నిత్యజీవితంలో భె తిక శాస్త్రం

(రెండు భాగాలు)

మూలం : యాకోన్‌ పెరెల్మాన్‌

అనువాదం : డౌ. కెబి. గోపాలం

బటల | f (౮ విశాలాంద్ర ఏబ్హాషంయ్‌ నాన్‌ " విజ్తాన్‌ భవన్‌, 4-1-435 ఒక్వంక్‌ నీట్‌ గ హైట్‌రాబాన్‌- 500 001.

NITYAJEEVITHAM LO BHOUTHIKA SASTRAM - 1 & II By YAKOV PERELMAN - Translation by : Dr. K.B. GOPALAM

ప్రచురణ నెం. : 2850/2338 R మొత్తం పేజీలు : 230 + 222 = 452

(ప్రతులు : 1000

రెండు భాగాల ప్రథమ ముద్రణ : మార్చి, 2000 రెండు భాగాల ద్వితీయ ముద్రణ : నవంబర్‌, 2002 రెండు భాగాల తృతీయ ముద్రణ : అక్లోబర్‌, 2004

(రి విశాలాంధ్ర పబ్లిషింగ్‌ హౌస్‌, హైదరాబాదు.

వెల : రూ.150-00

షత్రులకు : విశాలాంధ్ర పబ్లిషింగ్‌ హౌస్‌ 4-1-435, విజ్ఞాన భవన్‌, బ్యాంక్‌స్టీట్‌, హైదరాబాద్‌ - 500 001.

E-mail : Visalaandhraph @yahoo.com

విశాలాంధ్ర బుక్‌ హౌస్‌

హైదరాబాదు (సుల్తాన్‌బజార్‌, అబిడ్స్‌),

విజయవాడ, అనంతపురం, విశాఖపట్నం,

హన్మకొండ, గుంటూరు, తిరుపతి, కాకినాడ.

"ముద్రణ: శ్రీ కళాంజలి 'గ్రాఫిక్స్‌, “హైదరాబాద్‌ - 29. ఫోన్‌ 2822: 4881

విశాల విశ్వంలోని వస్తు పదార్హమంతా రసాయనాలతో తయారయింది. ఆ రసాయనాలను ఒక పద్దతిలో పట్టి పనిచేయించే విధానాలు, భౌతికశా స్త్రంలోకి నస్తాయి. ప్రతిప్రాణికి, (ప్రతి మనిషికి అనునిత్యం అనుభవంలోకి వచ్చే ఈ భౌతికశాస్త్రం ఎంతో విచిత్రమయినది. మనం ఎల్ఫా నడుస్తాము, ఎలా కదులుతాము అని ఎప్పుడయినా (పశ్నించుకున్నానా? కానీ భౌతిక శాస్త్రపరంగా ఈ నడక వెనుక గల పద్దతిని, విశేషాలను చెప్పినప్పుడు విన్నవారికి, చదివిన వారికి ఆశ్చర్యం తప్పదు.

సూది ఎందుకు కుచ్చుకుంటుంది? గాలిలో చరి ఎందుకు ఎక్కువనిపిస్తుంది? నుంట పైకే ఎందుకు మండుతుంది? విసన కర్ర మనకు ఎలా సహాయం చేస్తుంది? ఇవన్నీ మనం, ఎప్పటికప్పుడు “ఎవరినయినా అడిగి తెలుసుకుంటే బాగుండును! అనిపించే ప్రశ్నలు అయితే, వీటికి ఓపికగా; మనకు అర్హం అయే పద్దతిలో జవాబు చెప్పేవారు ఎక్కడున్నారో తెలియక, ప్రశ్నను ప్రశ్నగానే వదిలేస్తాం. యాకోవ్‌ పెరెల్మాన్‌ ఇటువంటి సమాచారాన్నంతా సమీకరించి ఒక చక్కని పుస్తకం తయారు చేశారు. ఆ పుస్తకం రష్యన్‌లో 18 ముద్రణలు పొందింది. 18వ ముద్రణ 1936లో వచ్చింది. 18వ ముద్రణను ఆంగ్లంలోకి అనువదించారు. దాని ఆధారంగా ఇదుగో ఈ తెలుగు పుస్తకాన్ని మీకు అందిస్తున్నాం.

పుస్తకం రాసి చాలా సంనత్సరాలయిన మోట. నిజమే! కానీ ఇందులో | చెప్పిన విషయాలేవీ, వనికిరానివి కావు. అవి ఈ నాటికే కాదు? ఏనాటికయినా సత్యాలే! కానీ ఈ పుస్తకం చదివేటప్పుడు ఒక విషయం గుర్తుంచుకోవాలి. ఇది భౌతిక శాస్త్రంలోని అధునాతన సిద్దాంతాలను కానీ, అన్ని సిద్దాంతాలను కొనీ తెలియజెప్పడానికి రాసిందికాదు. సరదాగాను, ఉపయోగకరంగానూ ఉండే కొన్ని విషయాలను ఎంచుకుని, వాటిని చాలా చక్కని పద్దతిలో మనకు అందజేశాడు

రచయిత. ఆ విశేషాలను, చేతనయినంత వరకు, సులభంగా, తెలుగులో అందజేయడానికి నేను ప్రయత్నించాను. ఈ పుస్తకం చదివే వారికి తప్పకుండా

వినోదంతో బాటు విజ్ఞానం కూడా కలుగుతుంది.

గోపాలం కె.బి. 25.8.9

ఇందులో...

వేగం - చలనరి ; 1 మనం ఎంత వేగంగా కదులుతాం? pan 11 కాలానికి ఎదురుగా పరుగు Ion 13 సెకండులో వెయ్యన నంతు we Ad స్లోమోషన్‌ కెమెరా న 17 మనం సూర్యునిచుట్టు వేగంగా ఎప డు కదులుతాం? a 18 బండి -- చక్రం చిక్కు ప్రశ్న సీ 19 చక్రంలో అన్నింటికన్నా నెమ్మదిగా కదిలే భాగం . గ్గ మెదడుకు మేత గ్‌ 21 పడవ ఎక్కడినుండి బయలుదేరింది? .« 23

గురుత్వాకర్షణ, బరువు, తులాదండాలు, ఒత్తిడి : 26 లేచి నిలబడడానికి ప్రయత్నించండి .. 26 “నడక - పరుగు « 29 కదిలే కారులోంచి దూకడం ఎలా? క 31 తుపొకీ గుండును పట్టుకోవడం మ... 33 బాంబుగా పుచ్చకాయ i 33 మన బరువు మనం చూచుకోవడం ఎలా? “ తర్‌

. వస్తువుల బరువు ఎక్కడ ఎక్కువ? a “లెక కిందపడుతున్న వస్తువు బరువెంత? he భూమి నుంచి చంద్రుడికి ఎ 39 చంద్రుడి వద్దకు ప్రయాణం నా 41 తప్పుడు తక్కెడతో కూడా సరయిన తూకం వేయవచ్చు ... 43 అనుకున్న దానికన్నా ఎకు_వ బలం స 44 సూదిగా ఉండే వస్తువులు ఎందుకు కుచ్చుకుంటాయి? a టర్‌ రాతితో మెత్తని పరుపు ww 46

వాతావరణ అవరోధం: 48 తుపాకి గుండు - గారి wa 48

బిగ్‌ బెర్తా యు... రి

గాలిపడగ ఎందుకు ఎగురుతుంది? సజీవ గెడర్‌ సే

ఎగిరే విత్తనాలు

పాఠరాషూట్‌ సాయంతో దూకడం బూమెరాంగ్‌

భమణం - “నిరంతరం తిరిగే యంత్రాలు;

ఉడికిన గుడ్డుకు పచ్చిగుడ్డుకు తేడా కనుగొనడం ఎలా? తిరిగే బల్ల

ఇంకుతో సుడిగాలులు

మోసపోయిన మొక్క

నిరంతర చలన యంత్రాలు, (శాశ్వత చలన యంత్రాలు) లోపం

ఆ గుల్లే అంతా చేసేది

ఉఫీమ్‌త్సేవ్‌ అక్యూములేటర్‌

అద్భుతం కాని అద్భుతం

మరికొన్ని నిరంతర చలన యంత్రాలు

పీటర్‌ ది (గ్రేట్‌! “కొనదలుచుకున్న శాశ్వత చలన యంత్రం”

(ద్రవాలు, వాయువుల లక్షణాలు:

రెండు కాఫీ పాతలు ప్రాచీనుల అజ్ఞానం

ద్రవాల ఒత్తిడి - సై వైష గా ఏది బరువు?

(ద్రవం యొక్క సహజ ఆకొరం

ఆ గుండ్లు గుండ్రంగా ఎందుకుంటాయి

అడుగులేని వైను గ్లాసు

చెడు లక్షణం

మునిగిపోని నాణెం

జల్లెడలో నీరు మోయడం ఇంజనీర్లకు నురుగు సహాయం

నకిలీ నిరంతర చలన యంత్రం సబ్బు బుడగలు ఊదడం అన్నిటికన్నా పల్చనిది

వేలిని తడపనవసరం లేకుండ

మనం ఎలా (ద్రవాలను తాగుతాము? మంచి గరాటా

ఒక టన్ను కర, ఒక టన్ను ఇనుము

51 52 53 54 55

58

ర5్‌రి 59 60 61 62 65 66 67 68 69 71

76

76 77 78 79 80 83 84 రి5 86 87 88 89 91 94 96 97 97 98

బరువులేని మనిషి 98

“నిరంతరంగా నడిచే” గడియారం sa 102 ఉష్ణం: 106 ఒక త్యాబ్‌ స్త్యయ ర రెలు మార్గం ఎప ఎడు ఎక్కున పొడుగుంటుంది? “ ఎ 106 శిక్షలేని దొంగతనం 107 అయిఫెల్‌ టవర్‌ ఎత్తుఎంత? ల... 108 తేనీటి గ్లాసులు, నీటి కొలతలు ఎ 109 స్నానాల గదిలో కాలి జోళ్ళు 110 అద్భుతాలు చేసే విధానం « ll తనంతకు తానే తిరిగే గడియారం « 113 పాఠాలు చెప్పే సిగరెట్టు .« 15 మరిగే నీటిలో కరగని మంచు ఆం. 116 పైనా, కిందనా? wr (7 మూసిన కిటికీలోంచి ఈదురుగాలి ww TW వింత చక్రం వ 118 మీకోటు మీకు వెచ్చదనాన్ని ఇస్తుందా? «U9 భూమిలోపల బుతువులు « 120 కొగితం పాత్ర సు TIL మంచుమీద ఎందుకు జారుతుంది టు. 122 మంచు ఈ లల సమస్య we 124 విసన కర్రలు i 125 గాలిలో చలిఎందుకు ఎక్కువనిస్తుంది ల. 126 ఎడారి వడగాలులు me 127 మేరి ముసుగులు వెచ్చదనాన్ని ఇస్తాయా? | చల్లనీటి కుండలు - కూజాొలు మ OT నుంచులేని మంచు పెట్టు ఎ 1209 మనిషీ ఎంత వేడిమిని “భరించగలడు? ~~ 120 ఉష్ణ మాపకాలొ? పీడన మాపకాలా? we 130 దీపం నుంటచుట్టూ గాజు బుడ్తీ ఎందుకు? య 131 మంట తనను తాను ఎందుకు '“చల్దార్చుకోదు? a 92 జూల్‌ ఎవర్‌, స్‌. రాయని ఒక అధ్యాయం « 1383 భారరాహిత్యంలో అల్పాహారం సన నీరు నివ ను ఎందుకు ఆర్చుతుంది? ww, 87 మంటతో మంటను ఆర్పడం ఎ... 138 మరిగే నీటిలో నీటిని మరిగించడం వీలవుతుందా? we 140 మంచులో నీటిని మరిగించగలమా me HI

బారోమీటరు సూప్‌ we 143

మరిగే నీరు ఎప్పుడూ వేడిగానే ఉంటుందా? ఎ... కేడర్‌ వేడిమంచు we 147 బొగ్గునుండి చల్లదనం . 148 కాంతి; 149 పట్టుబడిన నీడలు ww 149 గుడ్డులో కోడిపిల్ల 4 150 వింత ఫోటో గ్రాఫులు ఖు “IB సూర్యోదయం సమస్య ల... 153 పరావర్తనం, వక్రీభవనం: 154 ఎక్‌ న్‌ దృష్టీ we 154 మాట్లాడే తల «156 ముందా? వెనకా? wu కర అద్దం కనబడుతుందా? 157 అద్దంలో ce 157 అద్దంలో చిత్రలేఖనం ఎ 159 దగ్గర దారి «160 క్రాకి మార్గం aa 161 కలీడోస్కోపి a 162 మాయలు చూపించే భవనాలు we 164 కాంతి ఎందుకు, ఎలా వ్రీభవిస్తుంది? సు లర్‌! దూరపు దారిలోనే వేగం ఎ... 168 (కొత్త క్రాసోలు se 171 నిప్పంటించడానికి మంచు సాయపడుతుంది we “1783 సూర్యకాంతికి సాయం sa 5 ఎండనూవులు se టా “అకువచ్చ కిరణం” ఎఎ 180 దృష్టిః 184 ఫోటో[గ్రఫీని కనుగొనకముందు ee 184 ఎలా చేయాలో చాలామందికి తెలియదు య... 185 ఫోటో గ్రావులను ఎలా చూడాలి? య 186 ఫోటోను ఎంతదూరం నుండి చూడాలి? 187 భూతద్దాల విచిత్ర ప్రభావం « 188 పెద్దవి చేసిన ఫోటో గ్రావులు ఎ. 1809

సినిమో హాల్లో అన్నిటికన్నా మంచిసీటు . 189

వ్ర

బొమ్మల పుస్తకాలను చూచేవారికి , ఎ. 191

"పెయింటింగులను చూడవలసిన తీరు ఎ... 191 స్రరియోస్కోవు య 191 రెండు కళ్ల చూపు ఎ. 193 ఒంటికన్ను, రెండు కళ్ళు ... 196 దొంగ రాతలను కనుగొనడం oe 197 రాక్షసి చూపు ee 197 స్టరియోస్కోవులో విశ్వం « 199 మూడో కంటి చూపు ee 200 స్రీరియోస్కోపిక్‌ తళతళ 201 రైలు కిటికీలోంచి చూడడం 202 రంగుటద్దాల గుండా . 208 వింత నీడలు య. 204 రంగుల గారడీ ఎ. 205 పుస్తకం ఎంత ఎత్తు ఆ. 206 గడియారం డయల్‌ i. 206 నలుపు - తెలుపు wa 207 ఏది ఎక్కువ నలుపు? 209 మనవేపే చూసే చిత్రం ఎ 210 మరికొన్ని దృష్టి భ్రమలు « 211 హ్కృస్వదృష్టి wa ౨65 ధ్వని - పినికిడిః 217 (ప్రతిధ్యనుల వేట we OY ధ్వనితో కొలత we 219 ధ్వని దర్పణాలు 220 థియేటరులో శబ్దం షు COO] సముద్రపు అడుగున ప్రతిధ్వని wl 2208 తేనెటీగలు ఎందుకు రొదచేస్తాయి? cre 224 వినికిడిలో (భ్రమలు su 1220 కీచురాయి ఎక్కడ ఉంది? మ. 225 చెవులు చేసే మోసాలు we 228

మనం ఎంత వేగంగా ee

పరుగు పందాలలో పాలొనే మంచి ఆటగాడు ఒకటిన్నర క్రిల్లో మీటర్ల దూరాన్ని సుమారు 3 నిమిషాల 50 సెకండ్లలో పరుగెత్త;లడు. ఒక మామూలు మనిషీ సాధారణంగా సెకండుకు ఒకటిన్నర “మీటరు దూరం చొప పన నడుస్తాడు. అంకే పరుగు పందాల ఆటగాడు సెకండుకు ఏడుమీటర్లు వూర్తిచేస్తాడన్న మాట. అయినా ఈ వేగాలు ఒకదానితో ఒకటి పోల్బదగినవి కొన. నడుస్తూ ఉంటే గంటకు 5 కిమీల చొప్పున కొన్ని గంటల తరబడి నడక కొనసాగించవచ్చు. ఆటగాడు మాత్రం తన వేగాన్ని కొంతకాలంపాటు మాత్రమే చూపగలడు. సైనికులు డబుల్‌ మార్చ్‌లో ఆటగాని వేగంలో మూడవ వంతు వేగంతో నడుస్తారు. వారు సెకండుకు రెండు మీటర్లు లేదా గంటకు సుమారు 7 కిలోమీటర్లు నడుస్తారు.

నత్తనడక, తాబేటి పరుగు గురించి కధలుగా చెప కుంటారు గదా! వాటి వేగంతో మీ సాధారణ నడక వేగాన్ని పోల్చి చూస్తే చాలా సరదాగా ఉంటుంది. నత్తనడక నిజంగానే కథగా _ చెప్పదగింది. అది సెకండుకు ఒకటిన్నర మిల్లిమీటర్లు కదులుతుంది. అంటే గంటకు ర5.4 మీటర్లు, అంతే మీ వేగంలో సరిగ్గా వెయ్యవవంతు. తాబేటిది వరుగు అన్నాం. అంతేగాని దానివేగం కూడా ఎక్కు వేమీ కాదు. అది గంటకు 70 మీటర్లు పరుగెత్తగలదు.

నత్తతో, తాబేటితో పోల్చినపుడు మీనడక గొప్ప వేగం గలది అనిపించవచ్చు. అదే నడకను, మనచుట్టూ కనబడే వేరే కదిరికలతో పోళ్ళి చూస్తే నత్తనడక అనిపిస్తుంది. ఆ ఇతర చలనాలు మహావేగం గలవేమీ కాకపోయినా సరే! మైదానాల్లో ప్రవహించే నదులవేగం కన్నా మనిషి నడకే వేగం గలది. గాలి వీచే వేగం, నడక కన్నా కొంచెమే ఎక్కువ. కానీ సెకండుకు 5 మీటర్లు కదిలే ఈగతో పోటీ వేసుకోవాలంటే మీరు కాళ్లకు చక్రాలు కట్టుకోవలసిందే! “గుర్రమెక్కి స్వారీ చేస్తున్నా సరే, మీరు కుందేలు, “వేటకుక్కల వేగాన్ని చేరుకోలేరు. విమానమెక్కితే గాని గద్దతో పోటీపడడం వీలుకాదు.

చిత్రం 1. శీఘ్రగామి అయిన హైడ్రోఫాయిల్‌ ప్రయాణీకుల నౌక

11

అయితే మనిషి కనుగొన్న యంత్రాలు మాత్రం మనిషిని వేగంలో దేనికీ తీసిపోకుండా చేయగలిగాయి. సోవియట్‌ వారి ప్టాడ్రోఫాయిలె ప్రయాణికుల పడవలు గంటకు 60 నుండి 70 కిమీలు ప్రయాణించగలుగుతాయి... నేలమీద రైళ్లు, కార్లలో నీటిమీదికన్నా వేగంగా వయనించవచ్చు. అవి గంటకు రెండునందల కిలోమీటర్లు ఆపైన కూడా పయనించగలవు. అధునాతన విమానాలు అంతకన్నా వేగంగా పయనిసాయి.

చిత్రం 2. “జిల్‌ '- సిసోవియట్‌ మోటారుకారు

చిత్రం 3. “టియు - 14కి జెట్‌ విమానం

రష్యాలో ప్రయాణికుల కోసం వినియోగిస్తున్న TU-104, TU-114, TU-144 నిమానాలు గంటకు 800 కి.మీల వేగంతో ప్రయాణిస్తాయి. ధ్వని వేగం సెక౭డుకు 330 మీటర్లు, లేదా గంటకు 1,200 కి.మీలు. విమానాలకు రూపకల్పన చేసే సాంకేతిక నిపుణులు ధ్వని. వేగంతో పయనించగల విమానాలను తయారు చేయాలని (ప్రయత్నించారు. ఆ ప్రయత్నాలు సఫలమయ్యాయి కూడా! సూపర్‌ సోనిక్‌ జెట్‌ విమానాలు చిన్నవయినా గంటకు 2000 కిమీల దాకా పయనించగలుగుతున్నాయి.

మనిషి తయారుచేసిన వాహనాలలో ఇంతకన్నా వేగం గలవి కూడా ఉన్నాయి. కృతిమ ఉప(గ్రహాలు భూవాతావరణం నుండి బయటపడిన తర్వాత సెకండుకు సుమారు రకిమీల వేగంతో దూసుకుఫోతాయి. సౌరనుండలంలోని గ్రహాల పరిణ్గీలన కోసం (ప్రయోగించే అంతరిక్ష నౌకలు భూవాతావరణంలో నుండి తప్పించుకుని

12

వెలువలికి పోవడానికి భూమి దగ్గరే సెకండుకు 11.2 కిమీల వేగంతో ప్రయాణం (ప్రారంభించాలి. నిజానికవి అంతకన్నా ఎక్కువ వేగాన్ని సాధించగలుగుతున్నాయి.

కింది పట్టికలో వేగాలకు సంబందించిన కొన్ని ఆసక్తికర విశేషాలున్నాయి.

నత్త సెకండుకు 1.5 మి.మీ లేదా గంటకు 5.4 'మీ.లు తాబేలు " ౨౦మిమీ Hh 70 మీలు నేప " 1 మీటరు / 3.6 కిమీ.లు నడుస్తున్న మనిషి చతల " 5 కిమీలు నడిచే గుర్రాలదళం ల ET ల! 1 6 కిమీలు పరుగెత్తె ,, న i 12.6 కి.మీ.లు ఈగ " 5 4 i 18 క&మీ.లు మంచుమీద స్కీలతో మనిషి స కులే ల 18 కిమీలు దౌడు తీసే గుర్రాలు 1 BE i 30 కిమీలు హేడ డోఫాయిల్‌. ఓడ 4! 160 11 రక కి.మీ.లు కుందేలు " 18 మీటర్లు 1 65 కి.మీ. గద్ద fr మా లే 1 86 కి.మీ.లు వేటకుక్క శీ P= "9 ప్త 90 కిమీలు (మైయిను తర. 2! న 100 కిమీలు పందెం కారు (రికార్డు) తం రట " 633 కిమీలు TU-104 జైట్‌ వినూనం "1" 9957 గ 800 కి.మీ.లు గాలిలో శబ్దం 11 330 ” 1 1200 కిమీ.లు సూపర్‌ సోనిక్‌ జెట్‌ HO; i 2,000 కి.మీ.లు భూమి కకలో తిరిగే వేగం ” 30,000 ౫ " 108,000 కి.మీ.లు

కొలానికి ఎదురుగా పరుగు:

విమానంలో న్లాదినోస్తక్‌ నుండి ఉదయం ఎనిమిది గంటలకు బయలుదేరి అదేరోజు ఉదయం _ ఎనిమిది గంటలకే మాస్కో చేరుకోవడం వీలవుతుందా?

ఇది పిచ్చిమాట ఏమాత్రం కాదు. నిజంగా సోధ్యమయేదే. వ్లాదివోస్తక్‌,

మాస్కో నగరాల క్షేత్రాకాలాల్లో 9 గంటల వాసం ఉండడమే ఇందుకు కారణం. ఈ రెండు నగరాల మధ్య దూరాన్ని మన విమానం సరిగ్గా A

గంటల్లో పయనించగలిగితే బయలుదేరిన సమయానికే మాస్కోలో దిగవచ్చు. ఈ రెండు “నగరాల పం 9000 కిమీలు. అంటే మన విమానం గంటకు 1000 కిమీలు ప్రయాణిస్తే చాలు. ఈ వేగం ప్రస్తుతకాలంలో అసాధ్యమేమీకాదు.

ఆర్కిటిక్‌ ప్రాంతంలో సూర్యు డితో (సరిగా చెప్పాలంటే భూమితో) పోటీ వేసుకోవాలంటే ఇంతకన్నా గ? వేగమే సరిపోతుంది. నోనయ జెమ్‌ల్యాకు ఎగువన, 77వ అక్షాంశం ప్రాంతంలో సూర్యునికి సాపేక్షంగా భూమి తిరిగే వేగాన్ని సాధించాలంకే, వినూనంలో గంటకు 450 కి.మీలు ప్రయానిస్తే సరిపోతుంది. ఆ ప్రాంతంలో ఆ వేగంతో విమానంలో ప్రయానిస్తుంటే, ప్రయాణం కొనసాగినంత

13

కాలం సూర్యుడు మనకు స్టిరంగా ఒకేచోట కనబడుతుంటాడు. మనం గనుక సరియైన దిశలో |ప్రయానిస్తున్నట్టయితే సూర్యుడు అస్తమించడమనే ప్రశ్నే ఉండదు!

చంద్రుడు భూమి చుట్టు పయనించే వేగాన్ని అధిగమించడం మరింత సులభం. చంద్రుడు భూమి చుట్టు pe ప్రదక్షిణం చేయడానికి, భూమి తనచుట్టు తాను ఒకసారి తిరిగే సమయం "కన్నా 29 రెట్లు ఎక్కువ కాలం పడుతుంది (అయితే మనమిక్కడ (క్రమ చేగాలను కాకుండా, సహజంగా కోణీయ చలనాలను పోల్చి చూస్తున్నామని గమనించవలసి ఉంది.) కాబట్టి గంటకు 15 నుండి 18 నాట్స్‌ (Knots) పయనించగల స్ట్రీమరేదయినా సరే చంద్రుని వేగాన్ని అధిగమించ గలుగుతుంది.

మార్క్‌ బ్యుయిన్‌ తను రాసిన “ఇన్నాసెంట్స్‌ అబ్రాడ్‌” అనే పుస్తకంలో ఇటునంటి విషయాన్ని గురించి చెబుతాడు. అట్లాంటిక్‌ సముద్రంలో న్యూయార్క్‌ నుండి అజోర్‌ స ద్వీపాలకు పయనిస్తున్నప్పడు “ఎండా కాలపు వాతావరణం హాయిగా ఉండేది. రాత్రులు మరింత ఆప్లోదకరంగా ఉండేవి. ప్రతి రాత్రీ నిండు చంద్రుడు ఒకే సమయానికి, అదేచోట ఆకాశంలో దర్శనమివ్వడమనే వింత పరిస్థితిని మేము చూచాము. చంద్రుని ఈ వింత ప్రవర్తనకు గల కారణం మాకు ముందుగా తోచలేదు, అయితే మేము తూర్పు దిశగా చాలావేగంగా ప్రయాణిీస్తున్నామన్న విషయాన్ని గమ నించిన తర్వాత మా కాలమొనానికి రోజుకు 20 నిమిషాలు అదనంగా కలుస్తున్నాయని

అర్హమయింది. అంటే చంద్రుడు ఒకే చోట కనిపించడానికి అవసరమయిన వేగంతో కదులుతున్నాయని అర్హంో

“సెకండులో వెయ్యవ వంతు:

కాలమానం విషయంలో నూమూలు మనుషులయిన మనకు సెకండులో. వెయ్యన వంతంటే ఒక లెక్కలోది కాదు. ఈ రకమయిన కాలప్రమాణాలు ఈ

చిత్రం 4. సూర్యుల బట్టి. కాలనిర్ణయం: (ఎడము సూర్యుడున్న స్థానాన్ని బట్టి (కుడి) నీడ నిడివిని బట్టి,

14

మధ్యనే నున ప్రయోగ కార్యక్రమాల్లో చోటు చేసుకున్నాయి. సూర్యుడు ఆకాశంలో ఉన్న స్థావరాన్ని బట్టి, లేదా నీడల పొడుగును బట్టి టైము తెలుసుకునే రోజుల్లో మానవుడు నిమిషాలను గురించి పట్టించుకోలేదు. వాటిని లెక్క చేయడం దండగ అనుకున్నాడు. ప్రాచీన కాలంలో మనుషుల జీవితం చాలా నింపాదిగా గడిచేది. అందుకే ఆనాటి గడియారాలు అంకే సన్‌డయల్‌ ఎ, నీటి గడియారం, ఇసుక గడియారం మొదలయిన వాటిలో నిమిషాల పేరిట ప్రత్యేక విభజనలు లేనే లేవు. నిమిషాల ముల్బు _ తొలిసారిగా 18వ శతాబ్దిలో గడియారాల్లో చోటుచేసుకున్నది. సెకండ్ల ముల్లు కేవలం 150 సంవత్సరాల క్రితం మాత్రమే నచ్చింది.

చిత్రం 5. (ఎడము పాతకాలపు నీటి గడియారం, (కుడి) పాతకాలపు జేబు గడియారం. రెంటీకోనూ నిమిషాల ముల్లు లేకపోవటం గమనించండి.

మళ్లీ ఒకసారి మన నిమిషంలో వెయ్యవవంతు దగ్గరికి తిరిగి వెళదాం. ఇంత తక్కువకాలంలో ఏం జరగగలదనుకుంటున్నారు? చాలానే జరగ గలదు! నిజమే! ఒక మామూలు రెలు ఇంతకాలంలో 3 సెం.మీల దూరం కదులుతుంది. అయితే శబ్దం మాత్రం 33 సెం.మీలు కదులుతుంది. విమానం అరమీటరు కదులుతుంది. ఈ కాలప్రమాణంలో భూమి సూర్యుని చుట్టూ తిరుగుతూ తన కక్ష్యలో 30 మీటర్లు కదులుతుంది. కాంతి 300 కి.మీల దూరాన్ని చేరుకుంటుంది. మన చుట్టూ గల సూక్ష్మజీవులు సెకండులో వెయ్యవ వంతు అనే ఈ కాలప్రమాణాన్ని అంత సులభంగా కొట్టివేయవు. (అవి ఆలోచించగలిగినప డే ననుకోండి!) ఉదాహరణకు, కీటకాలకు అదొక పెద్ద విరామ కాలం. దోను ఒక సెకండుకాలం లో తన రెక్కలను 500 నుండి 600 సార్లు కదిలిస్తుంది, అంటే _సెకండులో వెయ్యవ వంతు కాలంలో అది తన రెక్కలను కిందకు వంచడం, లేదా పైకెత్తడం చేస్తుంది.

మనం మన అవయవాలను కీటకాలంత వేగంగా కదిలించలేం. మనం చేయగల అతివేగముయిన శరీర చర్య కళ్టార్చడం. మనం కళ్టార్పిన కొంత కాలం పాటు

15

మన ఎదుటి దృశ్యం మనకు కనబడలేదని కూడా గ్రహించలేం. 'కనురెప్పపొటు' అనేది వేగానికి ఉదాహరణంగా మారింది. అయినా సెకండులో వెయ్యన వంతుతో పోలిస్తే ఇది నెమ్మదిగా జరిగే పని అని చాలా మందికి తెలియదు... ఒక పూర్తి “కనురెప్ప పాటు” అంటే సెకండులో అయిదింట రెండవ వంతుకాలమని లెక్క వేసి కనుగొన్నారు. అంశే 'సెకండులో వెయ్యవ వంతులు 400 అన్నమాట. కనురెప్పపొటు అనే కార్యక్రమాన్ని ఈ రకం దశలుగా విభజించవచ్చు. మొదట, కనురెవ?లు కిందకు దించడం, ఇందుకు నిమిషంలో వెయ్యువవంతులు 75 నుండి 00 కావాలి. రెండన దశ, మూసుకున్న రెప్పలకు విరామం 130-170 వెయ్యన వంతులు. ఇక మూడన దశగా రెప్పలను పైకెత్తడానికి సుమారు 170 వెయ్యన వంతులు పడుతుంది.

కనురెప్పపాటు అంకే చాలా కాలమే. అని గమనించారుగదూ! ఈ కాలంలో రెప్పలకు విరామం కూడా దొరుకుతుంది. సెకండులో వెయ్యవ వంతు కాలంలో జరిగే విషయాలను మనం మానసికంగా చి త్రీకరించుకోగరిగితే, కనురెప్పపాటులో మనకు రెప్పల కదలికలు రెండు రకాలుగాను, వాటి మధ్యకాలంలో ఒక విరామం కూడా కనబడుతుంది.

మామూలుగా చెప్పాలంటే మనం నిజంగా ఈ రకంగా నూనసిక చిత్రీకరణ చేయగలిగితే. మన చుట్టూగల ప్రపంచం మరో రకంగా కనబడుతుంది. పౌచ్‌ జి. వెల్స్‌ తన పుస్తకం “న్యూ ఆక్సలరేటర్‌ ల్రో రాసుకున్న వింత విషయాలన్నీ

మనం చూడగలుగుతాం. ఈ కథలోని మనిషి ఒక నింత పొనీయాన్ని తాగుతాడు.

ఏన ,డతనికి చేగమయిన కదలికలన్నీ స్టిరనుయిన దృశ్యాలుగా కనబడనారంభిస్తాయి. ఒలాగుంటాయో చూడండి;

“కిటికీ ముందు తెర ఈ రకంగా ఉండగా ఎప _౫డయినా చూశావా?”

“నేనూ అతను చూస్తున్న వేపు చూశాను. కిటికీ తెర అంచు గాలికి ఎగురుతున్నట్టు మధ్యలో మడతపడి నిశ్చలంగా నిలబడి ఉంది”.

“నిజమే! ఇది చాలా విచిత్రం!”

“ఇటుచూడు!” అన్నాడతను. చేతిలో పట్టుకున్న గ్లాసును వదిలేశాడు. సహజంగానే నేను ఉలిక్కిపడ్డాను. గ్లాసు కిందపడి బద్దలవుతుందనుకున్నాను. పగలడం కాదు కదా, అది కనీసం ఉన్నచోట నుండి కదలను కూడా లేదు, గ్లాసు గాలిలో స్థిరంగా నిలిచి ఉంది. “మొరటుగా చెప్పాలంటే ఈ అక్షాంశాలలో వస్తువులు సెకండుకు 16 అడుగులచొప న కిందపడతాయి. ఈ గ్లాసు అదే వేగంతో కిందపడుతున్నది. అయితే సెకండులో వందవ వంతు కాలంలో అది కిందపడకపోవడం నీవు చూడగలుగుతున్నావు. *

{8

a

"5 వస్తునయినా కీందపడడం మొదలుపెట్టిన మొదటి "సెకండులోని మొదటి వందవ వంతుకాలంలో మొత్తం దూరంలోని వందవ భాగం పడదని గ్రహించవలసి ఉంది. ఇక్కడ గ్లాసు కూడా అంతే. 5=1/2802 అనే ఫార్ములా ప్రకారం అది కేవలం 10,000 భాగం దూరం మాత్రమే "పడుతుంది. ఇది కేవలం 0.5 మి.మీ నూత్రమే సెకండులోని మొదటి వెయ్యన వంతులో అది పడే ఎత్తు 0.01 మి.మీలు!

16

అంటే నా అక్సలేటర్‌ లోని వేగం గురించి నీకు ఒక అలోచన కలిగి ఉంటుంది! ఈ మాటలు చెపుతూ అతను తన చేతిని క్రిందపడుతున్న గ్లాసు చుట్టూ, క్రింద, పైనా తిప్పసాగాడు.

చివరకు అతను దాన్ని అడుగున పట్టుకుని నెమ్మదిగా తీసి పక్కనబల్ల మిద పెట్టాడు. “అహా!” లంటూ నావేపు చూచి నవ్వాడు.

నేను కిటికీలోంచి బదుటకు చూశాను. సెకిలు నడుపుతున్న ఒక వ్యక్తి కదలకుండా ఉన్నాడు. అతని తల ముందుకు వంగిఉంది. వెనక చకం చుటూ దుమ్ముతెర నిశ్చలంగా నిలబడి ఉంది. ముందు ఒక గుగ్రపుబండి కదలకుండా ఉందీ

సైకిలతను మాత్రం దాన్ని చాటిపోవాలని ప్రయత్నిస్తున్నట్లు కనబడుతున్నది.

మేము గేటుగుండా వీధిలోకి వెళ్ళాము. దారిలో నిశ్చలంగా కనబడుతున్న జన సందోహాన్ని చూశాం. గుర్రంబండీ చక్రాలు, కొన్ని గుర్రాల కాళ్ళు బండి నడుపుతున్న వ్యక్తి చేతిలోని కొరడా చివర, అవులిస్తున్న అతని కింది దవడ, కదులుతున్నాయన్న తీరుగా ఉన్నాయి. మిగతా వాహనమంతా కదలిక లేకుండా ఉంది. చుట్టూ ఎటువంటి చప్పుడు కూడా లేదు. ఒక మనిషి గొంతులోంచి, మాత్రం గురకలాంటి చప్పుడు

వినబడింది. నిశ్చలంగా కనబడుతున్న ఈ దృశ్యంలో ఒక (డైవరు, ఒక కండక్షరు, పదకొండు మంది ప్రయాణికులు కూడా ఉన్నారు...

గాలికి రెపరెపలాడుతున్న వార్తా పత్రికను మడత పెట్టాలని ఒక ఎర్రని మనిషి నానా కష్టాలు పడుతున్నాడు. కానీ అతనిలో కూడా కదలిక కనబడడంలేదు. వీళ్ళందరి మీదుగా ఒక గాలివీస్తున్న భావన కూడా ఉంది. కానీ గాలికదులుతున్నట్లు మాకు మాత్రం అనిపించడం లేదు.---

ఆ జాషధం నౌ నరాల్లో పనిచేయడం (ప్రారంభించిన తరువాత జరిగినవన్నీ నేను చూచినవి, చెప్పినవన్నీ, --ఈ మనుషులు, ఈ (ప్రపంచం తీరు మొత్తం నిజానికి ఒక “కనురెప్పపాటులో” జరిగాయి”

ఇదీ ఎచ్‌ .జి. వెల్స్‌ కధలో తీరు. ఈ రోజుల్లో శాస్త్రజ్ఞులు కొలత వేయడం సాధ్య మయిన _ అన్నింటికన్నా తక్కువ కాలప్రమాణం ఎంతో తెలుసా? ఈ శతాబ్దం తొలినాటికి అది సెకండులో 10,000 వ వంతు మాత్రమే. ఇప్పుడు మాత్రం భౌతిక శాస్త్రజ్ఞులు సెకండులో 100,000 మిలియన్ల భాగాన్ని కొలత వేయగలుగుతున్నారు. 3000 సంవత్సరాలలో సెకండు ఎంత భాగం అవుతుందో ఈ సమయం సెకండులో అంతభాగం!

స్లో మోషన్‌ కెమెరా:

హౌచ్‌.జి.వెల్స్‌ కథ రాస్తుండిన కాలంలో స్లోమోషన్‌ కెమెరా అనే పరికరం

ఒకటి ఉంటుందనే ఆలోచన కూడా లేదు. అయితే అతను బతికి ఉండగానే ఇది వాడుకలోకి వచ్చింది. తను ఊహించి కథగా రాసిన దృశ్యాలను అతను

17

కళ్లతో చూడగరిగాడు. మామూలు సీనిమూ కెమెరాలో సెకండుకు 24 షాట్లు ప ఈ స్లోమోషన్‌ కెమెరాలో ఇంకా ఎక్కువ ఉంటాయి. ఇందులో తీసిన ఫిల్మును మామూలు 24 షాట్ట ప్రోజెక్టర్‌ ద్వారా తెరమీద చేసి చూస్తే, సంఘటనలన్నీ చాలా నెమ్మదిగా జరుగుతున్నట్టు కనబడతాయి. ఉదాహరణకు పౌ నా జంప్‌లో వ్యక్తి తాపీగా. నెమ్మదిగా పైకి ఎగిరి, న కిందకు పడతాడు.

మరింత సంక్షిస్టమయిన స్లోమోషన్‌ కెమేరాలు "హెచ్‌ .జి.వెల్‌ ఊహించిన రకం దృశ్యాలను కూడా చూవగలుగుతాయి.

మనం సూర్యుని చుట్టు వేగంగా ఎప్పుడు కదులుతాం?

పారిస్‌ నగరపు వార్తాపత్రికలో ఒకసారి ఒక వింతప్రకటన వచ్చింది “కేనలం

25, సెంట్టకే రోజుకు 25,000 కిలో మీటర్లు' ప్రయాణం చేసే అవకాశం!” అని ఆ “పకటనను నమ్మి కొందరు అమాయకులు ప్రకటనదార్లకు సొమ్ము

వంపించారు. తిరుగు టపాలో వారికొక ఉత్తరం చ్చింది. అందులో ఇలా ఉంది:

“అయ్యా! మీరు పడక మీద హాయిగా పడుకోండి. అయితే భూమి తన చుట్టు తాను తిరుగుతున్నదన్న, సంగతిని మాత్రం గుర్తుంచుకోండి. 49 వ అక్షాంశం మీద అంటే పారస్‌ నగరం గల చోట మనం కదిలే వేగం రోజుకు 25,000 కి.మీలు. ప్రయాణిస్తూ మీరు బయటి దృశ్యాన్ని చూడదలుచుకుంశే, కిటికీ తెరలు తొలగించండి అందాల ఆకాశాన్ని తిలకించండి”,

ఈ ఉత్తరాలు పంపిన మనిషిని పట్టుకుని మోసానికి తగిన శిక్ష విధించారు. ఆ తర్వాత కూడా కథ కొనసాగుతుంది. తీర్పును ఓపికగా విని, అడిగిన నష్ట పరిహారాన్ని కూడా చెల్లించిన తర్వాత ఆ _ పెద్దనునిషి నొటకంలో లాగ పోజుపెట్టి “అది తిరుగుతుంది!” అని గెలీలియో డైలాగు అప్పజెప్పాడట!

అతను చెప్పింది కొంతనరకు నిజమే! భూమి మీద ఉన్న ప్రతి మనిషి భూమి

తన చుట్టు తాను తిరుగుతుంళు, దాంతో బాటు ప్రయాణిస్తాడు. అంతేకాదు. భూమి సూర్యుడి చుట్టూ తిరుగుతుంటే, మరింత వేగంగా పయనిస్తాడు. ఈ మన భూగ్రహం, మనతోసహా, మరి ఇతరంగా ఉన్న సమస్త వస్తువులతో సహా, అంతరిక్షంలో (పతి సెకండుకు, 30 కిమీలు పరుగెడుతూ ఉంటుంది. అదే సమయంలో తనచుట్టు తాను తిరుగుతుంది కూడా! ఇందుమూలంగా ఆసక్తికరమయిన ప్రశ్న ఒకటి పడుతుంది. మనం సూర్యుడి చుట్టు ఎప్పుడు వేగంగా తిరుగుతాం? రాత్రివూటా? లేక వగలా?

చిక్కు ప్రశ్నే కదూ? అయితే భూమికి ఒక పక్కన వగలుంటే, మరో పక్కన రాత్రి ఉంటుంది. అలాగని ప్రశ్నను మరీ అర్హం లేనిదిగా కొట్టి నేయకండి. నేను అడుగుతున్నది భూమి వేగం గురించికాదు. శ భూమి మీద బతుకుతున్న మనం, తిరుగుతున్నప్పటి వేగం సంగతి అది అసలు ప్రశ్న!

సౌరమండలంలో మనం రెండు రకాలుగా కదులుతున్నాం. మనం సూర్యుని

18

చుట్టూ తిరుగుతున్నాం. అదే సమయంలో భూమి అక్షం చుట్టూ కూడా తిరుగుతున్నాం. ఈ రెండు రకాల కదలికలు కలుస్తాయి. అయితె ఫలితాలు మాత్రం రకరకాలుగా ఉంటాయి. మనం పగలున్న చేవున్నామా? చీకటి చేవున్నామా అనే విషయం మీద ఈ ఫలితాలు ఆధారపడి ఉంటాయి.

sen వా

ange

చిత్రం 6. ఎండవడే ప్రొంతంలోకన్న చికట్‌ |పాంతంలో ఉన్నప్పడు మనం సూర్యుడి చుట్టూ, హెచ్చు చేగంతో కదులుతాము

అర్ధరాత్రి సమయంలో భూమి కక్షలో తిరిగే వేగానికి, అక్షం మీద తిరిగే వేగం కలుస్తుంది. అయితే పగటి వూట నూత్రం ఇందుకు సరిగా వ్యతిరేకంగా జరుగుతుంది. దీన్ని మీరు చిత్రం 6 లో చూడవచ్చు. భూమి తిరిగే దిశకు అక్షం మీద తన చుట్టు తాను తిరిగే దిశ వ్యతిరేకంగా ఉండడంతో పగటి పూట వేగం తగ్గుతుంది. అంకే మనం నుధ్యరాత్రి సమయంలో సూర్యుడిచుట్టు, పగటి కన్నా వేగంగా తిరుగుతామని అర్ధం. భూమధ్యరేఖ సరి ప్రాంతమయినా సెకండుకు అర కిలోమీటరు కదులుతుంది. కాబట్టి మధ్యరాత్రి, మధ్యాహ్నం మనం సౌరమండలంలో కదిలే వేగాల మధ్య సెకండుకు కిలోమీటరు తేడా ఉంటుంది.

బండి-చ కం చిక్కు ప్రశ్న

బండి చక్రానికి గాని లేదా సైకిలు భురుకుగాని ఒక అంచుకు రంగు కాగితం ముక్కనొకదాన్ని అతికించండి. ఇక ఆ బండి, లేదా సైకిలు నడుస్తున్నప్పుడు ఏమి

19

జరుగుతుందో గమనించి చూడండి. మీరు నిజంగా గనునించగలిగితే, రంగుకాగితం నేలదగ్గరకు వచ్చినపుడు బాగా కనబడుతుంది. అదే పై భాగానికి వచ్చినపుడు ప ర

కనబడీ కనబడనంత చేగంగా కదులుతున్నట్టు అనిపిస్తుంది.

అంటే చక్రం కిందభాగం కన్నా పై భాగంలో ఎక్కున వేగంగా కదులుతున్నట్లు అనిపిస్తుంది కదూ? కదిలే చక్రంలోని పుల్లలను, ఆకులను గమనించినపుడు కూడా ఇదే విధంగా అనిపిస్తుందా? తప్పకుండా! పై భాగంలో పుల్లలు అలుక్కుపోయి అన్నీ ఒక బైనట్టు కనబడతాయి. కింద భాగంలో మూత్రం అవి విడివిడిగా, స్టుటంగా వేటికవే కనబడతాయి.

కదిలే చక్రంలో సె భాగం కింది భాగం కన్నా వేగంగా కదులుతుంది. ఇది నమ్మశక్యం గాని విషయంగా తోచవచ్చు. అయితే దీన్ని విశదీకరించి చెప్పడం మాత్రం సులువు.

చిత్రం 7. చక్రం పై భాగం కిందిభాగం కన్న హెచ్చు వేగంతో కదులుతుంది. చక్రం. నడిచేటప్పుడు నిలువుకర్ర నుంచి ఎ, బి ఎడంగా వెళ్లడంలోగల వ్యత్యాసం (కుడి) గమనించండి.

కదిలే చక్రంలోని ప్రతి స్థానం ఒకేసారి రెండురకాల కదలికలకు లోనవుతుంది. ఒక కదలిక అక్షం. మీద గుండ్రంగా తిరగడనుయితే, రెండవది అక్షంతోబాటు

ముందుకు కదలడం. ఇది కూడా భూమి కదలిక లాంటిదే! ఈ రెండు కదలికలు కలుస్తాయి. ఫలితం మాత్రం చక్రంలోని రెండు భాగాలలో వేరు

వేరుగా ఉంటుంది. చక్రంపై భాగంలో రెండు కదలికలు ఒకే దిశలో సాగుతాయి. కాబట్ట అవి ఒకదానికొకటి తోడవుతాయి. అయితే కింద భాగంలో నూత్రం అక్షి మీద కదలిక, ముందుకు సాగే కదలికకు వ్యతిరేక దిశలో ఉంటుంది. అందుకే ఆ భాగంలో కదలిక తగ్గినట్టు కనబడుతుంది. అందుకే స్థిరంగా ఉండే దృష్టికి కదలికలు వేరువేరుగా కనబడతాయి.

ఈ విషయాన్ని మరో సులభమయిన ప్రయోగం ద్వారా అర్థం చేసుకోవచ్చు. కదలకుండా ఉన్న ఒక చక్రం ప్రక్కన నేలలో ఒక కర్రను పాతండి. ఈ కర్ర

20

స oa కీ కా గ ఆం ట్‌

అక్షం ఉండే స్టానంల్‌ ఉండాలి (చిత్రం 7) చక్రం అంచుల మీద కర్రకు సూటిగా, సుద్దతోగాని బొగ్గుతోగాని గుర్తులు పెట్టండి. ఈ గుర్తులు చకం ఆది డు —ి (ష్‌ సైచివరన, కింద నేలను తగిలిన చోట ఉంటాయి. ఇప డు చక్రాన్ని కుడికి అంతే ముందుకు కదిలించండి. అక్షం కర్రనుండి 20 లేదా 30 సెం.మీలు ముందుకు కదులుతుంది. ఇవ ఎడు గుర్తులు ఎక్కడున్నాయో గమనించండి. పెన పెటిన గురు రు యు ఆంది 4 చాలాముందుకు కదిలి ఉంటుంది. దానితో పోల్చి చూస్తే క్రింది గుర్తు B

ఇంచుమించు కదలనట్టై ఉంటుంది. వ

చక్రంలో అన్నింటికన్నా నెమ్మదిగా కదిలే భాగం

తిరిగే చక్రంలోని అన్ని భాగాలు ఒకే వేగంతో కదలడం లేదని మనం గమనించాం. వీటిలో అన్నిటికన్నా నెమ్మదిగా కదిలేది ఏది? అది భూమిని తగి ఉండే భాగమే. నిజంగా చెప్పాలంటే భూమికి తగిరినప డు ఈ భాగం స్టిరంగా ఉంటుంది. ఈ విషయం ముందుకు కదిలే బండి చక్రాల విషయంలో నూత్రమే. సిరంగా ఉండే అక్షం మీద గుండ్రంగా తిరిగే చక్రం అలా కాదు. అందులోని అన్ని భాగాలు ఒకే వేగంతో తిరుగుతుంటాయి.

మెదడుకు మేత

కదిలే చక్రం లాంటిదే మరో చిక్కు (ప్రశ్న! లెనిన్‌ గ్రాడ్‌ నుండి మాస్కో వెళుతున్న ఒక రైళ్లో ఏ భాగమయినా, రైలుపట్టాలకు సంబంధించినంతవరకు, ముందుకు కొక వెనక్కు పరుగెడుతుంటుందా? నిశ్చయంగా! ఎలాగో తెలుసుకుందాం! రైల్లోని అన్ని చక్రాలలోనూ ప్రతిక్షణం, ఇలా వెనకకు పోయే భాగం ఒకటి తప్పకుండే* ఉంటుంది. అవి చక్రం నుండి బయటకు పొడుచుకు వచ్చే అంచు అడుగు స్తానంలో ఉంటాయి. రైలు ముందుకు కదులుతుంటే ఈ భాగాలు వెనక్కు కదులుతుంటాయి. సులభంగా చేయగలిగే ఒక చిన్న ప్రయోగం చేసి చూస్తే ఈ విషయం మనకు సులభంగానే అర్థమవుతుంది. ఒక నాణెం తీసుకుని దాని వ్యాసార్థం వెంట, కొంచెం బయటకు చొచ్చుకు వచ్చే విధంగా ఒక అగ్గి పుల్లను అతికించండి. నాణాన్ని అగ్గిపుల్లతో బాటు నిలువుగా, ఒక అడుగుబద్ద అంచుమీద ఉంచండి. బొటన వేలితో అదిమి నాణెం స్కేలుకు ౮ దగ్గర తగిలేలా పట్టుకోండి. తరువాత దాన్ని ముందుకు, వెనక్కు కదిలించండి. బయటకు చొచ్చుకు వచ్చిన అగ్గిపుల్ల భాగాలు FED లు ముందుకు కాకుండా వెనకకు కదులుతున్నాయని మీరు గమనించగలుగుతారు. అగ్గిపుల్ల చివర 10” వెనక్కుపోయినా కొద్దీ మీరీ కదలికను బాగా గురించగలుగుతారు,

21

చిత్రం 8. నాణెం ఎడమ పక్కకు దొర్లినష్పుడు, పొడుచుకు వచ్చే అగ్గిపుల్ల తాలూకూ భాగాలు వెనక్కు పోతాయి.

రైలు చక్రం పైని భాగాలు కూడా ఇలాగే కదులుతాయి. అంతే రెలులో రైలుతో బాటు ముందుకు పోయేవి కాక, వెనక్కు పోయే భాగాలు కూడా

చిత్రం" 9. రైలు చక్రం ఎడమ పక్కకు నడిచినప్పుడు దాని అంచులోని దిగువ . భాగాలు. వెనక్కు పోతాయి.

కొన్ని ఉన్నాయం'ు ఆశ్చర్యపడ నవసరం లేదు. ఈ రకమైనా కదలిక సెకండులో కొంతకాలం మాత్రమే నిలుస్తుంది. అయినా ఇటువంటి కదలికలు నిశ్చయంగా ఉన్నాయి. 9, 10 చిత్రాలు ఈ విషయాన్ని విశదీకరిస్తాయి.

22

ఎగువ) బండి నడిచేటవ +డు దాని వ J జా ఇలాటీ వక్రరెఖ (సెకాయిడ్‌') వెంబ

కి నడిచేటప డు దాని చక స్ట

~~

6 అంచుని జ స

వ|కరేఖ వెంబడి నడుస్తుంది ~~ అ)

పడవ ఎక్కడినుండి బయలుదేరింది?

ఒక తెడ్డు పడన సరస్సులో ప్రయాజణిస్తున్నది. అది చిత్రం 11 లో బాణం “జి చూపిన దిక్కుగా కదులుతున్నది. దాని దారికి అడ్డంగా ఒక తెరచాప పడన వస్తున్నది. ఏ బాణం గుర్తు దాని మారాన్ని సూచిస్తుంది. ఇంతకూ తెరచాప పడవ ఎక్కడనుండి బయలుదేరింది? మీరైతే సులభంగా M అనే స్టానాన్ని చూపిస్తారు. తెడ్డు వడనలోని వారు మాత్రం నరో చోటుని చూపిస్తారు. ఎందుకు?

న తానో

M 12 py | గే et po mE అవను t స్త aa si వ | | | | ia క / or on (Re a అనాలో అలానా నా లలనా ననా. | మ ae |

i ee 7 దా చిత్రం 11. తెరచాప పడవ తెడ్డుపడద వెళ్లే దారికి అడ్డంగా నడుస్తున్నది. రెండింటి,

వేగాలనూ ఎ, బి అనే బాణాలు సూచిస్తాయి. తెడ్డు పడవలో

వాళ్లకు ఏం కనిపిస్తుంది

23

డింగీలోని వారు, తెరచాప పడవ తాము వెళ్లే దారికి అడ్డంగా సమకోణంలో వస్తున్నదని గమనించలేరు. వారు స్వయంగా తాము కదులుతున్నామన్న సంగతిని (గ్రహించలేరు గాబట్టి ఇలా జరుగుతుంది. వారు తాము స్తీరంగా ఉన్నామనుకుంటారు. చుట్టుపట్ల వస్తువులన్నీ, తనకు _ వ్యతిరేకదిశలో తమవేగంతోనే కదులుతున్నట్టు ఉహించుకుంటారు. వారి దృష్టికి తెరచాప పడవ కెనలం b బాణం గుర్తు దిశలోనేగాక, తమకు వ్యతిరేకంగా & చుక్కల గీత దిశలో కూడా పయనిస్తున్నట్టు అనిపిస్తుంది. (చిత్రం 12) ఈ రెండు

చిత్రం 12. తెరచావ పడవ ఎన్‌ అనే

చోటీనుంచి ఏటవాలు మార్గంలో ప్రయాణిస్తున్న ట్లు తెద్దుపడవలోవాళ్టు భావిస్తారు.

కదలికలు సమాంతర చతుర్భుజ సిద్దాంతం ప్రకారం, కలిసి కనబడతాయి. ఫలితంగా తెడ్డు పడవలో వారికి, తెరచాప పడవ, సమాంతర చతుర్భుజం యొక్క కర్ణం &b దిశలో కదులుతున్నట్లు అనిపిస్తుంది. అందుకే వారికి తెరచాప పడన M నుండి కాక N బయలుదేరినట్టు అనిపిస్తుంది. మనకు నక్షత్రాలు కూడా, భూమి తన కక్ష్యలో తిరిగే దిశగా కొరచెం కదిలినట్టు కనబడతాయి. అయితే కాంతి వేగంతో పొళ్ళి చూస్తే భూమి వేగం చాలా తక్కువ (10,000 రెట్లు తక్కువ) అందుకే కాంతి విపథనం అనబడే ఈ స్థానభంశం, నక్షత్రాల విషయంలో చాలా స్వల్పంగా మాత్రమే కనబడుతుంది. అయితే ఖగోళ పరిశోధనా పరికరాలు ఈ (భ్రంశాన్ని గుర్తించగలుగుతాయి.

తెరచాప పడన చిక్కుప్రశ్న మీకు బాగనిపించింది కదూ? ఇటువంటివే మరో రెండు ప్రశ్నలకు జవాబులివ్వండి.

24

ముందుగా తెరచాప పడవలో వారు డింగీ కదలిక గురించి, ఊహించే దిశను గుర్తించండి. వారు డింగీ ఎటువేపు పోతుందనుకుంటారో కూడా గుర్తించండి.

ఈ ప్రశ్నలకు జవాబు చెప్పాలంటే 2 బాణం గుర్తుపై సమాంతర చతుర్చు జాన్ని నిర్మించాలి. (చిత్రం 12) అందులోని కర్ణం దిశగా డింగీ వెడుతున్నదని తెరచాప పడవ వారు అనుకుంటారు. అంటే అది ఒడ్డు'కేసి పోతున్నదని వారికి అనిపిస్తుంది.

25

ఖీ ర్త క త

గే న తేర SR

ట్‌

లేచి నిలబడడానికి ప్రయత్నించండి!

కుర్చీకి మిమ్మల్ని కట్టినేయని మాట వాస్తవమే. అయినా మీరు ఆ కుర్చీ మీద ఒక ప్రత్యేక పద్దతిలో కూచొని ఉండకపోతే, దాని మీదినుండి మీరు లేచి నిలబడలేరు. మీకు ఈ విషయం _ జోకులాగ అనిపించవచ్చు. సరే! ప్రయత్నించి చూద్దాం! కుర్చీ మీద చిత్రం 13 లో అబ్బాయి కూచున్న విధంగా కూచోండి. నిటారుగా కూచోండి. కాళ్లని కుర్చీ కిందకు వంచకూడదు. ఇప్పుడు కాళ్లను కదిలించకుండా నడుం వంచకుండా లేచి నిలబడడానికి (ప్రయత్నించండి. ఎంత ప్రయత్నించినా సరే మీకు లేవడం సాధ్యం కాదు. కాళ్ళు కుర్చీ కిందకు వంచి, మీరు ముందుకు వంగితేనే లేవగలుగుతారు.

చిత్రం 13. లేవడం అసాధ్యం

ఇలా ఎందుకు జరుగుతుందో చెప్పేముందు. వస్తువుల సమతాస్థితి గురించి, ముఖ్యంగా మానవ శరీరం యొక్క నిశ్చలత గురించి చెప్పాలి. వస్తువు యొక్క గరిమనాభి నుండి కిందకు గీచిన లంబరేఖ, ఆ వస్తువు యొక్క పీఠం గుండా

వెళ్ళినప్పుడు మాత్రమే స్టిరంగా _ నిలబడగలుగుతుంది. చిత్రం 14లోని ఏటవాలు గొట్టం తప్పకుండా కీంద పడుతుంది. ఒకవేళ దాని గరిమనాభి నుండి లంబదేఖ

26

చితం 14. గరిమనాధియొక్క అంబ

తరారి.

పీఠం గుండా గనక వెళితే అది అలాగే నిలబడుతుంది. పైజొ, బొలోనాలలోని వాలి ఉన్న గోవురాలు (చిత్రం 15 ఎడమ, అర్పాన్‌ గెల్‌ స్క్‌లోని గోపురం (చిత్రం 15 కుడి) పడిపోకుండా నిలిచి ఉండడానికి కారణం ఇదే! వాటి గరిమనాథి, పీరం బయటకు వాలిలేదు. అయితే వాటి పునాదులు నేలలో చాలా లోతువరికు

ఉన్నాయనేది కూడా మరోకారణం.

|

ంతో)

తబలా రొనలితుతానాునానానాలటననచాయనా డన కనా ఖలానననానపప రానా మనా లలు నాజునాయననా ఖల నాలానుకనునిని

చిత్రం 15. అర్జాన్‌ గెల్‌ స్క్‌ వద్ద ఉండే ఏటవాలు గోపురం (పాత ఫోటో అధార శ

27

మన శరీరం గరిమనాభి నుండి లంబరేఖ, మన పాదాలు ఆక్రమించిన స్థానం గుండా నెలను తాకుతున్నంత వరకు, మనం నిశ్చలంగా నిలబడగలుగుతాం (చిత్రం 16). అందుకే ఒంటికాలిమీద _ నిలబడడమన్నా, త్రాటిమీద నడవడమన్నా అంతకష్టం. మన పీఠం చాలా చిన్నది. గరిమనాభి లంబరేఖ సులభంగా దీంట్లో నుంచి బయటకు పోతుంది. చాలా కాలం నౌకలలో వనిచేసిన వారి నడక ఎంత వికొరంగా ఉంటుందో గమనించారా” వారెవ డూ కదిలేపడవల్లో ఉంటారు. అక్కడ గరిమనాభి లంబరేఖ ఏక్షణాన్నయినా పేఠం నుండి తప్పిపోయే ప్రమాదం ఉంటుంది. అందుకే వారు కాళ్ళు దూర దూరంగా పెట్ల ఫీఠం ప్రదేశాన్ని చేతనయినంత పెంచి నడవడం అలవాటుచేసుకుంటారు. అవ్వడుగానీ, వారికి

పడకుండా నౌక మీద నడవడం వీలుకాదు. వారు భూమి మీదకూడా అలవాటు కొదీ అలాగే నడుసుంటారు.

త

చిత్రం 16. మనిషీ నిలబడినవ్వుడతని గరిమునాభి లంబం పాదాలకు మధ్యగ ఆవరణలో వడుతుంది.

ఇలాంటిదే. కానీ ఇందుకు వ్యతిరేకమయిన పరిస్టితి మరొకటి. ఇందులో బ్యాలెన్సు నిలుపుకోవాలని చేసే ప్రయత్నం, ఠీవియయిన పోజునిస్తుంది. బరువులు మోసే కూలీలు చక్కగా నిటారుగా నిలబడడం, నడవడం, బహుశః మీరు గమనించ ఉంటారు. తలమీద నీటికుండలు మోస్తున్న అమ్మాయిల అందమయిన విగ్రహాలను కూడా మీరు చూచి ఉంటారు. వీరు తలమీద బరువు మోస్తున్నారు గాబక్పే, తలను మొత్తం శరీరాన్ని నిటారుగా నిలిపి ఉంచుతారు. తలమీద బరువు నల్ల వీరి గరిమనాభి కొంచెం పైకి చేరుతుంది. అప ఎడు వారు ఏ కొంచెం పక్కకు వంగినా లంబరేఖ సులభంగా పాదాలు ఆక్రమించిన జాగా నుండి బయటకు పడుతుంది. వారుకూడా వడిపోతారు.

అధ్యాయం మొదట్లో మనం మాట్లాడుకున్న కుర్చీ సమస్యకు తిరిగివద్దాం!

0%

కూర్చున్న బాబు గరిమనాభి, అతని “బొడ్డుకు 20" సెం.మి.పైన, వెన్నెముక ప్రాంతంలో శరీరం లోపల ఉంది. అక్కడి నుండి ఒక లంబరేఖ క్రిందకు గీయండి. అది కుర్చీ గుండా, కాళ్ల వెనకకు చేరుతుంది. మనిషి _నిలబడగలగాలంలే ఈ లంబరేఖ, పాదాలు ఆక్రమించిన స్థానంలో ఉండాలని మీకు ఇదివరకే తెలిసింది.

28

కాబట్ట కుర్చీలోంచి పైకి లేవాలంటే, ముందుకు వంగడం దారాగాని కాళ్లను వెనకు! మీ భా స్‌.

నంచడం ద్వారా గానీ లంబరేఖ పాదాల స్టానం గుండా పోయేటు చేయాలి. మనం

గ స్య a ది లా గ కుర్చీలోంచి లేచే ప్రతిసారీ ఇలాగే చేస్తాం. ఇలా చేయడం వీలుకాకపోతే కూర్చీలోంచి లేవడం కూడా వీలుకాదు. మీకు ఈ సంగతి ఇప్పటికల్లా అనుభవంలోకి వచ్చే య ఉంటుంది,

నడకాపరుగు

జీవితంలో ప్రతిరోజు, వేలాదిసార్దు చేసే పనుల గురించి మనకు బాగా తెలిసి ఉండాలి! మనం అలా తెలుసనే అనుకుంటూ ఉంటాం కూడా! అయితే నిజానికిమా[త్రం, మనకెన్నో సంగతులు తెలియవు. ఉదాహరణకు నడక, వరుగుల గురించే తీసుకోండి. ఇంతకంటే బాగా తెలిసిన విషయం మరొకటి ఉంటుందా? అయినా. నడుస్తున్నప్పుడు, పరుగెత్తుతున్నప్వుడు, మనం ఏం చేస్తున్నామనీ, ఈ రెంటి మధ్యన తేడా ఏమిటనీ ఎంతనుందికి స్పష్టంగా తెలుసును? నడక గురించి శరీర శ్నాస్త్రచేత్తలేమంటారో చూద్దాం! వారు చెప్పేది చాలా మందికి ఆశ్చర్యకరంగా ఉంటుందని నా నమ్మకం (ఈ కింది పేరా ప్రా పాల్‌ బెర్ట్‌ రచించి జంతుశ్నాస్త్ర, ఉపన్యాసాలు అనే వుస్తకంలోనిది)

“ఒక మనిషి ఒంటికాలిమీద అంటే కుడికాలిమీద నిలబడ్డాడని అనుకుందాం. అతను తన నుడమను పై కెత్తుతూ, ముందుకు వంగుతున్నాడని కూడా అనుకుందాం. (నడుస్తున్నపుడు నునిష్బీ) నేలని కాలితో అదిమి ముందుకు కదిలేటప డు, తన బరువుకు తోడు మరో 20 కిలోల ఒత్తిడిని భూమి మీద కలగజేస్తాడు. అంటే నిలబడినప్పుటికన్నా, కదిలేటప్పుడు ఎక్కువ _ ఒత్తిడిని కలగజేస్తాడు- పెరెల్మాన్‌) ఇటువంటి పరిస్టితిలో గరిమనాభి లంబరేఖ తప్పకుండా పీఠం చెలుపలే ఉంటుంది. కాబట్టి మనిషి ముందుకు పడతాడు. ఈ పని మొదలయిందో లేదో అతను తన ఎడమకాలును ముందుకు చేస్తాడు. అప్పటినరకు అది వేలాడుతూ ఉంటుంది. ముందుకు పడుతున్న లంబరేఖ స్థానానికే ముందు సరిగ్గా ఆ కాలు పడుతుంది. అప దు లంబరేఖ రెండు పాదాల మధ్యన ఉంటుంది. ఆ రకంగా బ్యాలెన్సు నిలుస్తుంది. మనిషి ఒక అడుగు ముందుకు కదులుతాడు.

ఈ పరిస్తితిలో మనిషి కొంతకాలం ఉండవచ్చు. కానీ ఇంకా ముందుకు

కదలాలనుకుం టే మళ్ళీ మడను ఎత్తడం, ముందుకు వంగడం, ఈసారి కుడి

కాలిని లంబదేఖ ముందుకు వేయడం జరుగుతుంది. కాలుముందుకు వేయకపోతే పడడం తప్పదు. అలా నురో అడుగు ముందుకు కదులుతాడు. అంకే సడక అనే

మాటకు వరుసగా ముందుకు పడిపోవడం”? అని అర్హమన్నమాట, అయితే వెనక మిగిలిపోయిన కాలిని ముందుకు వేసి పడకుండా శరీరాన్ని నిలబెట్టడం జరుగుతుంది.

ఈ సంగతేమిటో మరింత వివరంగా చూద్దాం. మొదటి అడుగుచేయడం అప్పటికే అయిఫోయిందనుకుందాం. ఈ శ్రణంలో కుడి పాదం నేల మీదే ఉంది. ఎడమ పొదం కూడా ఇంచుమించు నేలను తాకుతున్నది. వేసిన అడుగు మరీ

29

& q గ ద | చిత్రం 17. నడకి, నడిచే మనిసి తాలూకు (కదు భంగివులు

నడిచేవాడి కాళ కదలి ) క wR ఎడవు పాధానిది, ఓ కుడి పాదా! ఉండడాన్నీ, వక్రరేఖలు పాదం గా అనే విభాగంలో ఎడవు, కుడి పాడాలు

అనే విభాగంలో ఎడవు పొదం గాఠిలోనూ,

ఉన్నాయి. నడక వేగం హెచ్చిన కొద్దీ ఎ, సీ విభాగాలు చిన్నవవుతాయి. (చితం 20లో పరుగును చూపించే రేఖాచిత్రం పోక్చి చూడండి.) We

చిన్నది కాకపోతే కుడి మడమను పైకెత్తాలి. అలా చేయడం ద్వారానే ముందుకు వంగడం సమతాస్ట్రతిని తప్పించడం వీలవుతుంది. అవ డు. ఎడమకాలి మడమ ముందు నేలను తాకుతుంది. పాదం పుర్తిగా నేల మీద మోపిన తర్వాతనే, కుడి పాదం నేలనుండి పూర్తిగా పైకి లేస్తుంది. ఈ లోగా, అంతవరకు మోకాటివద్ద

కొంచెంగా వంగి ఉండిన ఎడమకాలు పిక్కల్లోని కండరాలను బిగదీయడం ద్వారా ఒక క్షణం పొటు నిటారుగా నిలుస్తుంది. ఇలా నిలవడం వల్ల సగం మడిచిన

కుడికాలిని, నేలకు తగిలించననసరం లేకుండా ముందుకు వేయడం వీలవుతుంది. శరీరం కదలికతో బాటు కుడికాలి మడమను మరో అడుగు ముందుకు వేయడానికి అనువుగా సకాలంలో నేల మీదకు చేరుతుంది. ఇప పడు ఎడమకాలి మునివేళ్ళ మాత్రమే నేలను అంటి ఉంటాయి. అది మళ్ళీ పైకి లేచి, కదలికల క్రమాన్ని మరోసారి కొనసాగిస్తుంది.

30

AX

పరుగు, పరిగెతెవాడ్‌ి కమ భంగివులు (రెండు పొడాలూ 2

తాని గారీలొ ఉండె భంగిమలు కూడా వుంటాయి)

చిత్రం 20. పరిగెత్తేవాడి పాదాల కదలికను చిత్రించే శేఖాచిత్రం (చిత్రం 18 తో పోల్చి చూడండి)

a 5b cc qd ee ౫౯

హ్‌ ఫా 0 న్‌ లి

బి, డి. ఎఫ్‌. విభాగాలలో రెండు పాదాలూ గారీ నడకకూ, పరుగుకూ యిదే తేడా

నడకలోలాగ కాక పరుగులో నేలమీద పాదంలోని కండరాలు ఒక్కసారి కుంచిం చుకుని బలంగా చక్కనవుతుంది. దాంతో శరీరం ముందుకు తోయబడుతుంది. అప్పుడు శరీరం ఒక క్షణం పాటు పూర్తిగా గారిలో తేలుతుంటుంది. శరీరం మరోసారి కిందకు వడి మరో కాలిమీద నిలుస్తుంది. ఆ కొలు శరీరం గాలిలో ఉన్నప్పుడే ముందుకు కదులుతుంది. అంటే ఒక పాదం తర్వాత మరో పాదం మీద ముందుకు గెంతడాన్ని వరుగు అని అనాలి.

సమతలమయిన ప్రదేశంలో నడుస్తున్నప్పుడు శరీరశక్తి ఖర్చు కావడం అవసరం లేదని చాలా మంది అనుకుంటారు. ప్రతి అడుగువేసి నప్పుడల్దా నడిచే వ్యక్తి శరీరంలోని గరిమనాభి కొన్ని సెం.మీలు పైకి జరుగుతుంది. మనిషి శరీరాన్ని అతను నడిచిన దూరానికి సమమయిన ఎత్తుకు లేవదీయడానికి అనసరమయే శక్తిలో పదిహేనవ వంతు, ఆ దూరం నడవడానికి అవసరమవుతుందని లెక్కవేశారు.

కదిలే కారులోంచి దూకడం ఎలా?

ఇనర్షియా సూత్రం ప్రకారం, కారు నడిచే దిశలో అంకే ముందుకు దూకాలని చాలా మంది జవాబిస్తారు. అయితే ఈ దూకడానికి ఇనర్జియాకు సంబధం ఏమిటి? ఈ ప్రశ్న అడిగిన మరుక్షణం ఇంతకు ముందటి జవాబు చెప్పిన

హు 31

9

వారంతా తికమకలో పడతారు. నిజానికి ఇనర్జియా సిద్దాంతం ప్రకారనుయితే వెనక్కు దూకొలి. అయితే ఇందులో ఇనర్షియాకు ఉండేది కేవలం రెండవ స్టానం నూత్రమే

కదిలి కారులోంచి దూకవలసీ వచ్చిందనుకోండి. ఏం జరుగుతుంది? దూకిన క్షణంలో శరీరానికి కారుతో సమానంగానే వేగం ఉంటుంది. ఇది జడత్వం నల్ల ఏర్పడుతుంది. కాబట్టి సడిన తరువాత కూడా శరీరం ముందుకు కదలడానికి ప్రయత్నిస్తుంది. ముందుకు దూకితే, ఈ కదలడాన్ని ఆపడం పోయి, దానికి మరింత వేగాన్ని తోడుచేస్తాం. అంటు మనం కారులోంచి వెనక్కు దూకాలనా అర్హం? అప్పుడు ఇనర్జియా వల్ల కలిగిన ముందుకు దూకే వేగం, వెనక్కు దూకిన వేగం సమాననుయి పోయి, నేలను చేరిన తర్వాత శరీరం పడిపోకుండా స్టిరంగా ఉంటుందా?

కానీ కదిలే బండిలోంచి దూకే (ప్రతివారు, బండి వెడుతున్నవేపు, అంటే ముందుకే రూకుతారు. నిజానికి అదే మంచివద్దతి. అనుభవం మీద అందరూ తెలుసుకున్నరీ అదే, వెనక్కు దూకి చూడడానికి ప్రయత్నించే వారిని హౌెచ్చరించడానికి నేను వెనుకాడను.

ఇందులో ఏదో గందరగోళం ఉందనిపిస్తున్స్నది కదూ? దూకడం ముందుకయినా, వెనక్కయినా పడడం నూత్రం తప్పదు. కాళ్ళు భూమిని తగిలి కదలకుండా నిలబడినా శరీరం మాత్రం కదులుతూనే ఉండడం ఇందుకు కారణం. ముందుకు దూకినవుడు ఈ వేగం మరింత ఎక్కువగా ఉంటుంది. అదిమనం ఇప్పటికే గమనించాం. అయితే ముందుకు దూకడమే అన్ని విధాలా మేలు. అలా దూకిన తరువాత నునం యాంత్రికంగా ఒక అడుగు ముందుకు వేస్తాం, లేదా కొన్ని అడుగులు పరుగెత్తే ప్రయత్నం చేస్తాం. అప్పడే శరీరానికి నిలకడ కలుగుతుంది. ఈ పనినికూడా నునం నడవడం లాగే ఆలోచన లేకుండా చేస్తాం. నిజానికి, నడవడమం కే, వరుసగా ముందుకు ', పడిపోతూ, కాలు ముందుకు వేసి నిలదొక్కుకోవడం తప్ప మరొటి కాదు. వెనక్కు పడుతున్నప్పుడు, కాలిని ముందుకు వేసి నిలదొక్కుకోవడం వీలుకాదు కాబట్టి అపాయం మరింత ఎక్కువవుతుంది. ముందుకు ఒక వేళ పడిపోతున్నా కనీసం చేతులు అడ్డం పెట్టి తప్పించుకోవచ్చు. వెనక్కు పడేటప్పుడు ఇది కూడా వీలుకాదు.

దూకేటస్పుడు ముందుకు పడడమే సుంచితనమని తేలింది. అయితే ఇందుకు కారణం ఇన్షియా కాదు. మనమే. ఈ సూత్రం పడుతున్న వ్యక్తి చేతిలోని వస్తువులకు మాత్రం వర్తించదు. వరుగెత్తుతున్న కారులోంచి ఒకసీసాను వెనక్కు పడేసినప్పటికన్నా, ముందుకు పడేసినప డే భూమికి కొట్టుకుని పగిలే అవకాశం ఎకరా ఉంటుంది. కాబట్టి మీరు కొన్ని వస్తువులతో సహా కారులోంచి దూకనలసివస్తే వస్తువులను వెనక్కు “పడేసిమీరు మాతం ముందుకు దూకండి. 'అలవౌటుకొద్ది కారుల్లోంచి, బస్సులలోంచి దూకే, కండక్షర్లు, టికెట్‌ ఇన్స్‌ పెక్షర్స్‌

32

మొదలయిన. వారు, కారు వెళ్ళేవేపు ముఖంచేసి అడుగువూత్రం వెనక్కువేస్తూ దూకుతారు. దీనితో వారికి రెండంతల సౌకర్యం కలుగుతుంది. ఇనర్షియా వల్ల శరీరం పొందిన వేగం తగ్గుతుంది. వెల్లకిలా పడిపోకుండా నిలదొక్కుకోవడం కూడా

వీలవుతుంది.

తుపాకీ గుండును పట్టుకోవడం :

మొదటి ప్రవంచ యుద్దం కాలంలో ఒక విచిత్రమయిన సంఘటన జరిగింది. ఒక (ఫ్రెంచి పైలట్‌ రెండు కిలోమీటర్ల ఎత్తున విమానం నడువుతుండగా అతనికి ముఖం ముందు ఈగలాంటి దేదో ఎగురుతున్నట్టనిపించింది. అతను దాన్ని చటుక్కున చేత్తో పట్టుకున్నాడు. తీరా చూస్తే ఆశ్చర్యం! అతను పట్టుకున్నది జర్మనీ వారి తుపాకీ గుండు! ఉట్టి చేతులతోనే ఫిరంగి గుండ్లను పట్టుకున్నానని గప్పాలు కొట్టిన బారన్‌ మున్న హొజెన్‌ కథ లాగ లేదూ ఈ సంఘటన. అయితే ఈ యుద్దం సంఘటనలో గప్పాలకు తావే లేదు.

బులెట్‌ ముందుగా బయలుదేరిన సెకండుకు 800-900 మీటర్ల వేగంతోనే పూర్తికాలం దూసుకు పోలేదు. గాలి ఎదురు తాకిడితో, ప్రయాణం చివరికాలానికి గుండు వేగం కేవలం సెకండుకు 40 మీటర్లకు పడిపోతుంది. ఈ వెగం

విమానాలు ఎగిరే వేగానికి సమానం, అంటే బులెట్‌, విమానం రెండూ ఒకే వేగంలో ముందుకు సాగడాన్ని నునం సులభంగా ఊహించవచ్చు. అలాంటప్పుడు

విమానంతో పోలిస్తే బులెట్‌ ఇంచు మించు దానితోబాశే స్టిరంగా, కదలిక లేనక్టు అనిపిస్తుంది. అప్పుడు దాన్ని పైలట్‌ సులభంగా పట్టుకోగలడు. బులెట్‌ గాలిలో దూసుకుపోతుంటే రాపిడికి బాగా వేడెక్కుతుంది. పైలట్‌ చేతికి తొడుగులుంటేు దాన్ని మరింత సులభంగా పట్టుకోగలడు.

బాంబుగా వుచ్చకాయ;

కొన్ని పరిస్తితులలో తుపాకీ గుండు తన 'జోరు'ను కోల్పోతుందని గమనించాం. కానీ నెమ్మదిగా విసరిన నిరపాయకరమయిన వస్తువులు కూడా వినాశకరమయిన ఫలితాల నిచ్చే పరిస్థితులు మరికొన్ని ఉన్నాయి. 1924 లో లెనిన్‌ గ్రాడ్‌, తిఫ్టీస్‌ ల మధ్యన మోటారు కార్ల పందెం జరిగినప్పుడు, కాకేషియన్‌ రైతులు? పోటీదార్లను అభినందించే ఉద్దేశ్యంతో వారి కార్లకేసీ _సేపువళ్ళు, పుచ్చకాయలు వగైరాలను రువ్వారు. ఈ నిరపాయకరమయిన బహుమతుల వల్ల కార్లలో పెద్దపెద్ద సొట్టలు పడ్డాయి. నడిపే వారికి కూడా బాగా దెబ్బలు తగిలాయి. విసిరిన పళ్ళ వేగానికి, దూసుకువస్తున్న కారువేగం కూడా తోడవడంతో, పుచ్చకాయలు బాంబు లంత బలం వుంజుకున్నాయి. గంటకు 120 కిమీల వేగంతో పరుగెత్తే కారు మీదకు 4 కి.గ్రా పుచ్చకాయ వేస్తే దానికి 10 గ్రాముల బులెట్‌ కు ఉన్నంత చలనశక్తి కలుగుతుంది. అయితే పుచ్చకాయ పట్టుమని పగిలి నీరవుతుంది గాబట్టి

33

టె తగిలితే బులెట్‌ తగిలినంత నష్టం మాత్రం జరగదు.

|

చిత్రం 21. వేగంగా కదిలే కారుపైన విసిరే పుచ్చకాయలు బొంబులంత ప్రమాదమైనవి.

గంటకు 3000 కిమీలు ప్రయాణించే అతివేగం గల విమానాలు వచ్చినప్పడు, వాటి పైలట్‌లకు కూడ ఇటువంటి పరిస్టితి ఎదురవుతుంది. సూపర్‌ ఫాస్ట్‌ విమానానికి ఎదురువచ్చే (ప్రతి వస్తువు, దానితో ఢీకొంటుంది. మెషీన్‌ గన్‌ నుండి వెలువడినవయినా, కేవలం యాదృచ్చికంగా మరో విమానం నుండి జారిపడినవయినా బులెట్‌లు ఒకే ఫలితాన్ని చూపిస్తాయి. ఈరెంటి ప్రభావం మెషీన్‌ గన్‌ నుండి వచ్చిన బులెట్‌లకు సమంగానే ఉంటుంది. ఈ రెంటి సాపేక్ష నేగాలు ఒకేలా ఉంటాయి. విమానం, బులెట్‌ సెకండుకు 800 మీటర్ల వేగంతో ఒకదానికొకటి తగులుతాయి. అయితే మనం ఇంతకు ముందు గమనించినపుడు విమానం వెనుక నుండి, పేర్చిన బులెట్‌లు, విమానంతో సమమయిన వేగంతో దూసుకువచ్చినా నష్టం వుండదు.

ఒకే దిశగా ఒకే వేగంతో కదులుతున్న రెండు వస్తువులు ఒకదానికొకటి ఢీకొన్నా కొట్టుకొని _ పడిపోవు. ఈ అంశాన్ని దృష్టిలో ఉంచుకుని 1935లో బోర్‌ షోవ్‌ అనే ఇంజన్‌ (డైవర్‌ రెండు రైళ్ళు ఢీకొనడాన్ని ఆపగరిగాడు. అతను దక్షిణ రష్యాలో యెల్నీకోన్‌, ఒల్హాంకాల మధ్యన రైలు నడుపుతున్నాడు. ముందుగా మరో రైలుబండి కూడా వెడుతున్నది. ముందరి రైలు (డ్రైవరు ఎత్తుగడ్డను ఎక్కడానికి అవసరమయిన ఆవిరిని నింపలేకపోయాడు అతను ఇంజన్‌ నుండి 36 'పెట్టైలను విడదీసి, వదిలేసి మిగతా పెబ్బలతో తరువాతి స్టేషనుకు చేరుకున్నాడు.

వదిలేసిన పెబ్టల చక్రాలకు బ్రేక్‌ లు వేసి ఉంచడం మరిచి పోయాడతను. పెట్టలు నెమ్మదిగా వాలువెంటు వెనకకు కదలడం (ప్రారంభించాయి. అవి నెమ్మదిగా

గంటకు 15కి.మీ.లవేగం పుంజుకున్నాయి. పెస్టైలు వెనక వచ్చే రెలుబండికి గుద్దుకోనడం తప్పదనిపించింది. బోర్‌షోన్‌ తన తెలివిని ఉపయోగించి, ఏం

34

చేయవలసింది క్షణాలమీద నిర్ణయించుకున్నాడు. తన రైలును ఆపేశాడు. దాన్ని నెమ్మదిగా వెనక్కు నడపడం ప్రారంభించాడు. తనుకూడా 15 కీ.మీ, వేగాన్ని చేరుకున్నాడు. ముందునుంచి జారివచ్చే 36 పెస్టైలు ఎటువంటి విధ్వంసం లేకుండా బోర్‌ షోవ్‌ ఇంజన్‌కు తగిలి ఆగిపోయాయి.

కదిలే రైల్లో కుదుపులు లేకుండా రాసుకునేందుకు తయారుచేసిన పరికరంలో కూడా ఈ సూత్రాలనే వాడుకుంటారు. వట్టాల అతుకులనల్ల రైలు అదేపనిగా కదుపుతుంది. అందువల్ల రైల్లో సాఫీగా రాసుకోవడం వీలు కాదని మీకు తెలుసు. కుదుపులు కాగితానికి, కలానికి సమంగా తగలవు. ఈ రెండింటికి కుదుపులు ఒకేలా తగిలేటట్టు చూస్తే సమస్య ఉండరు.

చ్మితం 22. కదిలే రైలులో రాయడానికి సాధనం,

చిత్రం 22లో ఉన్న ఇటువంటి పరికరం ఒకదాన్ని చూడండి. కుడిచేతి నుణీ కట్టును చిన్నబోర్డు 2 కు వట్టితో కట్టి ఉంచుతారు. ఈ చిన్న బోర్డు b అనే మరో బోర్డు పైకి (క్రిందకు కదులుతుంది. ఆ రెండన బోర్డు టేబుల్‌ మీద పెట్టిన రైటింగ్‌ బోర్డు గాడిలో అటుఇటు కదులుతుంది. ఈ అనురికతో కుదుపు కాగితానికి, కలానికి ఒకే విధంగా తగులుతుంది. రాసుకోవడానికి మంచి వెసులుబాటు. కలుగుతుంది. ఇంట్లో బల్ల దగ్గర కూచుని రాసుకున్నట్టే రైల్లో కూడా రాసుకోవచ్చు. అయితే ఒక చిక్కు మాత్రం మిగులుతుంది. కుదుపులు రాసే చేతిని, తలను ఒకే విధంగా తగలవు. చెయ్యి స్తిరంగా ఉంటుంది గానీ

తల కుదుపులకు కదులుతుంది. కాబట్టి రాస్తున్న అక్షరాలను చూడడంలో కుదుపుల (ప్రభావం ఉంటుంది.

మన బరువు మనం చూచుకోవడం ఎలా?

బరువు తూచే యంత్రం మీద కదలకుండా నిలబడితేనే సరైన తూకం 35

వంగిన మరుక్షణం బరువు తగ్గడం మొదలవుతుంది.

తెలుస్తుంది. ముందుకు దుకోసం పనిచేసే కండరాలు శరీరంలో

గల. స pe మీద పడే ఒత్తిడి తగ్గుతుంది. be కండరాలు శరిరంలోని కింది భాగాలను, వారు వ. నుండి మరోదాన్ని వేరుగా తోసివేస్తాయి. ఈ పరిస్టతిలో శ రం. ం | భా ఎక్కువ ఒత్తిడి కలగజేయడంతో యంత్రం నురింత బరువును భా | బరువు తూచే యంత్రం నిజంగా సున్నితమయిందయితే, వ ఒ be పెకెతినా బరువులో భేదం కనబడుతుంది. కరక ముందుగానే శరీరం బ వ కొంచెం "పెంచుతుంది. చేతులు పై కెత్తడానికీ పనిచేసే కండరాలు భుజాన్ని శ a చేసుకుంటాయి. కాబట్టి భుజంతో బాటు శరాన్ని Magen న మీద ఒత్తిడి ఎక్కువవుతుంది. చెయ్యి ఎత్త ఖ్‌ య స న అవి భుజాన్ని సైకెత్తే ప చేసాయి. దీంతో యంత్రం మీద శరీరపు ఒత్తిడి తగరం చెయ్యి . _ బరువు మరింత తగ్గుతుంది. దింపడం ఆపితే తిరిగి పె సా | . కండరాలను ఉపయోగించి, శరీరం బరువును, లేదా శరీరం న త్రంపై కలగజేసే ఒత్తిడిని ఎక్కువ తక్కున చేయవచ్చునన్న మాట:

వస్తువుల బరువు ఎక్కడ ఎక్కువ?

పైకి పోయినకొద్దీ భూమియొక్క ఆకర్షణ శక్తి తగ్గుతుంది. ఒక కిలోగ్రాము బరువును భూమి కేంద్రం నుండి 6,400 కిమీ. (అంపే భూమి వ్యాసార్దానికి రెండంతల ఎత్తుకు తీసుకుపోతే, ఆకర్షణశక్తి 232=4& న నంతుకు తగ్గుతుంది. అక్కడ ఆ వస్తువు బరువు కేవలం 250 గ్రాములు మాత్రమే తూగుతుంది. గురుత్వాకర్షణ సిద్ధాంతం ప్రకారం, భూమి తన మొత్తం ద్రవ్యరాశి కేంద్రంలోనే ఏకీకృతమయి ఉన్నట్లుగా, ఇతర వస్తువులను ఆకర్షిస్తుంది. ఈ ఆకర్షణశక్తి కేంద్రం నుండి దూరం పెరిగిన కొద్దీ దాని వర్గం ప్రకారం తగ్గుతుంది. వ్యాసార్దానికి రెండింతల దూరం ఎత్తుకు తీసుకపోయిన వస్తువు బరువు 4న వంతుకు తగ్గింది. అదే బరువును (భూతలం నుండి) 12,800 కిమీ.ల ఎత్తుకు తీసుకుపోతే, (అంతే వ్యాపారానికి మూడు రెట్లు దూరం) అఆకర్థణశక్తీ ౩ వర్గం 3౫౩౫9 వ

వంతుకు తగ్గుతుంది. ఈ పరిస్థితిలో మన కిలోగ్రాము బరువు కేవలం 111 గ్రాములు మాత్రమే తూగుతుంది.

ఈ లెక్కన బరువును భూమి లోపలకు తీసుకుపోతే, అకర్గణశక్తి రాను రాను పెరిగి లోతుకు పోయినకొద్దీ బరువు “పెరుగుతుందని అనిపిస్తుంది. కానీ, అలా అనుకుంశే మాత్రం తప్పే. వస్తువు యొక్క బరువు పెరగదు సరిగదా తగ్గుతుంది. ఆకిర్షణశక్తీ వస్తువుపై కేవలం ఒకదిశగా మాత్రమేకాక, అన్ని వైపుల నుండి పనిచేయడం వల్ల ఇలా జరుగుతుంది. బావిలో " ఉంచిన ఒక బరువును రి.

23 లో చూడవచ్చు. ఆ బరువును అకరణ శక్తి ఒకవైవు కిందకు లాగుతుం యై క రం

36

సై వైపులనుండి బలాలు పైకి లాగుతుంటాయి. భూమి నం నుండి బరువు అడుగు భాగం వరకు గల "దూరం వ్యాసార్హంగా గల భూగోళం యొక్క ఆకర్షణ మాత్రమే నరక అల ప్రభావాన్ని చూపుతుంది. ఈ రకంగా, భూమి లోతులోకి పోయినకొద్దీ వస్తువు బరువు తగ్గుతూ పోవాలి. భూమి కేంద్రం దగ్గర ఈ బరువు శూన్యం అవుతుంది. ఇక్కడ “అన్ని చేపుల నుండి బలాలు ఒ శక్తితో పనిచేయడమే ఇందుకుకారణం.

చితం 23. భూమియొక్క నట్టనడి భాగానికి సమీపించినకొద్చీ గురుత్వాకర్షణ తగ్గు తుంది.

సారాంశంగా చెప్పాలం'ట: ఒక వస్తువు బరువు భూమి ఉపరితలం మీద ఎక్కువగా ఉంటుంది. అది తలం నుండి 'పైకిపోయినా, భూమిలోపలికి పోయినా తగ్గుతుంది (భూమి సాంద్రత అంతటా ఒకే విధంగా ఉన్నప్పుడే ఇలా జరుగుతుంది) నిజానికి, కేంద్రం దగ్గరయిన కొద్దీ భూమి సాంద్రత పెరుగుతుంది. కాబట్టి భూమిలోకి పోయేటవ రు మొదట కొంత దూరం బరువు కొంచెంగా పెరుగుతుంది. ఆ తరువాత తగ్గనారంభిస్తుంది.

కిందపడుతున్న వస్తువు బరువెంత:

క

లిస్టులో కిందకు దిగడం మొదలు పెట్టగానే కలిగే విచిత్రనుయిన అనుభవాన్ని 1. మీరు గమనించారా? ఉన్నట్లుండి శరీరం “తేలికని పిస్తుంది. అంతులేని అగా పడుతుంశే కూడా అలాగే అనిపిస్తుంది. భార రహిత స్టితివల్ల ఈ విధంగా

37

అనిపిస్తుంది. మొట్టమొదట్లో లిప్టు అడుగు కిందకు దిగడం మొదలు పెడుతుంది. కానీ మన శరీరానికి మూత్రం ఆ వేగం చేకూరదు. కొబట్టి శరీరం లి అడుగునేల మీద ఎటువంటి ఒత్తిడినీ కలిగించలేదు. కాబట్టి బరువు ఉండదు. ఒక క్షణం తర్వాత ఈ వింత అనుభూతి నాయమవుతుంది. ఇప్పుడు శరీరం, (క్రమంగా దిగే లిష్షకన్నా వేగంగా కిందవడటానికి సిద్ధమవుతుంది. శరీరం ఒత్తిడి లిన అడుగు మీద పడుతుంది. శరీరానికి తిరిగి బరువు వస్తుంది.

స్పింంగు త్రాసు కొక్కానికి ఒక బరువు తగిలించి, బరువుతో సహా త్రాసును ఒక్కుమ్మడిగా కిందకు వదులుతూ గమనించండి. కొవాలంశే గాడిలో ఒక బెండును దూర్చి అదెలా కదులుతుందో గమనించండి. పాయింటర్‌ సరియయిన బరువును చూపజాలదు. బరువు చాలా తక్కువగా ఉంటుంది. త్రాసు స్వేచ్చగా కిందకు పడుతూ ఉండగా, మీరు దాని సూచికను గమనించగలిగితే బరువు శూన్యంగా ఉండడం మీరు చూడవచ్చు.

అన్నిటికంటే బరువయిన వస్తువుకూడా కిందపడుతుంకే పూర్తిగా బరువును కోల్పోతుంది. ఇందుకు కారణం చాలా సులువయినది. బరువంటే ఒక వస్తువు, తను వేలాడుతున్న వస్తువుపై కలుగజేసి లాగుడు శక్తి లేదా తనకు ఆధారంగా ఉండే వస్తువుపై కలుగజేసే ఒత్తిడి మాత్రమే. వడుతున్న వస్తువు త్రాసుతో బాశే కదులుతుండటంనల్ల అందులోని స్పిరింగుపై ఎటువంటి శక్తినీ చూపలేదు. పడుతున్న వస్తువు దేనినీ లాగలేదు, దేనిమీదా ఒత్తిడి వేయదు. అంటే క్రిందవడుతున్న వస్తువు బరువెంత? అని అడిగితే బరువులేని వస్తువు బరువు ఎంత అని అడిగిన ప్లై!

యాంశ్రికశా స్త్ర సృష్టికర్త గెలీలియో 17వ శతాబ్దంలోనే తన “డయలాగ్‌ అఫ్‌ టూ న్యూసైన్సెస్‌” అనే గ్రంథంలో ఇలా రాశాడు: “నున వీపుమీద వస్తువును కిందపడకుండా ఆపినపుడు మాత్రమే దాని బరువు తెలుస్తుంది. బరువుతోబాపే నునం కూడా కిందవడుతుం కే, బరువు నునమీద ఒత్తిడి కలుగజేసెదెట్లా?, మనకు బరువనిపించేదెట్టా? మనకంటే మనతో సమమయిన వేగంతో పరుగెత్తే వాళి

బల్లెంతో (విసరకుండానే - రచయిత) గాయపరచడానికి ప్రయత్నించినట్టుంటుంది అది!

చిత్రం 24. వతనమయే వస్తువు భారరహితమైనది.

38

ఒక చిన్న సులునయిన ప్రయోగంతో ఈ విషయాన్ని రుజువు చేయవచ్చు. తక్కెడలోని ఒక పళ్ళెంలో అడకత్తెర నొకదాన్ని ఉంచండి. దాని ఒక కాలిని పళ్ళెంలో ఉంచి మరోకాలిని దారం సాయంతో సెకిలాగి దారాన్ని తక్కెడ పళ్ళెం కొక్కానికి కట్టండి. (చిత్రం 24) మరో పళ్ళెంలో బరువులు చేసి సమతూకం చేయండి. ఇప్పుడు దారాన్ని మండుతున్న వుల్లతో కాల్చండి. దారం నుండి అడకత్తెర కొలు పళ్ళింలోకి పడుతుంది, అప డు ఆ పళ్ళెం బరు వెక్కువయి కిందకు పోతుందా? పైకి లేస్తుందా? లేక ఉన్నచోశే స్పిరంగా ఉంటుందా? పడిపోతున్న వస్తువుకు బరువు ఉండదని మీకు ఇప్పుడు ల మీరు సరియయిన సమాధానం ఇవ్వగలగాలి. పళ్ళెం బరువు తక్కునయి పైకి "లేస్తుంది. అడకత్తెర కాలు స్థిరంగా ఉన్నప్పటికన్నా, వడేటవ్పడు వళ్ళెంపై తక్కువ ఒత్తిడి కలుగజేస్తుంది. ఒక క్షణం పొటు అడకత్తెర బరువు తగ్గుతుంది. కాబట్టి దాన్ని ఉంచిన త్రాసు పళ్ళెం పైకి కదులుతుంది. స

భూమి నుంచి చం ద్రుడికి:

1865 - 1870 సంవత్సరాల మధ్యలో (ఫ్రాన్సులో జూల్‌ స వెర్న్‌ రచించిన “భూమి నుంచి చంద్రుడికి” అనే వుస్తకం వెలువడింది. అందులో అతను నునుషులను ఒక జున్వలో పెట్టి చంద్రుడి మీదికి పంపించే అద్భుత పథకాన్ని" వర్ణించాడు. అతని వివరణ, ఇదంతా నిజంగానే సాధ్యమేమోననిపించేటట్టు ఉంటుంది. వివరాలేంచో చూద్దాం! i .

ముందుగా ఒక విషయం, తుపాకీ నుండి ఒక గుండును పేల్చి, కనీసం సిద్దాంత వరంగా నయినా - అది తిరిగి నేలను పడకుండా ఉంచడం సాధ్యమేనా చూద్దాం! సిద్దాంత రీత్యా ఇది సాధ్యమే. ఇంతకు భూమికి సమాంతరంగా పేర్చిన తుపాకి గుండు ఎందుకు నేలమీద పడుతుంది? భూమి దాన్ని ఆకర్షిస్తుంది గాబట్టి దాని గమన మార్గం రానురాను భూమికి దగ్గరవుతుంది. రాను రాను ఆ మార్గం మరింత

నంగి గుండు నేలను తాకుతుంది. భూమి ఉపరితలం కూడా నంపు తిరిగి ఉంది. అయితే తుపొకిగుండు గమన మార్గం మరింత వంపు తిరిగి ఉంది. గుండు మార్గం వంపు, భూమి ఉపరితలం నంపులాగే ఉండేట్టు చేస్తే అది తిరిగి నేలమీద పడనే పడదు. భూమి చుట్టూ ఒకే ఎత్తులో, ఒక ఉపగ్రహంగా, చిన్ని చందమామగా తిరుగుతూ ఉంటుంది. అయితే గుండును అలాంటి మార్గంలో పెట్టడం ఎలా? మనం చేయవలసిందల్లా దానికి తగినంత ఆరంభ వేగం కలగజేయడమే. భూమిలో * ఈ రోజు స్పుట్నిక్‌, లునిక్‌ లాంటి ఉపగ్రహాలెన్నో వచ్చిన తర్వాత, వాటిని, అంతరిక్షంలోకి పంపడానికి, ఫిరంగులను జువ్వలను కాక, రాకెట్లను ఉపయోగిస్తారని తెలుసు. రాకెట్‌లోని చివరి ఇంజను కాలిపోయిన తర్వాత మాత్రం, ఉపగ్రహం తుపాకి గుండు సూత్రం ఆధారంగానే పయనిస్తుంది. పెరెల్మాన్‌ రాసిన సంగతులకు కాలదోషం పట్టిందనుకోనవసరం లేదు - సంపాదకుడు.

39

ఒక భాగపు నిలువుకోతను చిత్రం 25 లో చూడండి. పాయింట్‌ వద్ద కొండ కొసమీద ఫీరంగి ఉంచబడింది. దానినుండి భూమికి సమాంతరంగా: పేర్చిన గుండు ఒక సెకండు తర్వాత B కి చేరాలి. కానీ భూమికి ఆకర్షణ శక్తీ లేనప్పుడు మాత్రమే అలా జరుగుతుంది. ఆకర్షణ శక్తి ఉంది గాబట్టి గుండు C కి, అంశే B కన్నా అయిదు మీటర్లు కిందకు చేరుతుంది. వడిపోతున్నవస్తువు (శూన్యంలో) ఏదయినా, తొలి సెకండులో భూమ్యాకర్షణ శక్తి వల్ల వడిపోయే ఎత్తు 5 మీటర్లు, ఒకచేళ అయిదు మీటర్లు పడిన తర్వాత, గుండు, భూమినుండి & దగ్గర పేల్చిన ఎత్తులోనే ఉంకే, అది భూమి ఉపరితలానికి సమాంతరమయిన గమనమార్షంలో పయనిస్తున్నట్లు లెక్క.

చేయవలసిందల్లా AB ల మధ్యదూరం, అంటే సెకండు కాలంలో గుండు పయనించే దూరాన్ని కనుగొనడమే. మనకు కావలిసిన ఆరంభవేగం అదే! త్రిభుజం A0Bలో 04 అనే భుజం భూమియొక్క వ్యాసార్హం సుమారు (6,371,000 మీ.) 00=04, B= 5 మీటర్లు కాబట్టి 0B = 6,371,005 మీటరు. పైతాగరస్‌ సిద్దాంతం ప్రకారం (4B)? =(6, 371, 005)? — (6, 371, 000)?

అంటే AB నిలువ యించు మించు శి కి.మీలు.

మరే ఇతర ఆకర్షణ లేనప్పుడు, క్షితిజ సమాంతరంగా సెకండుకు 8 కి.మీల వేగంతో పేర్చిన ఫిరంగి గుండు తిరిగి భూమి మీద పడనే పడదు. అది అదే మార్గంలో భూమి చుట్టు ఏక కేంద్రవృత్తంలో ఉపగ్రహంగా తిరుగుతూ ఉంటుంది.

11,2 కిటి? bp చితం 26, (పాజెక్టయిలు ఆరంభవేగం “సికండుకు రి కిలోమీటర్బూ, దానికంటు అధికమూ ఉన్నపుడు దానికి ఏం జరుగుతోంది?

40

తుపాకి గుండును మరింత ఎక్కున ఆరంభ వేగంతో పేల్పామనుకోండి. అది ఎక్కడికీ పోతుంది? అంతరిక్ష పరిశోధకులు, 8, 9 లేక 10 కి.మీ.ల ఆరంభవేగంతో పేల్చిన గుండ్డు అండాకార "వృత్తంలో తిరుగుతాయని కనుగొన్నారు. వేగం పెరిగిన కొద్ది వృత్తం పొడుగు పెరుగుతుంది. వేగం సెకండుకు 11.2 కి.మీలు చేరితే, గుండు అండాకార వృత్తం నుండి చెదురుతుంది. మార్గాన్ని "పేరాజోలా అంటారు. అందులో గుండు వీనాటికే తిరిగి భూమికి చేరదు అంతే సెద్దాంత వరంగా ఫిరంగు, గుండులో వయనించి చంద్రగ్రహాన్ని చేరడం సాధ్యమేనన్నమాట. అయితే దానికి తగినంత ఆరంభ వేగం ఉండాలి. ఈ వేగంతో చాలా రకాల చిక్కులు వస్తాయి. ఇంకా వినరాలు కావాలంటే ఈ వుస్తకం తరువాయి భాగంలో చూడమని మనవి. (ఈ వివరణలో తుపాకి గుండుకు వాతావరణం వల్ల కలిగే అవరోధాన్ని మనం లెక్కలోకి తీసుకోలేదు. నిజానికి ఇటువంటి వేగాలను సాధించడానికి ఈ అవరోధమే అడ్డు తగులుతుంది. వీలుకాకుండా చేస్తుంది.) చంద్రుడి వద్దకు ప్రయాణం: |

జూల్‌ ఎ వెర్నీ విధానం, అసలు నిజం. జూల్‌ ఎ వెర్నీ రాసిన 'భూమినుండి చంద్రుడికి" చదివిన వారెవరికయినా, అందులో జువ్వ, భూమి ఆకర్షణ హద్దునుండి చంద్రుని ఆకర్షణలోకి వెళ్ళే సంఘటన బాగా గుర్తుంటుంది. అక్కడ _ ఆశ్చర్యకర మయిన విషయాలు జరుగుతాయి. వాహనంలోని వస్తువులన్నీ బరువు లేనినయిపోతాయి. ప్రయాణికులు కూడా గారిలో తేలియాడడం మొదలుపెడతారు.

ఇందులో ఏమాత్రం తప్పలేదు. జూల్స్ఫ్‌ వెర్న్‌ గమనించని విషయం ఒకటే. అతను వర్ణించిన ఈ పరిస్టితి ఆ ఒకచోట మాత్రమే కాదు. అంతకు, ముందు,

తర్వాత కూడా అలాగే జరగాలి, వాహనం . స్వతంత్రంగా కదలడం మొదలు పెట్టిన మరుక్షణం ర లక్షణాలు కనబడతాయి.

నమ్మడానికి వీలులేకుండా ఉంది కదూ? ఇంత సులభమయిన విషయాన్ని ఇంతకు ముందే ఎందుకు గమనించలేదని మీరు ఆశ్చర్యంలో పడతారని నాకు తెలుసు. మరో ఉదాహరణ కూడా చూద్దాం. అంతరిక్ష యాత్రికులు చచ్చిన కుక్కను బయటకు పడెయ్యడం, అది భూమి మీదకు పడిపోకుండా అంతరిక్ష వాహనంతోబాళే ప్రయాణం కొనసాగించడం మీకు గుర్తు ఉండే ఉంటుంది. జాల్స్‌ వెర్న్‌ ఈ విషయాన్ని సరిగానే వర్ణించాడు. విశదీకరించాడు. శూన్యంలో అన్ని వస్తువులు ఒకే వేగంతో పడిపోతాయి. గురుత్వాకర్ణణ వల్ల అన్ని వస్తువులకు ఒకే రకమయిన త్వరణం కలుగుతుంది. అంటే ఈ రకమయిన త్వరణం వాహనానికి కుక్కకు ఒకే విధంగా వచ్చి ఉంటుంది. లేదా గురుత్వాకర్షణ నల్ల వాటి ప్రారంభ. వేగాలు, ఒకే విధంగా తగ్గి ఉంటాయి. ఫరితంగా రెండూ జ్ర వేగంతో కదులుతూ ఉంటాయి. అందుకే "బయటపడేసిన తర్వాత కూడా చచ్చిన

41

కుక్క వాహనంతోబాకే కదలడం వీలయింది.

జూల్స్‌ వెర్న్‌ చేసిన తప్పు ఒకటి ఉంది: చచ్చిన కుక్కను బయట పడేసిన తర్వాత, అది తిరిగి భూమి మీద పడలేదు. అయితే మరి వాహనం లోపల మాత్రం అది కిందకు ఎలా వడింది? రెండు పరిస్టితులలలోను ఒకే రకమయిన బలాలు పనిచేస్తున్నాయి. రెండింటి వేగం ఒకే విధంగా ఉంది గాబట్టి వాహనంలో కూడా, శూన్యంలో నిలబడిన కుక్క వాహనంతో బాటే మధ్యనే కదులుతూ ఉండాలి. వాహనంతో పోల్చి చూస్తే అది విరామంగా ఉన్నయే! కుక్కకు ఎదురయిన పరిస్తితులు, ఇతర ప్రయాణికులకు, వస్తువులకు కూడా ఏర్పడాలి, నొరు, వాహనం అన్నీ గనున మార్గంలో ఒకే వేగంతో ప్రయాణం కొనసాగిస్తున్నారు. వారికి కూచోవడానికి, పడుకోవడానికి ఏదీ లేకున్నా కింద మాత్రం పడకూడదు. కుర్చీని ఒక దాన్ని ఎత్తి తలకిందులు చేసి పై కప్పుకు అనించగలగాలి. అది కిందపడకూడదు. పై కస్పుతోబాటు అది సమాన వేగంతో పయనిస్తుంది. ఒకరు ఆ కుర్చీలో తలకిందులుగా కూచున్నా కింద పడకూడదు. కిందపడ వేయడానికి అక్కడ ఏముంది? అతను పడినా లేక తేలుతూ కిందకు వచ్చినా వాహనం వేగం కన్నా అతని వేగం తక్కువనే కదా అర్హం. అలా కాకుంటే కుర్చీ పడదు, ఎగరదు. ఈవిషయాన్ని జూల్స్‌ చెర్న్‌ గమనించలేక పోయాడు. వాహనంలోని అన్ని వస్తువులు, ఆకర్షణ శక్తికి గురయి, అంతరిక్షంలో కూడా నేలమీద పడి ఉంటాయనుకున్నాడు. ఆకర్షణ శక్తి నలన ఆపాదించబడిన వేగంతో వస్తువు, దాని ఆధారం రెండూ అంతరిక్షంలో ఒకే వేగంతో కదులుతున్నప్పుడు, అవి ఒకదాని మీద ఒకటి ఒత్తిడి చూపలేవనే విషయాన్ని అతడు మరచిపోయాడు. (తోపుడు, వాతావరణ అవరోధం మొదలయిన విషయాలను ఇక్కడ గమనించలేదు)

కాబట్టి వాహనం తన చలనం వల్ల కలిగిన వేగంతో, తనంతతాను కదలడం మొదలుకాగానే, అందులోని ప్రయాణికులంతా భారరహిత స్థితిలోకి వచ్చారు. లోపలే అన్ని ఇతర నస్తువులలాగే తేలియాడసాగారు. ఈ ఒక్క విషయం వల్లే ప్రయాణికులకు, తాము అంతరిక్షంలో ఉన్నామా? లేక ఇంకా ఫిరంగిలోనే ఉన్నామా? తెలిసిపోతుంది. అయితే జాల్ఫ్‌ వెర్న్‌ మాత్రం ఫిరంగి గుండు వాహనాన్ని పేర్చిన తాలి అరగంటలో మాత్రం, ప్రయాణికులకు ఎంత [క్షయత్నించినా, తాము కదులుతున్నదీ లేనిదీ తెలియలేదంటాడు.

“నికాల్‌, మనం కదులుతున్నామా?ి

నికాల్‌, బార్చికేన్‌ ఒకరివేపు ఒకరు చూచుకున్నారు. వారింకా వాహనం గురించి ఆలోచిస్తున్నట్లు లేదు.

“ఏం, మనం నిజంగా కదులుతున్నామా?” మైకేల్‌ అర్జాన్‌ అదేప్రశ్న మరోసారి వేశాడు.

“ లేక నిశ్చింతగా ష్లోరిడా గడ్డమీదే విశ్రాంతి తీసుకుంటున్నామా?” అడిగాడు నికొల్‌.

42

4 బ్రేక్ట మెక్సికో అఖాతంలో అడుగున ఉన్నామా?” ఆర్లాన్‌ జోడించాడు. ఈ అనుమానాలు ఒక పడన ప్రయాణికునికి రావలసినది. అంతరిక్ష యాత్రికులకు రావలసినవి మాత్రం కావు. అంతరిక్షంలోని వారు భారరహిత

స్తితిని గమనించకుండా ఉండలేరు.

జూల్‌ వెర్న్‌ జువ్వ వాహనం నిజంగా విచిత్రమైెనదయి ఉండాలి. అదొక వింత ప్రవంచం. అందులో వస్తువులకు బరువు లేదు. అవి తేలుతూ ఎక్కడివి అక్కడే ఉండిపోతాయి. వస్తువులను ఎక్కడ ఉంచినా సమతాస్థితికి చేరుకుంటాయి. ఒంపిన సీసాలోనుండి నీరు కింద పడదు. ఊహలకు వింతరూపాలనిన్వ గల ఈ అందమయిన ఆలోచన జూల్స్‌ వెర్నీకు కలగకుండా పోవడం చాలా ఆశ్చర్యం.

తప్పుడు తక్కెడతో కూడా సరయిన తూకం వేయవచ్చు.

సరయిన బరువు తూచడానికి, సరయిన తక్కెడ, ముఖ్యమా, లేక సరయిన బరువు రాళ్ళా? రెండూ ముఖ్యమేనని మాత్రం అనుకోకండి. సరయిన బరువులు ఉంటే తప్పుడు తక్కెడలో కూడా సరయిన తూకం చూచుకోవచ్చు. ఇందుకు చాలా పద్దతులున్నాయి. వాటిలో రెంటిని చూద్దాం.

వీటిలో ఒక దాన్ని ప్రఖ్యాత రష్యన్‌ రసాయన శాస్త్ర, వేత్త ద్మిత్రీమెండెలీవ్‌ సూచించాడు. చేతికందిన ఏ వస్తువునయినా సరే తక్కెడలోని ఒక పళ్ళెంలో ఉంచడంతో తూకం పద్దతి మొదలవుతుంది. అయితే మనం తూచదలచిన వస్తువుకన్నా అది ఎక్కువ బరువయినదయి ఉండాలి. అప్పుడు ఇంకో పళ్ళెంలో బరువులు వేసి సమతూకం చేయాలి. తూకం వేయదలుచుకున్న వస్తువును, బరువులున్న పళ్ళెంలో వేయాలి. బరువులను ఒక్కొక్కటే తొలగిస్తూ తక్కెడను తిరిగి సమతూకం చేయాలి. తక్కెడలోనుంచి తీసివేసిన బరువులన్నీ కరిస్తే, తూచవలసిన వస్తువు బరువు వస్తుంది. దీన్ని 'స్థిరభార పద్దతి” అంటారు. చాలా వస్తువులను ఒక దాని వెంట ఒకటి తూకం వేయవలసి వచ్చినవ డు ఇది బాగా ఉపకరిస్తుంది. అన్నింటి తూకం వేయడానికి మొదలు వేసిన వస్తువు బరువే పనికి వస్తుంది,

మరొక పద్దతిని బోర్జా అనే శాస్త్రవేత్త ప్రతిపాదించాడు. అందుకే దాన్ని 'బోర్డా పద్దతి” అంటారు. అది ఈ విధంగా ఉంటుంది. బరువు తూచదలుచుకున్న వస్తువును (త్రాసువళ్ళింలో ఉంచాలి. రెండవ వళ్ళెంలో సమతూకం అయ్యేదాకే ఇసుకగాన్సీ మరేదయినా గానీ వేయాలి. ఇప దు తూకం వేస్తున్న వస్తువును (తాసులోంచి తీసివేయాలి. మరో పళ్ళెంలోని ఇసుకను మ్యాత్రం ముట్టుకోగూడదు.

ల రష్యన్‌, అమెరికన్‌, ఇతర దేశాల వ్యోమగాములు చెప్పిన దాన్నిబట్టి భారరహిత స్టితలో జీవితం, పని గురించి మనకు తెలుసు. అంతరిక్షం నుండి తీసిన సినిమాలు, టీవి షోలలో ఈ విషయాలను మీరు స్వయంగా చూచివుంటారు.

43.

ఆ ఇసుకకు సమతూకం అయ్యేదాకా ఖాళీ పళ్ళెంలో బరువులను ఉంచాలి. శ బరువ్ఫులన్నీ కలిసి వస్తువు బరువును తెలియజె స్తాయి. ఈ పద్దతిని “మార్పిడి తూకం అని కూడా అంటారు.

ఈ పద్దతిని ఓకే పళ్ళెం ఉండే స్పింంగ్‌ త్రాసుతో కాడా వాడవచ్చును బరువులు మాత్రం సరయినవి ఉండాలి. ఇక్కడ ఇసుక అవసరంలేదు. వస్తువును ముందు తూకం చేసి సూచికను గమనించాలి. అవ్వుడు వస్తువును తీసి వేస సూచిక అదే చోటికి వచ్చేదాక బరువులను వేయాలి. వస్తువు స్థానంలో వేసిన బరువులు ఎన్ని ఉంటే, వస్తువు బరువు అంత ఉందని అర్హం.

అనుకున్న దాని కన్నా ఎక్కువ బలం.

ఒక చేతితో మీరు ఎంత బరువును పైకెత్తగలరు? పది కిలో గ్రాములనుకుందాం. అంటే మీచేతికి గల శక్తి మొత్తం ఇంతేనా? కానే కాదు. చేతి కండరాలు అంతకన్నా ఎంతోశక్తి గలవి. ఈ కండరం ఎలా పనిచేస్తుందో 24న చిత్రంలో చూడవచ్చు. తులాధండంగా పనిచేసే ముంజేతి ఎముక ఆధారానికి అతి దగ్గరలోనే ఇది అతుకబడి ఉంటుంది ఈ తులొదండం ఇంకో చినరన బరువు ఉంటుంది. బరువుకు, ఆధారానికి (అంపే వేలుకు) గల మధ్యదూరం, కండరం చివరకు ఆధారానికి గల _మధ్యదూరం కంటే సుమారు ఎనిమిది రెట్లు ఎక్కువ. అంటే మీరు పది కిలోగ్రాముల బరువు ఎత్తినప్పుడు ద్విశిరస్క కండరం ఎనిమిది రెట్లు

ఎక్కువ శక్తిని వినియోగిస్తున్నదని అర్హం. అంశే అది 80 కిలోగ్రాముల బరువు ఎత్తగలదన్నమాట.

చిత్రం 27. ముంజేయి C తులాదండంగా పని చేస్తుంది. 1 వద్ద శక్తి ప్రయోగిత నువుతుంది. “0 అనే ఆధారం మీద, K అనే బరువు 8 నుంచి పైకి ఎత్తబడుతుంది. 10 తో పోల్చితే 3 “0” ఉజ్జాయింపున 8 రెట్టు ఎక్కువ. (యీ చిత్రం 17 శతాబ్దికి చెందిన ఫ్లోరెన్స్‌ పండితుడు బోరెళ్లి రచించిన ప్రాచీన గ్రంథంలోడి శరీర శ్నాస్త్ర ధర్మాలకు మెకానిక్సు సూత్రాలు అన్వయింపజేసిన మొదటివాడు బోరెల్లీ

44

పతినునిషీ తాను అనుకునేదాని కన్నా ఎక్కువ బలంగల వారేనని అంతే ఆశ్చర్యం లేదు. మరోలా చెప్పాలంటే ఈ కండరాలు మనం చేస్తున్న పనికన్నా ఎనో రెట్లు ఎక్కువ బలం గలవని అర్ధం. మరి కండరాలు అలా ఉండడం నల్ల ప్రయోజనమేమిటి? ఏమీ లేదని మీ కనిపించవచ్చు. ఈ బలమంతా నిష్ప్రయోజనం అవుతున్న స్టే ననిపిస్తుంది. అయితే “మెకానిక్స్‌” లోని ఒక విలువైన సూత్రాన్ని గుర్తు చేసుకోవాలి. శక్తిలోని నష్టం మొత్తం చలనం ద్వారా లాభిస్తుంది. అంటే వేగంలో లాభం చేకూరుతుంది. మనచేయి కండరాలు కదలేదానికి 8రెట్టు వేగంగా కదులుతుంది. జంతువులలోని కండరాలన్నీ అవయవాలకు సులువయిన కదలికలు ఏర్పడే విధంగా అమర్చబడి ఉన్నాయి. బతికి బయటపడాలంటే బలంకన్నా కదలిక ఎక్కువ ముఖ్యం. లేకుంటే మనం కూడా నత్తలాగే కదిలేవాళ్ళం!

సూదిగా ఉండే వస్తువులు ఎందుకు కుచ్చుకుంటాయి?

సూది వస్తువులలోకి అంత సులభంగా ఎందుకు దిగుతుందో ఆలోచించారా? గుడ్డలోకి గాని, అట్టముక్కలోకిగాని వాడి సూది సులభంగా దిగుతుంది. అందులోకి ఒక మొద్దుగా ఉండే మేకును దిగగొట్టాలంకే కష్టం. రెంటిమీద ఒకేరకం శక్తి ఉపయోగించినా భేదం ఉంటుంది. ఎందుకంటే బలం ఒకతే అయినా రెంటిలో ఒత్తిడి మాత్రం వేరువేరుగా ఉంటుంది. ఉపయోగించిన శక్తి మొత్తం సూదిలోనయితే దాని వాడి మొనలో కేంద్రీకృతమవుతుంది. మేకులో అదే శక్తి దాని మొద్దు చివరనగల ప్రదేశమంతా వ్యాపిస్తుంది. వాడే శక్తి ఒకే అయినా సూదిలో అది ఒకేచోట ఎక్కువ ఒత్తిడి కలుగజేస్తుంది.

ఇరవై వళ్ళ మరనాగలి, అదే బరువు గల అరవై పళ్ళ మరనాగలి కన్నా ఎక్కువ లోతు చాళ్ళను చేయగలుగుతుంది ఎందుకని? తక్కువ పళ్ళుంటే ఒక్కొక్క పంటి మీద ఒత్తిడి, ఎక్కువ వళ్ళున్న నాగలిలో కన్నా, ఎక్కువగా ఉంటుంది గాబట్టి,

మనం ఒత్తిడి గురించి చర్చిస్తున్నప్పడు, కేవలం శక్తి గురించి మాత్రమే గాక, ఆ క్తి ఎంత విస్తీర్ణం పై ప్రయోగింపబడుతున్నదో కూడా గమనించాలి. ఒక కార్మికునికి వంద రూబుల్ఫ్‌ జీతం అని చెబితే అది ఎక్కువో, తక్కువో చెప్పడం వీలుకాదు. ఈ జీతం ఒక ఏడాదికా, ఒకనెలకా తెలిస్తే విషయం అర్హనువుతుంది. అలొగే శక్తి విషయంలో కూడా, అది పనిచేసేది చదరపు సెంటీమీటరు మీదనా లేక చదరపు మిల్లీమీటరులో నందన భాగం మీదనా తెలిస్తే ఒత్తిడి (ప్రభావాన్ని ఊహించవచ్చు.

అప్పుడే కురిసిన మంచుమీద మామూలుగా నడిస్తే అందులో దిగబడతాము. అదే సే ల సహాయంతో నయితే సులభంగా నడిచి పోవచ్చు. స్కీల మీదనయితే శరీరం బరువు ఎక్కువ విస్తీర్ణంలోకి విస్తరింపబడుతుంది. స్కీ అడుగు పాదం వైశాల్యం కన్నా 20 రెట్లు ఎక్కువగా ఉందనుకుందాం. అవ్వడు స్కీలతో మనం మంచు. మీద కలుగజేసే ఒత్తిడి మామూలుగా నడిస్తే కలిగే ఒత్తిడిలో 20వ

45

నంతు మాత్రమే ఉంటుంది. అందుకే స్కీలతో జారినా దిగబడడం ఉండదు.

అందుకే బురదనేలల్లో నడిచే గుర్రాలకు వెడల్పయిన నాడాలు వేస్తారు, అప్పుడని బురదపై కలిగించే ఒత్తిడి మామూలు కన్నా తక్కువవుతుంది. ఊబిగుంట లేదా ఫలుచని మంచుపొర మీద నడవ వలసి నప్పుడు కూడా ఇలాంటి జాగ్రత్తలే తీసుకుంటారు. అటువంటి చోట్ల నడవడం కన్నా పడుకుని పాకడం సులభం.

యుద్దం ట్యాంకులు, క. పిల్లర్‌ (ట్రాక్టర్‌లు ఎంత బరువున్నా, వదులు

నేలల్లో కూడా దిగబడవు. వాటి బరువు ఎక్కువ (ప్రదేశానికి విస్తరించి వుండటమే ఇందుకు కారణం. ఎనిమిది టన్నుల బరువు గల ట్రాక్టరు (పతి చదరపు

సెంటీమీటరు మీద కేవలం 600 గ్రాములు ఒత్తిడిని మాత్రమే కలిగిస్తుంది. రెండు టన్నుల బరువుండి కూడా చదరపు సెంటీమీటరు మీద కేవలం 160 గ్రాముల

ఒత్తిడిని మాత్రమే కలుగజేసే ట్రాక్టర్లు ఉన్నాయి. అందుకే అవి బురదనేలలు, ఇసుక ప్రాంతాలపై సులభంగా నడవగలుగుతాయి. ఇక్కడ వెడల్పాటి ఆధారం

లాభదాయకం. సూది. విషయంలో ఈ పరిస్టితి తిరగబడుతుంది.

ఇదంతా చూచిన తర్వాత, వాడి అంచుగల వస్తువులలో శక్తి పని చేసే జాగా తక్కువ గాబట్టి అవి సులభంగా దిగబడతాయని తెలుస్తుంది. నే వాడికత్తి,

మొండి కత్తి కన్నా భాగా కోస్తుంది.

సారాంశం : వాడి వస్తువులలో ఒత్తిడి చాలా తక్కువ ప్రాంతంలో కేంద్రీకృతమనవతుంది గాబట్టి అవి కుచ్చుకోవడం, కొయ్యడం సులభం.

రాతితో మెత్తని పరువు :

రెండూ కర్రతో చేసినవే అయినా, స్టూలు మీదకన్నా కుర్చీలో కూచోవడం సుఖంగా ఉంటుంది. మంచాలకు అల్లిన నులక మెత్తగా ఉండదు. అయినా వాటి

మీద పడుకోవడం మాత్రం సులభంగా ఉంటుంది. ఎందుకు?

ఎందుకో మీరు ఊహించే ఉంటారు. స్టూలు చెక్క బల్లపరుపుగా ఉంటుంది. కూచుంటే మీ బరునంతా ఆ కొద్ది ప్రాంతం మీదే ఒత్తిడి కలుగజేస్తుంది. కుర్చీలు సాధారణంగా కాస్త గుంటగా ఉంటం అంటే కుర్చీలో ఒత్తిడి పడే జాగా ఎక్కువవుతుంది. "కాబట్టి ఒత్తిడి తక్కునవుతుంది.

ఇందులో hes బరువును ఎక్కువ ప్రాంతం మీద సమంగా పడేట్లు చూడటమే. మెత్తని పరువు మీద పడుకుంటే మన శరీరపు నిర్మాణాన్ని బట్టే పరుపులో గుంటలు- ఏర్పడతాయి. ఒత్తిడి విభజింపబడి ప్రతి చదరపు సెంటీ మీటరు మీద కొన్ని గ్రాములు మూత్రమే పడుతుంది. అందుకే పరువు సుఖంగా ఉంటుంది.

వయస్కులైన వ్యక్తుల శరీర ఉపరితలం 2 చదరపు మీటర్లు అంటే 20,000 చదరపు సెంటీమీటర్లుంటుంది. పడుకున్నప్పుడు ఇందులో ఫావు భాగం 5,000 చ.సెం.మీలు పరువుకు తగలుతుంది. ఆ వ్యక్తి బరువు 60 కిలోలనుకుంశే, ప్రతి

46

చ.సెంమీ మీద 12 గ్రాముల బరువు పడుతుంది. అదే నేల మీద వడుకుంకే నేలకు తగిలేది 100 సెం.మీలే. చాలా తక్కువ శరీర భాగాలు మాత్రమే నేలకు తగులుతాయి. అంటే ప్రతి చసెంమీ మీద అర కిలో బరువు ఒత్తిడి పడుతుందన్నమాట. ఎంత భేదం. అందుకే సుఖంలో కూడా వెంటనే భేదం తెలుస్తుంది.

అన్నిటికంటే కరినమయిన వడక మీదయినా, శరీరం బరువు ఎక్కువ ప్రాంతానికి విస్తరించ గలిగితే బూరుగు దూది పరుపంత మెత్తగా ఉంటుంది. రేగడి మట్టి మెత్తగా ఉన్నప్పుడు దాని మీద మీరు పడుకుని మీ శరీరం ఆకారం అచ్చువడేలా చేయండి. అది ఆరిన తరువాత ఆ అచ్చులో పడుకుంటే దూది పరుపంత మెత్తగా ఉంటుంది. (మట్టి ఆరేటవ్యడు 10% దాకా కుంచించు కుంటుంది. ఆ సంగతిని మనమిక్కడ లెక్కె పెట్టుకోవడం లేదు) రాయిలాంటి అ మట్టి మీద పడుకున్నప్పటికీ, మీ శరీరం బరువు ఎక్కువ ప్రాంతంలో విస్తరించడం వల్ల, అది మెత్తగానే అనిపిస్తుంది.

47

QMO hh, SS he ts ees en's ween రై

ర పరర అ రం రి ల రిం టీ. sat seats ఆళ్ళ ఉల 0 ర తళ! WY క రర Steere ets

తుపఫొకి గుండు - గాలి:

ఎగిరే తుపాకి గుండుకు గాలి అవరోధం కలుగజేస్తుందని అందరికీ తెలుసు, అయితే యీ అవరోధం ఎంత ఉంటుందని చాలా మందికి తెలియదు. మృదువుగా తగులుతూ ఉండే గాలి మనకు సాధారణంగా ఉన్నదన్న సంగతే తెలియకుండా వీస్తుంది. గాబట్టి, ఇది తుపాకి తూటాకు పెద్ద అడ్డంకిగా ఉండదని చాలా మంది అనుకుంటారు. బులెట్‌కు గారి చాలా తీనమయిన అవరోధం కలుగజేసుందని చిత్రం 28ని పరిశీలనగా చూస్తే తెలుస్తుంది. వాతావరణంలో గాలి శేకుండా

వ ఆక వదా లర్‌ ఇలు షు Pl నా po సజ తో ము!

జ్‌ త్‌ో శ ఇ వే శ్‌ జ త స ల వ్‌ క్ర న పు ర 4 కమీం 4( శమీ

చ్మితం 28. గాలిలోనూ, వాక్యూమ్‌లోనూ తుపాకి గుండు గమనం, "పెద్ద వంపుగీత వాతావరణం లేకపోతే దాని మార్గం ఎలా ఉండేదీ చూపిమ్తుంది.. ఎడమ పక్కన ఉన్భ చిన్న వంపుగీత వాస్తన మార్గాన్ని సూచిస్తుంది.

ఉన్నట్లయితే బులెట్‌ పెద్ద వంపు చూపిన మార్గంలో దూసుకుపోతుంది కరి డిగ్రీల నంపులో ఉంచిన రైఫిల్‌ నుండి బులెట్‌ బయలుదేరి, సెకండుకు 620 మీ.ల ప్రారంభవేగంతో ప్రయాణం ప్రారంభించి, 10 కి. మీ.ల ఎత్తుకు సాగి వంపు తిరిగి సుమారు 40 కి.మీ.ల దూరంలో పడిపోతుంది. కానీ వాస్తవ పరిస్థితులలో బులెట్‌ నాలుగు కిలోమీటర్ల దూరం మాత్రమే పోతుంది. ఆ దూరాన్ని చూపే

చిన్న వంపు చిత్రంలో గుర్తించడం కూడా _ వీలుకానంత చిన్నదిగా ఉంది. గాలి (ప్రభావం అంతగా ఉంటుంది.

బిగ్‌ బెరా.

1918లో తొరి ప్రపంచ యుద్దం చివరి కాలంలో (ఫ్రాన్స్‌, బ్రిటన్‌, వారి విమానాలు జర్మనీనారి విమానదాడులను కొనసాగనీయలేదు. అపుడు వారు 100కి.మీల దూరం నుండి తుపాకీలను పేల్చి దాడులను కొనసాగించే పద్దతులను

48

తొలిసారిగా ప్రవేశ పెట్టారు.

ఈ రకంగా తుపాకులను పేల్చే పద్దతిని జర్మనీ వారు అనుకోకుండా కనుగొన్నారు. దానితో 110 కి.మీ.ల దూరంలో నున్న ఫ్రెంచి రాజధానిపై దాడులు ప్రారంభించారు. ఫిరంగుల గొట్టాలను _ పైకెత్తి పెద్ద కోణంలో పేల్చడం వల్ల గుండ్డు 20 కిమీల బదులు 40 కిమీ దాకా దూసుకుపోతాయని వారికి అప్రయత్నంగా, తెలియవచ్చింది. ఫిరంగిని బాగా పైకెత్తి సేల్చితే

ఫిరంగి వాలు మారినప టాడు దాని “రేంజి కూడా మారుతుంధి. కోణం

1లో ఉన్నప్పడు లక్ష్యం P వద్ద వుంటుంది, కోణం 2లో P వద్ద ఉంటుంది. కాని కోణం 3లో ఉన్నప ఎడు |పాజెక్టయిలు పలచని గాలి పొరలలో ప్రయాణించడం చేత అది చాలా దూరాన వెళ్లి పడుతుంది.

గుండు ప్రారంభ వేగం ఎక్కువగా ఉన్నట్టయితే, అది చాలా ఎత్తుకు ఎగురుతుంది. అక్కడ వాతావరణం పలుచగా ఉంటుంది. గనుక, అవరోధం తక్కువ. అక్కడ గుండు చాలా దూరం ముందుకు దూసుకుపోయి, ఒక్కుమ్మడిగా కిందకు పడుతుంది. తుపాకి గొట్టం కోణాలను బట్టి గుండు ప్రయాణించే మార్గంలో కలిగే తేడాలను చిత్రం 29లో చూడవచ్చును. ఈ సూక్రాలన్నీ ఆధారంగా చేసుకుని జర్మన్‌ వారు (ఫెంచి రాజధానిపై దాడులు కొనసాగించారు. ఇందుకోసం

వారు - బిగ్‌ బెర్హా - అనే ఫిరంగిని తయారు చేశారు. 1918 వేసవిలో ఇది మొత్తం 300 సార్లు పారిస్‌ పై కాల్పులు జరిపింది.

యా

బిగ్‌ బెర్హా యొక్క ఉక్కు గొట్టం 34 మీ. పొడవు, ఒక మీటరు మందం ఉండేదని తరువాత _ తెలియవచ్చింది. గొట్టం గోడలు 40 సెం.మీ. మందం ఉండేవి, ఫిరంగి మొత్తం బరువు 750 టన్నులు. ఇందులో నుండి పేల్చే గుండ్లు 120 కిగ్రాల బరువుండి, మీటరు పొడవు, 21 సెం.మీ. మందం ఉండేవి. ప్రతి తూటా పేల్చడానికి 150 కి.గ్రాల మందు దట్టించవలసి వచ్చేది. దానితో 5,000

49

చిత్రం 30. బిగ్‌ బెర్తా

అట్మాస్టియర్ల ఒత్తిడి ఏర్పడి, సెకండుకు 2000 మ్లీ.ల ఆరంభవేగంతో గుండు బయలుదేరేది. గొట్టం వాలు 52 డిగ్రీలు ఉండేది గాబట్టి తూటా గుండు, పెద్ద వంపు ఆకారంలో దూసుకపోయి, భూమి నుండి 40 కి.మీల ఎత్తుకు చేరేది. తూటా గుండు, 115 కి.మీల దూరం ఉన్న పారిస్‌ను చేరడానికి కెక్కి నిమిషాలు 'మాత్రమే ప్ట్రేది, అందులో రెండు నిమిషాలు వాతావరణం పలుచగా ఉండే 'స్తారావరణంలో గడిచేది.

బిగ్‌. బెర్హా చరిత్రలోనే తొలి అతిదూరంలోని లక్ష్యాన్ని దెబ్బతీసే ఫిరంగి. తరువాత వచ్చిన ఈ రకం ఆయుధాలకు అదే నాంది పలికింది.

తుపాకీ గుండు, ఎంత ఎక్కువ ఆరంభవేగంతో బయలుదేరితే గారి అవరోధం (అంత ఎక్కువగా ఉంటుంది. ఇది వర్గాలలో పెరుగుతుంటుంది.

50

గాలిపడగ ఎందుకు ఎగురుతుంది?

దారాన్ని లాగితే గాలివడగ పైకెగురుతుంది, ఎందుకో తెలుసా? ఇది తెలిస్తే విమానాలు, కొన్ని రకాల విత్తులు ఎందుకు ఎగురుతాయో కూడా తెలుస్తుంది. బూమెరాంగ్‌ విచిత్రంగా ఎగిరే "తీరు గురించి కూడా తెలుస్తుంది. హర్‌ ను

ఫిరంగి గుండును విపరీతంగా అడ్డుకున్న గారి, ఇక ; ఇక్కడ వీటనిటికి మాతం ఎగ సాయం చేస్తుంది. - 4 క

చిత్రం 31. గాలిపటాన్ని ఎగరవేసే శక్తులు.

చిత్రం 31ని గమనిస్తే గాలివడగ ఎగరడం గురించి తెలిసి పోతుంది. గాలి పడగ MN తలంలో ఉందనుకుందాం. దాని వదిలేసి, దారం పట్టి లాగితే, తోక బరువు నల్ల, గాలివటం నేలకు ఒక కోణంలో కదులుతుంది. గారిపడగను కుడి నుండి ఎడమకు కదలనివ్వవచ్చు. & అనే స్థానం దాని ఏటవాలు తలాన్ని సూచిస్తుంది. ఇప్పడు గాలివడగ మీద పనిచేసే బలాల సంగతి చూద్దాం. గాలి దాని మీద కొంత ఒత్తిడి కలిగించి, కదలికకు అవరోధం కలిగించాలి. అది ౮6 అనే దిశలో గాలివడగను తోస్తుంది. గాలి ఎప్పుడూ తలానికి లంబకోణంలో తోస్తుంది గనుక MNs్క OC లంబకో జతలో ఉంటుంది. ఈ బలం రెండు దిశలలో వస్తుంది. 06 వెంట సమాంతర చతుర్భుజం నిర్మిస్తే బలాల తీరు తెలుస్తుంది. ఇందులో OD, OP అనే రెండు బలాలు కనబడతాయి. ఇందులో 0D త గాలిపటాన్ని వెనక్కు నెడుతుంది. అప్పుడు దాని ఆరంభచేగం తగ్గుతుంది. OP అనే బలం దాన్ని పైకి లాగుతుంది. ఫలితంగా దాని బరువు తగ్గుతుంది. ఈ బలం బాగా పెరిగితే ఒక స్థానంలో గాలి పడగ తన బరువును పూర్తీగా కోల్పోతుంది. అప్పుడది పైకి

51

ఎగుస్తుంది. అందుకే మనం దారాన్ని నున వేపు లాగితే గాలి పడగ పైకి లేస్తుంది,

విమానం కూడా గాలివడగ వంటిదే. అయితే అది ముందుకు కదలడం నున- లాగడం వల్ల గాక, ప్రొపెళ్లర్‌లు, జెట్‌ ఇంజన్లతో జరుగుతుంది. ఫలితంగా గాలిపడగ లాగే అదికూడా పైకి ఎగురుతుంది. ఈ రకంగా చెపితే విషయం సరిగా అర్ధం కాకపోవచ్చు. విమానం ఎగరడానికి మరికొన్ని కారణాలున్నాయి. ఆ విషయాలు ఈ పుస్తకం తరువాయి భాగంలో వర్షింపబడ్డాయి.

సజీవ గ్లైడర్‌, ya

విమానం నిర్మాణం, చాలా మంది అనుకుంటున్నట్టు, పక్టులను పోలి ఉండదు, అది ఎగిరే ఉడుతలు ఎగిరే చేపలను పోరి ఉంటుంది. ఈ ప్రాణులు కూడా తమ శరీరాన్ని, అందులోని ప్రత్యేక నిర్మాణాలను, పైకెగరడానికి వాడవు. ఎక్కున దూరాలకు దూకడానికి మాత్రమే అవి పనికి వస్తాయి. ఈరకం దూకడాన్ని “గెడింగ్‌' అంటారు. వీటి విషయంలో, గాలిపడగలో మనం చూచిన 02 అనే ద చాలొ తక్కువ. అది (ప్రాణుల బలాన్ని వూర్తిగా తగ్గించడానికి సరిపోదు, బరువు కొంతవరకు మాత్రమే తగ్గుతుంది. కాబట్టి జంతువులు ఎత్తులనుండి, చాలాదూరం వరకు దూక గలుగుతాయి. (చిత్రం 32) ఎగిరే ఉడుత ఒక

రాల గ్ర ff

ళీ

[1

fT ) 111 ern:

చిత్రం 32. ఎగిరే ఉడతలు 20 లేక 30 మీటర్ల దూరం దూకగలవు

చెట్టు చివరల నుండి 20-30 మీటర్లు గెంతి మరో చెట్టు కింది కొమ్మలను చేరగలుగుతుంది. భారతదేశం, (శ్రీలంక ప్రాంతాలలో ఎగిరే ఉడుతలు మరింత

52

మ ఉంటాయి. ఎగిరే ఉడుతను టాగ్యాన్‌ అంటారు. ఇది లెమూర్‌ కోతి జాతికి చెందినది. పెంపుడు పిలి ఆకారంలో ఉంటుంది. రెక

చివరనుండి ఆ స పొడుగు ఉంటుంది. య కూడా అది అందుకే 50 మీటర్ల దూరానికి దూకగలుగుతుంది. సుండా దీవులు, ఫిరిపైన్స్‌లో ఉండే ఫెలాంజెస్‌ 70 మీటర్ల దూరం దూకుతాయి.

ఎగిరే విత్తనాలు :

మొక్కలు బీజవ్యాస్తీకోసం ఎగిరే విధానాన్ని వాడుకుంటాయి. డాండెరియన్‌ కాటన్‌ బాల్స్‌లో వలె కొన్ని విత్తనాలకు పారాచూట్‌ గుమ్మటాలు, లేదా విత్తుల మీద పిలకరూపంలో కేసరాలు ఉంటాయి. కోనిఫర్‌ ఎః మేవుల్‌, తెల్లదిర్చ్‌, ఎల్‌ శ్రే! లిండెన్‌ లాంటి మరికొన్ని చెట్లలో విత్తనాలకు 'మేకగడ్డంీ లాంటి అమరిక లేదా రెక్కలు ఉంటాయి...

కెర్నర్‌ ఫన్‌ మరితామ్‌ రాసిన 'వృక్షజ్రీవనం' అనే పుస్తకంలో ఇలా వుంది. “గాలిలేని ఎండరోజుల్లో నిలువుగా ఎగిసే గాలి తరగల వల్ల, కొన్ని విత్తనాలు, పండ్లు పైకి ఎగురుతాయి. సాయంత్రానికి అవి ఏదో కొద్ది దూరం కదిలి మళ్ళీ కింద పడతాయి. ఈ విత్తనాలు ఎగరడం చాలా అవసరం. అంకే సుదూరాలకు ఎగిరి మేడలపె వాలాలని కాదు. అవి అక్కడకు ఎలాగూ ఫోలేవు. ఈమధ్యలో

రూ

గనక గాలి వీస్తే విత్తనాలు చాలా దూరానికి వ్యాప్తి చెందగలవు.

కొన్ని మొక్కల విత్తనాల గుమ్మటాలు, రెక్కలు అవి ఎగురుతున్నంత సేపు మాత్రమే నిలచి ఉంటాయి. థిసిల్‌ విత్తనాలు దేనికో తగిలేదాకా నెమ్మదిగా కదులుతూనే ఉంటాయి. తగలగానే గుమ్మటం ఊడుతుంది, గింజ కిందపడుతుంది. అందుకే ఈ మొక్కలు గోడల పక్కన్క కంచెల పక్కన అంతగా కనబడతాయి. అయితే కొన్నింటిలో మాత్రం గుమ్మటం విత్తనానికి శాశ్వతంగా అతికి ఉంటుంది.

చిత్రం 3౩౩. “మెక గడ్డం" కాయ్‌

53

చత్రం 34. ఎగిరే విత్తులు . (ఎ). జేపీల్‌ (బి). పైన్‌ (స్రీ. ఎల్మ్‌ (డి బర్న్‌

33, 34 చిత్రాలలో కొన్ని ఎగిరే విత్తనాలను చూడవచ్చు. మనిషి తయారు చేసిన గ్లెడర్స్‌ కన్నా ఈ సహజ నిర్మాణాలు ఎన్నో రెట్టు మెరుగు. ఇవి తమకంటు ఎన్నోరెట్లు బరువుండే విత్తులను సులభంగా పైకెత్తుతాయి. స్టిరంగా నిలవ గలుగుతాయి. ఇండియన్‌ జాస్మిన్‌ విత్తనం తిరగటడినా తిరిగి నెమ్మదిగా

తన స్థానానికి చేరుకుంటుంది. అడ్డంకులకు తగిలినా వెంటనే కింద పడకుండా, నెమ్మదిగా కిందకు జారుతుంది.

పారాషూట్‌ సాయంతో దూకడం :

ఇవన్నీ చూస్తుంటే విమానం నుండి పొరామాట్‌ సాయంతో దూకేవారి సాహసం గుర్తుకు వస్తుంది. వారు కనీసం 10 కి.మీ.ల ఎత్తునుండి దూకుతారు. రాయిలాగా కొంత దూరం కిందకు పడ్డాకనే పారాషూట్‌ను విప్పుతారు. ఈ మధ్యకాలంలో వారు శూన్యంలో లాగా వడుతుంటారని కొందరు అనుకుంటారు. ఇదే ఒక వేళ నిజమయితే, ఈ ముందు దూకిన కాలం చాలా తక్కువవుతుంది. భూమికి చేరినప్పటి వేగమే ఎక్కువగా ఉంటుంది.

అయితే, వాతావరణ అవరోధం వల్ల వీరు పడే వేగం అంతగా పెరగదు. పారాషూట్‌ లేకుండా దూకుతున్న తోలి పది సెకండ్లలో మాత్రమే వీరు వడేవేగం

పెరుగుతుంది. ఈలోగా వాతావరణ అవరోధం పెరుగుతుంది. ఈరెండూ ఒక స్తాయికి చేరేసరికి త్వరణం పూర్తిగా తగ్గిపోయి, వారు క్రమంగా ఒకే వేగంతో కిందకు జరుగుతుంటారు.

పారాషూట్‌ లేకుండా పడే పరిస్థితి గురించి మెకానిక్స్‌ దృష్ట్యా ఒక వివరణ! దూకుతున్న వ్యక్తి బరువును బట్టి తొరి 12 సెకండ్లు, లేదా తక్కువ కాలమే త్వరణం (వేగం "పెరుగుదల ) ఉంటుంది. ఈ వ్యవధిలో వ్యక్తి 400-450 మీటర్లు

54

కిందకు జారి సెకండుకు 50 మీటర్ల వేగానికి చేరుకుంటారు. ఆ తర్వాత పొరాషూట్‌ విప్పేదాకా అదే వేగంతో పడుతూ వుంటారు. వర్షవునీటి చుక్కలు కూడా ఇలాగే పడతాయి. అయితే వీటి వేగం పెరిగే కాలం ఒక సెకండు మా;త్రమే అందుకే పారాషూటిస్టు దిగినంత వేగంగా నేలకు దిగవు. వాటి పరిమాణాన్ని బట్టి సెకండుకు రెండు నుండి ఏడు మీటర్ల చొప్పున జారుతూ అవి నేలను చేరుకుంటాయి.

బూమెరాంగ్‌ :

ఆదిమానవుడు కనుగొన్న అత్యుత్తమ సాంకేతిక పరికరంగా, ఈ ఆయుధం చాలా కాలంపాటు శాస్త్రజ్ఞులను ఆశ్చర్యంలో ముంచెత్తింది. బూమెరాంగ్‌ మెలికలు తిరుగుతూ ఎగిరే తీరు ఎవరికీ అంతుపట్టదు. (చిత్రం 35) ఇప్పడు మూత్రం ఈ విషయాన్ని అర్హం _ చేయించడానికి ఒక పెద్ద సిద్దాంతం తయారయింది. అందుకే అది ఇప్పుడు ఎవరికీ ఆశ్చర్యం కలిగించడంలేదు. బూమెరాంగ్‌ను ప్రయోగించడం మూడు వేరు వేరు అంశాల కలయిక నల్ల వీలవుతుంది. అవి మొదటి విసిరే తీరు, బూమెరాంగ్‌ తిరిగే తీరు, వాతావరణం కలిగించే అవరోధం అస్ట్రేలియా ఆదివాసులకు ఈ మూడింటిని కలపడం ఎలాగో స్వతహాగా తెలుసు. బూమెరాంగ్‌ ,వంవును, దిశను అవసరానికి అనుగుణంగా మార్చి తగినంత మాత్రం బలంతో విసిరి ఫరితాలను పొందడం వారికి వెన్నతో పెట్టిన విద్య,

చిత్రం 35. బూమెరాంగ్‌ విసిరే ఆ స్ట్రేలియను ఆదిమ నివాసి భూమెర్తాంగ్‌ లక్ష్యానికి తగలనప్పుడు దాని గమనం ఎలా ఉండేదీ చుక్కల గీత గ అ సూచిస్తుంది.

ర్‌5

బూమెరాంగ్‌ విసరడాన్ని మీరుకూడా నేర్చుకోవచ్చు. చిత్రం 36 లో చూపినట్టు అట్టముక్కలోంచి ఒక ఆకారాన్ని కత్తిరించుకుంటే దాన్ని ఇంట్లోనే వాడి చూడవచ్చు. దాని ప్రతిభుజం సుమారు 5 సెం.మీ. పొడుగు, సెంమీ కన్నా కొంచెం తక్కువ వెడల్పు ఉండాలి. దాన్ని బొటన చేరితో పట్టుకుని కొంచెం సైకి నంచి, ముందుకు కొట్టాలి. అది ఒక అయిదు మీటర్ల దూరం

న న

చిత్రం 37, మరొక రకం అట (a)

నా » బూమరాంగ (యదార్ధ ప్రమాణంలో

en pa ళు = క

చిత్రం 36 అట్టుతో చేసిన బూమరాంగ్‌,

దాసి

విసిరే పదళి 50 పద్ధతి

ఎగిరి, సుడితిరిగి, తిరిగి వచ్చి మీ కాళ్ళముందే పడుతుంది. (దారిలో దానికి ఇంకేవి

+

తగలకుంటేనే!) ఇక 37 వ చిత్రాన్ని అనుసరిస్తే మరింత మంచి బూమెరాంగ్‌ను తయారు చేయవచ్చు. ఆ బొమ్మలో కింద చూపినట్టు దాన్ని కొంచెం వంచాలి. కొంచెం అనుభవం మీద దాన్ని గిరికీలు కొట్టించి, మలుపులు తిప్పడం మీకే వచ్చేస్తుంది.

చిత్రం 38. బూమరాంగ్‌ ప్రయోగించే ప్రాచీన ఈజిప్టు యోధుడు

56

చివరగా ఒక విషయం. అందరూ అనుకుంటున్నట్టు ఈ బూమెరాంగ్‌

ఆస్ట్రేలియా ఆదివాసులు మాత్రమే ఎరిగినదేమీ కాదు. దీన్ని భారతదేశంలో వాడుకున్నారు. అస్పేరియన్‌ యోధులు దీన్ని దాడుకున్నట్లు కుడ్య చిత్రాల వల్లి తెలిసింది. [ప్రాచిన ఈజిష్ష, నూబియా వారికి కూడా ఇది తెలుసు, ఆస్ట్రేలియా వారి బూమెరాంగ్‌ అందులోని వంపు నల్ల గురితప్పితే, తిరిగి ప్రయోగించిన చోటికే వస్తుంది. అదే దాని ప్రత్యేకత.

57

ఉడికిన గుద్దుకు పచ్చిగుద్దుకు తేడా కనుగొనడం ఎలా?

గుడ్డును పగలగొట్టకుండానే, అది పచ్చిదయిందీ, లేదా ఉడికినదీ , తెలుసుకోవడం ఎలా? దీనిక జవాబు మెకానిక్స్‌ నుండి వస్తుంది. బొంగరంలా తిప్పితే ఈ రెండు రకాల గుడ్డు రెండు రకాలుగా తిరుగుతాయి. గుడ్డునొకదాన్ని తీసుకొని సమతలంగా ఉండే బల్లమీద తిప్పండి (చిత్రం 39) ఉడికిన గుడ్డు, అందునా గట్టిగా ఉడికినదయితే, వచ్చిగుడ్డుకన్నా బాగా వేగంగా ఎక్కున కాలం సేపు తిరుగుతుంది. నిజానికి పచ్చిగుడ్డును కష్టం మీద తిప్పగలం "ఉడికిన గుడ్డు మాత్రం ఎంతో వేగంగా తిరిగి, అలుక్కుపోయి తెల్లని వృత్తంగా కనబడుతుంది. నురీ వేగంగా తిప్పితే దాని సన్నని మొనవేపు లేచి నిలబడుతుంది కూడా.'

స 4

ఇందులోని కిటుకును వివరించి చెప్పాలంటే, ఉడికిన గుడ్డు మొత్తం ఒకటిగా తిరిగితే, పచ్చిగుడ్డు మాత్రం అలా తిరగలేకపోతుంది. పచ్చి గుడ్డులోని సొనకు వెంటనే తిరిగే కదలిక ఏర్పడక పోవడంతో అది పెంకు మీద |బ్రేకులాగ పనిచేస్తుంది. దానిలోని జడత్వం గుడ్డును తిరగకుండా ఆపుతుంది. ఈ రెండు రకాల గుడ్డు తిరగడం ఆగేది కూడా వేరు వేరుగా ఉంటుంది. తిరుగుతున్న ఉడికిన గుడ్డును వేలితో తాకితే, అది వెంటనే ఆగిపోతుంది. అదే పచ్చిగుడ్డు చేలు తగిలించి తీసిన

. తర్వాత కూడా నుళ్ళీ కొంచెం కదులుతుంది. ఇవ్వడు కూడా సొన యొక్క

58

జడత్త శక్తియే కారణం. పెంకు ఆగినా లోపలి సొనమాత్రం ఇంకా తిరుగుతూనే ఉంటుంది. అదే ఉడికిన గుడ్డులో ఉండ, సెంకుతో బాశే ఆగుతుంది.

ఇలాంటిదే ఇంకొక పరీక్ష పచ్చిగుడ్డు, ఉడికిన గుడ్డకు నిలువుగా రబ్బరు బ్యాండు తగిలించి ఒకే రకం దారంతో చిత్రం 40 లో “చూపినట్లు వేలాడ తీయండి రెండు దారాలను ఒకే రకంగా, మెలికలు చేసి వదిలేయండి. రెండు గుడ్డ మధ్యన చేగం వెంటనే కనబడుతుంది. ఉడికిన గుడ్డులోని జడత్వ లక్షణం నల్ల దారం ఒడి తగ్గిన తరువాత కూడా, గుడ్డు ఇంకా న్యతిరేక దిశలో కొంతకాలం “తిరుగుతుంది. దీనితో దారం న్యతిరేక దిశలో దానంతటదే మెలిక పడుతుంది. ఇలా కొన్నిసార్లు మెలిపోవడం, తిరిగి వ్యతిరేకంగా మెలివడిన తర్వాతనే గుడ్డు తిరగడం ఆగుతుంది. మరో ఒకటి , రెండు, సార్లు మాత్రమే తిరిగి, నా గుడ్డుకన్నా చాలా ముందే తిరగడం మానేస్తుంది. వచ్చిగుడ్డులోని సొన పెంకును తిరగకుండా ఆపుతుంది.

తిరిగే బల యం

గొడుగును విప్పి దాన్ని తలకిందులుగా భూమికి తగిలించి, హాండిల్‌ పట్టుకొని గిరగిరా తిప్పండి. దాన్ని చాలా చేగంగా తిప్పవచ్చు. అలా తిరుగుతున్నప్పుడు దానిలోకి చిన్నబంతిని లేదా కాగితాల .ఉండను వేయండి. అది అందులో క్షణం కూడా నిలబడదు సరిగదా చివ్వున బయటకు పడుతుంది. ఇందుకు కారణం అపకేందక బలాలని అందరూ అనుకుంటారు. కానీ నిజానికి ఇది జడత్వం నల్ల ఏర్పడిన లక్షణం. బంతి లేదా కాగితపు ఉండ గొడుగు వ్యాసార్హం వెంట బయటకు రాదు. అది గొడుగు యొక్క వృత్తచలన మార్గానికి స్పర్శరేఖ వెంట బయటకు వడుత్తుంది.

చిత్రం 41. రంగుల రాట్నం. ఆవ కేంద్ర శక్తులు కుర్రదాళల్లను వెలుపలకి నెటి వేస్తాయి. క్‌

59

ఈ సిద్దాంతాన్ని ఆధారంగా చేసుకొని, కొన్ని పార్కులలో ఒక రంగుల రాట్నం లాంటి తీరిగేబల్లను అమర్చుతారు. దీని మీద జడత్వ సూత్రాలన్నీ ఎవరికివారే పరీక్షించుకోవచ్చు. ఈ రంగుల రాట్నం నుధ్యలో గుండ్రని తిరిగే బల్ల ఉంటుంది. దానిమీద మనుషులు కూచోవచ్చు లేదా నిలబడవచ్చు బల్ల అడుగున ఉన్న మోటారు సాయంతో బల్ల తిరగడం మొదలవుతుంది. వేగం పెరిగిన కొద్దీ నునుషుల జడత్వం పెరిగి అందరూ చక్రం అంచుకు జారసాగుతారు. మొదట్లో అ సంగతి అంతగా తెరియదు. అయితే గుండ్రని బల్ల కేంద్రంనుండి దూరం పోయిన కొద్దీ వేగం, దానితోబాటు జడత్వం పెరుగుతుంది. ఎంత నిలదొక్కు కోవడానికి ప్రయత్నించినా జారి బల్ల అంచుకు చేరక తప్పదు.

భూమికూడా నిజానికి ఇలాగే తిరుగుతుంటుంది. అది మనలను బయటకు విసరివేయక పోవచ్చు, గానీ కనీసం మన బరువును తగ్గిస్తుంది. భూమి అతివేగంగా తిరిగే చోట, అంతే భూమధ్యరేఖ వద్ద, మనిషి బరువులో 300 ౪ వంతు తగ్గుతుంది. దీనితో బాటు, భూమి ఒత్తిడి తోడయి భూమధ్యరేఖ వద్ద మనిషి బరువులో 0.5 శాతం అంటే 1/200 వంతు తగ్గుతుంది. ఒక వయస్కుడు ధృవాల వద్దకన్నా, భూమధ్యరేఖ వద్ద 300 గ్రాలు తక్కువ బరువు తూగుతాడు.

'ఇంకుతో సుడిగాలులు :

42 మి.మీల చుట్టుకొలత ఉండేటట్టు, తెల్లని అట్టముక్క లోనుండి ఒక గుండ్రని బిళ్ళను కత్తిరించండి. ఒక చివర సూదిగా చెక్కిన అగ్గి పుల్లను దాని మధ్యలో గుచ్చి బొంగరాన్ని తయారుచేయండి. దీన్ని తిప్పడం కష్టం కాదు. చిన్న పిల్లలకు కూడా ఇది చేతనయేదే. అయినా దీనినుండి మనం కొన్ని సంగతులు నేర్చుకోవచ్చు. ఆ అట్టముక్క మీద ఇంకుచుక్క లను వేసి. అవి ఆరే లోపల బొంగరాన్ని గిరగిరా తిప్పండి. ఆగిన తర్వాత సిరాచుక్కలు ఏమయిందీ గమనించండి. అవి సుడిగాలిలాగ (సుడులు తిరిగి ఉంటాయి (చిత్రం 42)

చిత్రం 42, తిరిగే బొంగరం మీద సిరా చారలు;

ఈ పోలిక అనుకోకుండా వచ్చినదేమీ కాదు. బొంగరం మీద సిరాచుక్క కదిలిన తీరులు ఈ సుడులు సూచిస్తాయి, తిరిగే బల్లమీద మనుషులు కూడా ఇదేవిధంగా తిరుగుతారు. అపకేంద్రక బలాలనల్ల సిరాచుక్క బయటకు కదులుతుంశే, ఒక చోట బొంగరం గుండ్రంగా తిరిగే వేగం, దీని వేగానికన్నా ఎక్కువయే పరిస్టితి వస్తుంది. చక్రం ఎక్కున వేగంగా తిరగడంతో సిరాచుక్క _ వెనుకబడుతుంది. అందుకే గీతలు సుడులు తిరిగినట్టు వంగుతాయి.

వాతావరణ పీడనం ఎక్కువగా ఉన్నచోటి నుండి బయటకు వచ్చేగారి అలలు కూడా ఇలాగే తిరుగుతాయి. అల్పపీడన ప్రదేశంలోపలికి వీచేగాలులు (తుఫానులు)

కూడా ఇదే విధంగా ఉంటాయి. సిరా చుక్కలు ఈ భయంకర తుఫానులను మనకు చిన్నవిగా చూవుతున్నాయనవచ్చు.

మోసపోయిన మొక్క :

వేగంగా పరిభ్రమించడం వల్ల కరిగే అపకేంద్రక శక్తులు, గురుత్వాకర్లణకన్నా బలంగా ఉంటాయి. ఈ విషయాన్ని నైట్‌ అనే బ్రిటీష్‌ వృక్షశ్రాస్త్రజ్జుడు వంద సంవత్సరాల క్రితమే నిరూపించాడు. మొక్కలు గురుత్వాకర్ణణకు వ్యతిరేకంగా, అంతే సైవేపుకు పెరుగుతాయని అందరికీ తెలుసు. నైట్‌ మాత్రం వేగంగా తిరిగే ఒక చక్రవు వెలుపలి అంచుల్లో విత్తులు నాటితే అవి లోపలికి పెరిగాయి.

చిత్రం 43. తిరిగే చక్రం అంచున నాటిన విత్తనాలు మొలకెత్తి ఇరుసుకేసి సెగుగుతాయి; బయటికి వేరు తన్నుతాయి.

61

వాటి వేర్లు చక్రం బయటకు పెరిగాయి. గురుత్వాకర్షణకు బదులుగా అప కేంద్రక బలాలను సృష్టించి నైట్‌ ఆ మొక్కలను, మోసగించగలిగాడు. కృత్రిమంగా ఏర్పడిన ఆకర్షణ, సహజమయిన భూమ్యాకర్షణ కన్నా బలమయినదని తేలింది. అధునాతన య సిద్దాంతం కూడా సూత్రప్రాయంగా కూడా, ఇందుకు వ్యతిరేకం కొయి.

నిరంతర చలన యంత్రాలు, (శాశ్వత చలన యంత్రాలు) :

నిరంతర చలనం గురించి చాలా మంది చాలా సార్లు చర్చిస్తుంటారు. కానీ దాని నిజనుయిన అర్హమేమిటో చాలా మందికి తెలియదనే నా అభిప్రాయం, నిరంతర చలన యంత్రం "వలం ఒక ఊహ మాత్రను. ఈ యంత్రం అనవరతం కదులుతూ బరువులు ఎత్తడం, లాంటి పనులు కూడా చేస్తుందని నమ్మకం. ప్రాచీన కాలం నుండి ఇటువంటి యంత్రాలను నిర్మించే ప్రయత్నాలు జరిగినాయిగానీ, అ నిర్మాణం మాత్రం ఇప్పటివరకు జరగనేలేదు. ఈ వైఫల్యం వల్ల, నిరంతర చలన యంత్రాలను నిర్మించడం అసాధ్యమనే నమ్మకం బయలుదేరింది. దీనితోబాపే ఆధునిక విజ్ఞానంలో అతి ప్రాముఖ్యం గల శక్తి నిత్యతా సిద్దాంతం బయలుదేరింది. క్రియ ఏదీ జరగకుండానే నిరంతరం జరుగుతూ ఉండే చలనాన్ని “నిరంతర చలనం” అంటారు.

చిత్రం 44. మధ్యయుగం నాటి మాయ చిత్రం 4ర్‌. మాయ “శాశ్వత చలన” యంత్రం “శాశ్వతంగా” తిరిగే చక్రం. అరలలో గుళ్లు దొర్హుతాయి. 60%

చిత్రం 44 లో అతి ప్రాచీనమయిన నిరంతర చలనయంత్రం నమూనా ఒకటి చూపబడింది. - దీన్ని _ పనిచేయించాలని ఇవ్పటికీ కొందర్సు పిచ్చివారు (ప్రయత్నిస్తుంటారు. చక్రం అంచుకు కొన్ని కడ్డీలు అతికించి ఉన్నాయి. వాటి

62

వివరల బరువులున్నాయి. చక్రం ఏ వరిస్టితిలో ఉన్నా, దాని కుడివైపు బరువులు ఎడను వైపు బరువులకన్నా దూరంగా ఉంటాయి. అంటే కుడివైపు బరువు ఎక్కువగా ఉంటుంది. ఫలితంగా చక్రం తప్పకుండా తిరుగుతూనే ఉంటుంది. ఈ రకంగా చక్రం నిరంతరంగా, కనీసం ఇరుసు అరిగిపోయే దాకా తిరుగుతూనే ఉండాలి. అలాగని ఈ యంత్రాన్ని కనుగొన్న పెద్దమనిషి అనుకున్నాడు. మీరు మూత్రం' ఇటువంటి యంత్రం తయారుచేయడానికి ప్రయత్నించకండి. అది తిరగదుగాక తిరగదు ఎందుకని?

కుడివేపు బరువులు కేంద్రానికి దూరంగా ఉన్నమాట వాస్తవమే కానీ, ఎక్కడో ఒక చోట అవి, సంఖ్యలో ఎడమ చేతివేవు బరువుల కన్నా తక్కువగా ఉండే

పరిస్టితి వస్తుంది. చిత్రం 44 ను మరోసారి చూడండి. కుడివేపున నాలుగే బరువులుండగా, ఎడమనేవున ఎనిమిది ఉన్నాయి. అంటే యంత్రంలో సమతాస్థితి తప్పినస్టై గద! చక్రం తిరగనే తిరగదు. కాస్త అటుయిటు కదిలి నిశ్చలంగా నిలబడిపోతుంది.

శక్తి వనరులుగా నిరంతర చలనయంత్రాలను వాడుకోవడం అసాధ్యమని నిస్సందేహంగా రుజువయింది. అటువంటి ప్రయత్నమే వ్యర్ధం. పూర్వం బంగారం తయారు చేయడానికి (ప్రయత్నించిన పరుసవేదులు కూడా, తమ విద్యకన్నా ఈ యంత్రమే ఎక్కువ లాభదాయకంగా ఎంచి, దీన్ని గురించి బద్దలు కొట్టుకున్నారు. 19వ శతాబ్ది కాలపు ప్రఖ్యాత రష్యన్‌ కవి వుష్కి తన షివాాలస్‌ ఎపిసోడ్స్‌ (సాహస చర్యలు) అనే (గ్రంధంలో ఇటువంటి ప్రయత్నం చేసిన బెర్ట్‌ హోల్డ్‌ గురించి కథగా చెప్పాడు.

“నిరంతర చలనం” అంటే ఏమిటి? మార్చిన్‌ (ప్రశ్నీఇచాడు.

“నిరంతర చలనం అంశ ఆగిపోవడం అనే ప్రశ్న లేకుండా కలకాలం కదలడం. బెర్ట్‌ హోల్డ్‌ జవాబిచ్చాడు. “నిరంతర చలనాన్ని సాధించ గలిగే మానవుని సృజనాత్మక కృషికి అంతు ఉండదు. బంగారం తయారీ ఆశ్చర్యకరం, లాభదాయకం కావచ్చు గానీ మార్టిన్‌ ! ఈ నిరంతర చలనం ----- ఆహో! ఎంత గొప్పగా ఉంటుందో!”

నిరంతర చలన యంత్రాలను నందల కొద్దీ కనుగొన్నారు. కానీ నొటిలో ఒక్కటి కూడా పనిచేయలేదు. ప్రతి పరిశోధకుడు, ఏదో ఒక అంశాన్ని వదిలేశాడు, ఫలితంగా “బండి బోల్తాపడింది.

చిత్రం 45లో మరో నిరంతర చలన యంత్రం డిజైనును చూడవచ్చు. ఈ చక్రం కుండకు అంచుకు మధ్య గదులున్నాయి. వాటిలో బరువయిన లోహపు గుళ్ళు కదులుతూ ఉంటాయి. చక్రం వెలుపలి అంచుకు దగ్గరగా ఉన్న గుళ్ళు తమ బరువు వేల్ల చక్రాన్ని కదిలేలా చేస్తాయని అనుకున్నారు.

ఇది కూడా ఎప్పుడూ జరగనేరదు. చిత్రం 44లో గల కారణాలే దీనికి గూడా వర్తిస్తాయి. అయినా లాస్‌ వీంజెల్‌ ఎ నగరంలో ఒక కాఫీ దుకొణం ప్రచారం కోసం ఇటువంటి భారీ యంత్రాన్ని ఒకదాన్ని నిర్మించారు. (చిత్రం46)

63

అయితే అది మోసం. కనబడకుండా ఏర్పాటు చున యంత్రాల సాయంతో

దాన్ని తిప్పుతూ ఉండేవారు, ప్రజలు మాత్రం గదులలో కదిలే గుళ్ల నలనే చక్రం కదులుతూ ఉందని అనుకున్నారు. ఇటునంటి మోసపు 'నిరంతేర్‌ చలన

యంత్రాలను ప్రజలను ఆకర్షించడం కోసం, గడియారాలు తయారుచేసే వాళ్ళ దుకాణాల షో కేసుల్లో అలంకరించి ఉంచారు.

<N

EEE

ME

\

| | ఖీ [01111014 | / రో ర్న

కు I Pa PP యె I

ol

రజా 3

[| స్ట eps త eve bu ఓకా

లాలు"

న లో } నే 4 ఫీ టే }.

( రే గే |

Wy క్ల

కు

చిత్రం 46. లాస్‌ “ఏంజిల్సు కఫే తాలూకు ప్రచారానికి నిర్మించిన మోసపు “శాశ్చత చలన” యంత్రం,

ఇటువంటి ప్రచార సాధనం ఒకటి నా విద్యార్దులను అతిగా ఆకర్షించింది. నిరంతర చలనం అసాధ్యమని నేను చెప్పినా వారు నమ్మలేదు. కళ్ళతో చూచినపుడే నమ్మకం కలుగుతుంది. తిరిగే లోహపు బంతులు చక్రాన్ని తిప్పడం చూచిన నా శిష్యులకు నానోటి మాటల మీద ఏ మాత్రం నమ్మకం కలగలేదు. ఆ యంత్రం

64

విద్యుత్తు సాయంతో లన నేను చెప్పినా వారు నమ్మలేదు. ఆదివారం

నాడు విద్యుత్తు తీసేస్తారని నాకు గుర్తుకొచ్చింది. ఆ దుకాణానికి ఆదివారం నాడు వెళ్ళి చూడండని వారికి చెప్పాను.

“నిరంతర చలన యంత్రాన్ని చూచారా?" ఆ తర్వాత నేనడిగాను వాళ్ళంతా తలలు వేలాడేసుకొని “లేదు” అన్నారు, “దానిపై పైన ఒక న్యూస్‌ పేపర్‌ కప్పి ఉంది” చెప్పారు వారు,

అప్పుడు వారికి శక్తి నిత్యతా సిద్దాంతం మీద నమ్మకం కుదిరింది. ఆ నమ్మకం మరెప్పుడూ "చెదరలేదు కూడా!

లోపం

రష్యాలో చాలా మంది స్తానిక పరిశోధకులు నిరంతర చలన యంత్రాలను తయారు చేయాలని ప్రయత్నించారు. వారిలో సైబేరియన్‌ రైతు అలగ్జాండర్‌ షెగ్గోన్‌ ఒకరు. 19న శతాబ్దపు ప్రఖ్యాత రష్యన్‌ వ్యంగ్య రచయిత సాల్చికోవ్‌ శే షేద్రిన్‌ 'మాడర్న్‌ ఇడిల్‌' అనే తన రచనలో అతనిని (పైజెంతోద్‌ అనే నూరుపేరుతో వర్ణించాడు. ఆ పరిశోధకుని కావ్యశాలను సందర్శించిన ఘట్టాన్ని రచయిత ఇలా వర్ణించాడు,

“పెజెంతోన్‌ వయసు 35 సంవత్సరాలు. బక్కపలచని మనిషి. పాఠిన ముఖం. అతని పెద్దకళ్ళు అలోచిస్తున్నట్టుంటాయి. పొడుగాటి జుట్టు భుజాల మీద పడుతుంటుంది. అతని కుటీరం చాలా పెద్దదే. అయినా అందులో సగభాగాన్ని ఒక పెద్ద చక్రం ఆక్రమించి ఉంది. మేము లోపలికి కష్టంగా దూరవలసి వచ్చింది. ఆ చక్రానికి పెద్ద పెద్ద ఆకులున్నాయి. దాని వెలుపలి అంచు సెద్ద చెక్కలతో సెష్టై లాగ అమర్చబడి ఉంది. లోపల ఖాళీగానే ఉంది. పరిశోధకుని రహస్య మెకానిజం అందులోనే దాగి ఉంది. అందులో పెద్ద మోసమేమీ లేదు. ఒక దానిని మరొకటి సమతూకం చేయడానికి, అందులో ఇసుక నింపిన సంచులున్నాయి. ఆకుల్లో అద్దు పెట్టిన కర్ర ఒకటి చక్రాన్ని తిరగకుండా ఆపి ఉంచింది.

“ మీరు 'నిరంతర చలన సిద్దాంతాన్ని ఉపయోగిస్తున్నారని విన్నాము. నిజమేనా? నేను మొదలు పెట్టాను.

“ఎలా చెపొొలో నాకు నిజంగా తెలియడంలేదు. నేనలా చేశాననే అనుకుంటు- న్నాను.” అతను కొంచెం కలవరంగా జవాబిచ్చాడు.

“మేం ఒకసారి చూడవచ్చా?”

“తప్పకుండా ! అది నా భాగ్యం”

అతను మమ్మల్ని చక్రం దగ్గరికి తీసుకు వెళ్ళాడు. చుట్టూ తిరిగి అవతలి చేపుకు వెళ్ళాము. రెండు వేపుల నుండి అది సిసలయిన చక్రమే.

ఇది తిరుగుతుందా?”

“ఆ! తిరగాలి మరి. కానీ ఇది కాస్త మొండి రకం”!

65

“కర్రను అడ్డు తియ్యగలరా?”

(పెజెంతోవ్‌ కర్రను తొలగించాడు. చక్రం మాత్రం తిరగలేదు.

బది మళ్ళీ మొండి కేసింది. కాస్త తొయ్యాలి. . అతనన్నాడు.

అతను అంచులను రెండు చేతులతో పట్టుకున్నాడు. దాన్ని అటు ఇటు కొన్నిసార్లు కదిలించాడు. బలమంతా ఉపయోగించి ఒక్కసారి దాన్ని తిప్పాడు. చక్రం సాఫీగా, త్వర

త్వరగా కొన్ని చుట్టు తిరిగింది. అంచు లోపలి ఇసుక సంచులు, చెక్కలకు తగలడం, జొరడం వినిపించింది. తర్వాత చక్రం తిరగడం కొంచెం నెమ్మదయింది. రాపిడి,

కిరకిరలాడు తున్న చస డు వినిపించాయి. చివరకు చక్రం తిరగడం ఆగిపోయింది.

“ఎక్క డోఒక లోపం ఉన్నట్లుంది”. పరిశోధకుడు కలవరపాటుతో చెప్పాడు. అతను చక్రాన్ని మరోసారి చేతితో తిప్పాడు. కానీ ఫలితం మాత్రం మళ్ళీ అదే.

“మీరు రాపిడి గురించి మరిచి పోయినట్టున్నారు”

“లేదు లేదు! --- రాసిడి అంటారేమిటీ? అది ఏ మూత్రం కారణం కాదు. రాపిడి ఒక సమస్యే కాదు. ఇది ఒక్కోసారి పని చేస్తుంది. ఒక్కోసారి మొండి కేస్తుంది. అంతే! ఈ చక్రాన్ని అదీ ఇదీ కలిపి కాక అసలయిన పదార్థంతో తయారు చేసి ఉంటే...!”

చక్రంలో కలిగిన లోపం, కిటుకు కాదు, అసలు పదార్హం అంతకన్నా సమస్యకాదు. మూలసూత్రమే తప్పు. అది కేవలం పరిశోధకుడు తోయడం వల్ల మాత్రమే తిరిగింది. ఈ రకంగా బయటనుండి వచ్చిన శక్తి రాపిడి వల్ల తగ్గి పోగానే చక్రం ఆగి తీరాల్సిందే.

ey గుళ్లే అంతా చేసేది” :

కరోనిన్‌ అనే కలం పేరు గల రచయిత (అసలు పేరు పెత్రోపాల్‌లోవ్‌స్క్ర) “నిరంతర చలన యం|తం' అనే తన కథలో మరో పరిశోధకుని గురించి చెపుతాడు, అతని పేరు లవైంతీ గోల్డిరేన్‌. అతను పెర్మొ్‌ గుబెర్షియా ప్రాంతపు రైతు. 1884లో మరణించాడు. కరోనిన్‌ అతని పేరును కథలో డపీహిన్‌గా మార్చాడు. అతని యంత్రాన్ని చాలా వివరంగా వర్ణించాడు.

“మా ముందొక పెద్ద విచిత్రమయిన యంత్రం ఉంది. తొలిసారి చూడగానే అది కమ్మరి వారు గుర్రపు నాడాలు వేయడానికి వాడే యంత్రంలా అనిపించింది. అందులో సరిగ్గా చదును చేయని కర్ర స్తంభాలు, దూలాలు, తిరిగే చక్రాలు, గేర్‌ చక్రాలు కనబడుతున్నాయి. యంత్రం మొరటుగా, వికారంగా చాలా గజిబిజిగా ఉంది. యంత్రం కింద నేల మీద కొన్ని ఇనుపగుళ్ళు పడీ వున్నాయి. పక్కనే మరి కొన్ని గుళ్ళు గుట్టగా పోసి ఉన్నాయి.

“ఇదేనా? మేజర్‌ డోమో అడిగాడు.

అ౫ ఇదే !'

“అయితే ఇది తిరుగుతుందా?”

66

“మరింకేం చేస్తుంది?

“దీన్ని తిప్పడానికి మీదగ్గర గుర్రం గానీ ఉందా?”

'గుర్రమా? దేనికీ? అది దానంతటదే తిరుగుతుంది.” పీహిన్‌ జవాబిచ్చాడు. ఆ రాక్షసి యంత్రం. పనిని ప్రదర్శనకు పెట్టాడు. -

పక్కనే కుప్పగా పోసి ఉన్న ఇనుపగుళ్ళు “ముఖ్య పాత్ర వహించాయి. “ఈ గుళ్లే అంతా చేసేది! చూడండి. గుండు మొట్టమొదలు ఈ గుంటలో గబుక్కున పడుతుంది మెరుపులాగ ఆ గాడిగుండా ఎగురుతుంది. అ గరిటలో పెకి లేవి తిరిగి వెనకకు పడుతుంది. చక్రాన్ని మళ్ళీ బలంగా తోస్తుంది. చక్రం కిరకిరలాదుతుంది. ఈలోగా మరోగులడు. అదీ అలాగే వెనక్కు వస్తుంది. చక్రం అలా తిరుగుతుందన్నమౌట. ఆగండి! నేను దీన్నిపని చేయించి చూపుతా!?

పీహీన్‌ అటూ ఇటూ నడుస్తూ ఇనుప బంతులను ఒక చోట చేర్చాడు. కాళ్ళ దగ్గర వాటిని కుప్పగా పెట్టుకున్నాడు.- ఒక గుండును తీసుకొని బలమంతా ఉపయోగించి

చక్రంలోని గరిటెలోకి విసిరికొట్టాడు. ఇంకోటి మరొకటి. చెప్పలేనంత రణగొణధ్వని పుట్టింది. గుండు ఇనుప గరిటెలకు కొట్టుకున్నాయి. చక్రం కిరకిరలాడింది. స్తంభాలు

మూలుగుతున్నాయి. ఆ గుయ్యారంలో ఏదో ప్రమాదం జరుగుతున్నట్టు రణగొణధ్వని. నిండింది.”

గోరల్లి రేవ్‌ యంత్రం తిరిగిందని కరోనిన్‌ అంటాడు. అయితే అది కేవలం అపోహ మాత్రమే. గుంద్దు కింద పడుతున్నప్పుడు మాత్రమే చక్రం తిరిగి ఉంటుంది. అది చాలాకాలం తిరిగి ఉండదు. గుండ్లన్నీ గరిటెకు తగిలి, జారి క్రిందకు పడిన తర్వాత అది తప్పకుండా ఆగి ఉంటుంది. గుండ్లన్నింటీ పైకెత్తలేక అంతకు ముందే ఆగిపోయి ఉండక పోతేనే పూర్తయినా తిరిగేది.

గోల్డిరేవ్‌, తర్వాత యెకాటరిన్‌ బుర్స్‌లో తన యంత్రాలన్నీ ప్రదర్శనకు పెట్టాడు. అతనక్కడ నిజమయిన పారిశ్రామిక యంత్రాలను చూచాడు. ఆ తర్వాత అతను నిరాశ పాలయ్యాడు. తన నిరంతర చలనయంత్రం గురించి అడిగితే నిరాసక్తితో: “దాన్ని దయ్యమెత్తుకు పోనూ! దీన్నంతా కొట్టి వంట చెరుకుగా వాడుకోమనండి!” అని జవాబిచ్చాడు.

ఉఫీమ్‌త్సేవ్‌ అక్యూములేటర్‌ :

శాశ్వత చలన యంత్రాలను సరిగా పరిశీలించక పోతే ఎంత బాగా మోసపోవచ్చుననే విషయానికి ఉదాహరణ ఉఫీమ్‌త్సేన్‌ తయారు చేసిన చలనశక్తి సంచాయకం”. ఈ కుర్స్క్‌ ప్రాంతపు రైతు ఒక కొత్తరకం గాలిమరను తయారు చేశాడు. దానికీ 'జడత్వ సంచాయకం' అనే పేరుతో ఒక తిరిగే చక్రాన్ని అమర్చాడు. 1920లో అతను ఈ యంత్రపు నమూనాను తయారు చేశాడు. అందులో నిలువుగా ఉండే ఒక అక్రంపై ఒక చదును చక్రం తిరుగుతూ ఉంటుంది. అది బాల్‌ బేరింగుల సాయంతో తిరుగుతుంది. పైగా దాని చుట్టూ గాలి చొరని గదిని ఏర్పాటు చేశాడు.

67

నిమిషానికి 20,000 చుట్లు తిరిగేలా ఈ చక్రాన్ని తిప్పీతే అది ఆగకుండా 15

రోజులు తిరుగుతుంది. ఈలోగా దాన్ని చూచిన నారెవరయినా ఇదే “నిరంతర చలన యంత్రం అని నమ్ముతారు.

అద్భు తం కాని అద్భుతం ఇ

నిరంతర చలనయంత్రాలను తయారు చేయాలని ప్రయత్నిస్తూ చాలా మంది తను జీవితాలను వ్యర్దం చేసుకున్నారు. ఈ యంత్రాన్ని తయారు చేయాలని, తన ఆస్తిని ఆదాయాన్ని మొత్తం వెచ్చించి, అధోగతి పొలయిన ఒక కార్మికుడిని నేను స్వయంగా ఎరుగుదును. తిండీ, బట్ట లేకుండా అయి కూడా, అతను యంత్రం పూర్తి చేస్తానంటూ అందరి దగ్గర బిచ్చమడుక్కు నేవాడు. ఆ యంత్రం తప్పకుండా కదులుతుందనే వాడు. భౌతిక శాస్త్రంలోని మూలసూత్రాలు తెలియకపోవడంతో 'నానా బాధలకు గురయిన అతనిని చూస్తే జాలి వేసేది.

నిరంతర చలన యంత్రం కోసం చేసిన ప్రయత్నాలన్నీ విఫలమయినా, ఆ కృషి నల్ల విలువయిన అనేక ఇతర విషయాలు తెలియరావడం మాత్రం విచిత్రం!

ఇందుకొక చక్కని ఉదాహరణ ఉంది. 16 న శతాబ్ది చివరి భాగంలో డచ్చి శాస్త్రవేత్త స్టైవిన్‌ వాలు తలాల మీద శక్తుల సమతాస్థితి సూత్రాలని నిరూపించడానికి తయారుచేసిన పద్దతే అది! అతనికి మిగతా పరిశోధనలవల్ల కీర్తి కలిగింది. కానీ ఈ పద్దతి మాత్రం అతనికి మరెంతో ఘనతను చేకూర్చ దగినది. దశాంశ భిన్నాలను, బీజ గణితంలో ఘాతాలను, ద్రవస్టితి సూత్రాన్ని కనుగొన్నదికూడా ఇతనే! (ఈ చివరి సూత్రాన్ని పాస్కల్‌ తర్వాత తిరిగి కనుగొన్నాడు.)

శక్తి సమాంతర చతుర్భుజ సూత్రం యొక్క (ప్రమేయం లేకుండానే వాలు తలాల మీద బలాలు స్థిర స్థితిని పొందే మార్గం. కనుగొన్నాడు. చిత్రం 47 లో చూపిన వటం సాయంతో అతను ఆ విషయాన్ని నిరూపించాడు. మూడు అంచులుగల ఒక పట్టకం మీద పదునాలుగు గోళాలతో పేర్చిన దండను ఒక దాన్ని జారవేస్తారు. ఆ దండ ఏీనువుతుంది.. మీరు చూస్తున్నప్టే మూలలాగ కింద వేలాడుతున్న భాగం! సమతాస్థితిలో స్థిరంగా నిలబడుతుంది. అయితే మిగతా రెండు భాగాలు ఒక దానికొకటి సమతూకం కాగలవా? మరోలా చెప్పాలంటే కుడి వేపు ఉన్న రెండు గోళాలు, ఎడము వేపున్న 4 గోళాలను జారిపోకుండా పట్టి ఉంచగలవా? దీనికి జవాబు అవునుఅనే! అలా కాకుంటే ఈ గోళాల దండ నిరంతరం 'వట్టకం మీద జారుతూ, శాశ్వతంగా తిరుగుతూనే ఉండాలి. దానికి సమతా స్థితి కలగ కూడదు. అయితే ఇలా చేసిన దండ కదలకుండా ఉంటుందని మనకు తెలుసు. అంటే కుడివేపు రెండు గోళాలు, ఎడమకున్న నాలుగు గోళాలను ఆపగలుగుతున్నాయనే అర్హం.

68

ఇది ఒక చిన్నపాటి అద్భుతంగా కనబడుతుంది. గదూ ! రెండు గోళాలకు నాలుగింటితో సమానమయిన బలముండడమా? దీనితో “సైవిన్‌కు యాంత్రిక శ్యాస్త్రంలోని ఒక ముఖ్యమయిన _ సూత్రాన్ని ప్రతిపాదించే వీలు కరిగింది. అతని విశదీకరణ ఇలాగుంటుంది; పట్టకం యొక్క ఏటవాలు తలాల పొడుగు వేరు వేరుగా ఉంది. గాబట్టి గొలుసులోని అయాభాగాల బరువు కూడా వేరువేరు గానే ఉంటుంది. అంటే వాలుతలాల మీదనున్న బరువులు, తామున్న తలం యొక్క పొడుగులకు సరియయిన అనుపాతంలో ఉంయే, ఎక్కువ తక్కువగా ఉన్నప్పటికీ ఒకదాన్ని ఒకటి సమతూకం చేయగలుగుతాయి.

పొట్టి తలం ఒక చేశ నిలువుగా ఉన్నట్టయితే” ఒకవాలు తలం పైన ఒక వస్తువు నిశ్చలంగా ఉంచాలంటే, ఆవాలు తలం యొక్క నిడివిలో ఎన్నో వంతో, వస్తువు బరువులో అన్నన వంతు శక్తిని ఆ తలం ఉండే దిశలో (పయోగించారి” అనే నురో భౌతిక శాస్త్ర, సూత్రం రుజువవుతుంది. ఈ విధంగా, నిరంతర చలన యంత్రం అసాధ్యమనే సంగతితో బాటు, యాంత్రిక శాస్త్రంలోని కొన్ని ముఖ్య సూత్రాలు కనుగొనబడ్డాయి.

మరికొన్ని నిరంతర చలన యంత్రాలు ;

చిత్రం తరిలో ఒక బరువయిన గొలుసు చక్రాల చుట్టూ బిగించబడి ఉంది. ఆగొలుసు ఏ పరిస్థితిలో ఉన్నా కుడివైపు భాగం ఎడమవైపు కన్నా పొడుగ్గా ఉండే రకంగా అమర్భబడి ఉంది. బరువులో ఇలా తేడాలుండడం వలన ఈ యంత్రం నిరంతరం తిరుగుతూనే ఉంటుందని దీన్ని కనుగొన్న వ్యక్తి అనుకున్నాడు. అయితే నిజంగా అలా జరుగుతుందా? జరగనే జరగదు. విభిన్నమయిన కోణాలలో గనుక పనిచేస్తుంకే గొలుసు యొక్క పొట్టి భాగం కూడా పొడుగు భాగాన్ని స్పిరంగా పట్టి 'ఉంచగలదని మనం ఇదివరికే గమనించాం. ఈ చిత్రంలో ఎడమ దిక్కు గొలుసు నిలువుగా కిందకు జారి. ఉంది. కుడివేవున మూత్రం అది వాలుగా ఉంది. ఈ వాలు మూలంగా, కుడిచేపు గొలుసు బరువయినప్పటికీ, ఎడమచేపు గొలుసును

69

కధగా

శకి లాగలేక పోతుంది. అంటు నిరంతర చలనం వీలు పడదు అని అరం.

చిత్రం 48. ఇది “శాశ్వత చలన యంత్రమా?ీ

1860లో పారిస్‌ ప్రదర్శనలో ఉంచిన * నిరంతర చలన యంత్రం” అన్నింటికన్నా తెరివితో నిర్మింపబడింది: అందులో ఒక పెద్ద చక్రం, దాని గదుల్లో గుళ్ళు అమర్భబడి ఉన్నాయి. ఈ చక్రాన్ని ఆపడం ఎవరికీ సాధ్యం కాదని, దాన్ని కనుగొన్న వ్యక్తి అన్నాడు. చాలా మంది దాన్ని ఆపాలని ప్రయత్నించారు. కానీ వారు చేతులు తొలగించిన మరుక్షణం అది మళ్ళీ తిరగనారంభించేది. తాము ఆపడానికి ప్రయత్నించడం నల్లనే ఆ యంత్రం తిరుగుతున్నదని చాలా మంది అర్హం చేసుకోలేక పోయారు. యంత్రాన్ని ఆపాలని ప్రయత్నిస్తూ వెనక్కు తోస్తున్నప్వడు, అందులో తెలివిగా, రహస్యంగా ఏర్పాటు చేసిన స్పిరింగు చుట్టుకు పోయి, చేయి తీయగానే యంత్రం తిరిగేది.

70

టర్‌ దిగేట్‌ ' కొనదలుచుకున్న శాశ్వత చలన యంత్రం :

1715 - 1722 సంవత్సరాల మధ్య రష్యా చక్రవర్తి పీటర్‌ దిగ్రేట్‌, జర్మనీ దేశంలో ఓర్దిరియస్‌ అనే న్యక్తి కనుగొన్న శాశ్వత చలన యంత్రాన్ని కొనదలచి, అతనితో ఉత్తర ప్రత్యుత్తరాలు జరిపాడు, ఆ లేఖలన్నీ ఇప్పటికీ భద్రపరచబడి ఉన్నాయి. కౌన్సిలర్‌ ఒర్జీరియస్‌ తయారు చేసిన 'తనంతటతానే తిరిగే యంత్రం” అతనికి దేశ వ్యాప్తంగా కీర్తిని గడించి పెట్టింది. ఆ యంత్రాన్ని అతను భారీ మొత్తానికి జార్‌ చక్రవర్తికి అమ్మడానికి అంగీకరించాడు. పీటర్‌ దిగ్రేట్‌, తన గ్రంధాలయాధికారి అయిన షుమాఖర్‌ను పశ్చిమ యూరపు నుండి వింతవస్తువులను కొని తేవలసిందిగా పురమాయించాడు. నిరంతర చలన యంత్రాన్ని బేరమాడవనలసిందిగా అడిగితే అతను ఈ విధంగా ప్రత్యుత్తరమిచ్చాడు.

“కనుగొన్న వ్యక్తి చివరి సవాలు: లక్ష డాలర్లిస్తే చక్రం మీకు అందుతుంది.” ఈ యంత్రంలో ఎటువంటి మోసం లేదని షుమాఖర్‌తో కనుగొన్న వ్యక్తి పేర్కొన్నట్టు 'షుమాఖర్‌ స్వయంగా చెప్పాడు. “ఈ ప్రపంచం నిండా నమ్మవీలుగాని దుర్మార్గులు ఉన్నారు. వారి దుర్భుద్ది తప్పితే నురేదీ నా యంత్రానికి వంక ఫెట్టలేదు” అని అతనన్నాడట.

జనవరి 1725 లో ఈ విఖ్యాత యంత్రాన్ని స్వయంగా చూడాలని పీటర్‌ దిగ్రేట్‌ నిర్ణయించుకున్నాడు. అయితే ఈ ఆలోచన నిజమయే లోగానే అతను కన్నుమూశాడు.

ఇంతకూ కౌన్సిలర్‌ ఓర్జిరియస్‌ అనే రహస్యమయ వ్యక్తి ఎవరు? అతని విఖ్యాత యంత్రం ఎలాగుండేది? ఈ విషయాలను గురించి నేను కొంత సమాచారం ేకరించ గలిగాను. న

ఒర్జిరియస్‌ అసలు పేరు బెస్టర్‌. అతను జర్మనీలో 1680లో పుట్టాడు, అతను మతవిషయాలు, వైద్యం, చిత్ర లేఖనం అభ్యసించాడు. ఆ తర్వాతనే అతను నిరంతర చలన యంత్రాన్ని తయారు చేశాడు. ఇటువంటి యంత్రాన్ని కనుగొన ప్రయత్నించిన వేలాది మందిలో ఇతను సువిఖ్యాతుడు, అదృషస్టశాలికూడా. 1745 లో అతను మరణించేదాకా, తన యంత్రాన్ని ప్రదర్శిస్తూ దానితో వచ్చే ధనంతో అతను సుఖంగా జీవించగరిగాడు.

71

క.

WF |

చిత్రం 49. (గేట్‌ పీటర్‌ కొనదలచిన స్త

యం చోదిత చక్రం, ఆర్టీరియస్‌ నిర్మితం (పాత (డాయింగు ఆధారం.)

1714లో అతని యంత్రం నమూనాను చిత్రించిన విధం చిత్రం 49 లో చూడవచ్చు. ఒక పాత _ వుస్తకంలోనుండి ఈ చిత్రం దొరికింది. ఇందులో ఒక పెద్ద చక్రం కనబడుతున్నది. అది తిరగడమేకాక బరువులను కూడా చాలా ఎత్తులకు ఎత్తినట్టు చూపబడింది,

కౌన్సిలర్‌ ఈ వింత యంత్రాన్ని ముందుగా కొన్ని సంతలలో ప్రదర్శించాడు. ఆ తరవాత దాని ఖ్యాతి. చాలా త్వరగా జర్మనీ అంతటా వ్యాపించింది. వెంటనే అతనికి గొవ్ప గొప్ప పోషకులు దొరికారు. పోలిష్‌ ప్రభువు యంత్రం పట్ట ఆసక్తి కనబరచాడు. తర్వాత హెస్‌- కాసెల్‌ (ప్రభువు ఒర్జిరియస్‌ను పోషించ నారంభించాడు. అతను తన కోటలో యంత్రానికి చోటిచ్చి దాన్ని రకరకాలుగా పరీక్రించి చూచాడు.

నవంబరు 12, 1717 న యంత్రాన్ని విడిగా ఒక గదిలో అమర్చి దానికి చలనం కలిగించారు. గదికి తాళంచేసి సీలువేశారు. ఇద్దరు సైనికులను బయట కాపలా ఉంచారు. ఒక వక్షం పాటు, అంటే నవంబరు 26 న సీలు విప్పేదాకా ఎవరూ ఆ చాయలకు రావడానికి సాహసించలేదు. అప పడు గది తాళం తొలగించి ప్రభువు, అతని అనుచరులు లోనికి వెళ్ళారు. ఏ మాత్రం వేగం తగ్గకుండా యంత్రం తిరుగుతూనే ఉంది. దాన్ని ఆపి, జాగ్రత్తగా పర్తీక్రించి తిరిగి చలనం కలిగించారు. ఈసారి గదికి తాళం పెట్టి 40 రోజులు దాకా కావలా కాశారు. సీలును 1718

72

జనవరి 4 న విప్పదీశారు. నిపుణుల బృందం లోపలికి ప్రవేశించి చూస్తే చక్రం తిరుగుతూనే ఉంది. అంతటితో సంతృప్తి చెందక ప్రభువు యంత్రానికి మూడవ

పర్షీక్ష పెట్టాడు. ఈసారి గదిని ఏకంగా రెండునెలల పాటు మూసి ఉంచారు. ఆ తరువాత కూడా చక్రం తిరుగుతూ ఉండటం చూచి ప్రభువు ఉప్పొంగి

పోయాడు. అతను ఓర్పిరియస్‌కు ఒక తాఖీదు రాయించి ఇచ్చాడు. అతని నిరంతర చలన యంత్రం నిమిషానికి 50 చుట్టు తిరుగుతుందని, 16 కిలోల బరువును 1.5 మీటర్ల ఎత్తుకు ఎత్తగలుగుతుందని సానయంత్రాన్ని కొలిమి తిత్తిని కూడా పని చేయించ గలుగుతుందని అందులో రాయించాడు. ఈ పత్రాన్ని సంచీలో పెట్టుకుని ఓర్జిరియస్‌ యూరపు నలుమూలలొ ప్రయాణించాడు. తన యంత్రాన్ని లక్ష రూబుళ్లకు, రష్యా చక్రవర్తికి అమ్మజూపాడంకే అతడు చాలా సంపాదించి ఉండాలి,

కౌన్సిలర్‌ యంత్రం కీర్తి త్వరలోనే ఫీటర్‌ ది(గేట్‌ దాకా వెళ్ళింది. అతనికి విచిత్రమయిన, కూహకాలయిన యంత్రాలంకు ఎంతో ఇష్టం. అందుకే అతడిని ఈ యంత్రం బాగా ఆకర్షించింది. 1715లో అతడు విదేశ యాత్రలు జరువుతున్నప్పడు దృష్టి మరోసారి ఈ యంత్రం వేపు వెళ్ళింది. అవ్వుడతను, యంత్రాన్ని పరీక్షంచవలసిందిగా ఓస్టర్‌ మన్‌ అనే సువిఖ్యాత రాజాధికారిని పంపించాడు. అతను వెళ్ళి, యంత్రాన్ని స్వయంగా చూడలేక పోయాడు. అయినా ఒక పెద్ద నివేదికను పంపాడు. ఓర్గిరియస్‌ రాజసభకు అహ్వానించి వరిశోధకుడుగా తన కొలువులో నియమించాలని ప్రభువు తలపెట్టాడు. ఇందుగురించి ఆకాలపు ప్రఖ్యాత తత్వవేత్త క్రిస్టియన్‌ వుల్ఫ్‌ అభిప్రాయం కూడా అడిగాడు.

ఓర్దిరియస్‌కు ఒక దాన్ని మించి మరొకటి ఆహ్వానాలు వచ్చాయి. రాజులు,

diese అతనికి బహుమతులనిచ్చారు. అతని యంత్రం గురించి కవులు కవిత లల్లారు. అయితే కొందరు అతడిని మోసగాడని కూడా అన్నారు. ధైర్యం గలవారు

బాహాటంగానే అతడిని నేలెత్తి చూపారు. కౌన్సిలర్‌ మోసాన్ని బయట 'పెట్టినవారికి 1000 మార్కులు బహుమానంగా ఇస్తామన్నారు. వినుర్శకుల్‌ "కరు యంత్రం

గురించిన చిత్రాన్నాక దాన్నీ తయారు చేశారు (చిత్రం 50). రహస్యాన్ని ఈ చిత్రం చాలా. సులువుగా ఛేదించింది. యంత్రానికి ఆధారంగా ఉన్న స్తంభంలో ఇరుసు చుట్టూ తాడుచుట్టి ఉంటుంది. ఒక వ్యక్తి రహస్యంగా మరో గదిలోంచి ఆ తాటిని లాగి చక్రాన్ని తిరిగేలా చేస్తాడు.

73

చిత్రం 50. _ఆర్టీరియస్‌ యంత్రంలోని రహస్యం (పాత డ్రాయింగు ఆధారం):

ఈ రహస్యం కౌన్సిలర్‌ భార్యకు, పనిమనిషికి ముందుగా తెలిసింది. వారిద్దరితో తగవు పడడంతో రహస్యం బట్టబయలయింది. లేకుంటే ప్రపంచం ఇప్పటికీ ఆ రహస్యం గురించి ఆలోచిస్తూ ఉండేది. ఓర్జిరియస్‌ తమ్ముడు, లేదా పనిమనిషి నిజంగానే రహస్య గదిలో నుండి యంత్రాన్ని తిప్పేవారని అంటారు. కానీ కౌన్సిలర్‌ మాత్రం ఈ సంగతి ఒప్పుకోలేదు. చనిపోయేదాక అందరితో తన భార్య, పనిమనిషి దుర్భుద్ధ్దితో ఇలాంటి పుకారు పుట్టించారని వాదిస్తూనే ఉన్నాడు. అయితే అతనిమీద ఎవరికీ నమ్మకం కుదరకుండా పోయింది. ప్రజలంతా దుర్భుద్ది గల వారని, జార్‌ (ప్రభువు (ప్రతినిధి షుమాఖర్‌కు, అతను నచ్చజెవ్పజూడడం సహజమే మరి.

ఇంచు మించు అదే సమయానికి జర్మనీలో హౌర్ట్‌నర్‌ అనే మరొకతను నిరంతర చలన యంత్రాన్ని తయారు చేశాడు. ఆ యంత్రం గురించి షుమాఖర్‌ ఈ విధంగా రాశాడు, “పార్ట్‌నర్‌ నిరంతర చలన యంత్రాన్ని నేను (డైెస్‌డెన్‌లో చూచాను. అందులో ఇసుక నింపిన టార్బాలిన్‌ సంచి ఉంది. సాన యంత్రాల్లా కనిపించే ఈ యంత్రం దానంతటదే వెనకకు ముందుకు కదులుతుంటుంది. అయితే ఈ యంత్రాన్ని ఇంతకంటే పెద్దదిగా తయారు చేయడం వీలుకాదని కనుగొన్న వ్యక్తి అంటున్నాడు.” అయితే ఈ యంత్రంలో కూడా నిరంతర చలనం లేదనే మాటలో అనుమానంలేదు. ఇందులో కూడా యంత్రాన్ని కదిలించడానికి, నిజమయిన యంత్ర

74

భాగాలు కాక, “బతికి ఉండే! భాగాలేవో చాకచక్యంతో అనుర్చిఉంటారు. ఈ నిరంతర చలన యంత్రాలు గణిత సూత్రాల ప్రకారం చూస్తే నమ్మదగినవి కావని (ఫ్రెంచి, ఇంగ్లీషు జ్ఞానులు ఆన్రేపిస్తున్నట్లు షుమాఖర్‌, జార్‌ చక్రవర్తికి రాశాడు. అతను చేసింది సరియయిన వనే!

75

రెండు కాఫీ పాత్రలు

చిత్రం 51 లో ఒకే వెడల్పుగల రెండు కాఫీ పొత్రలున్నాయి. అయితే ఒకటి మాత్రం మరొకదానికంటే ఎత్తు ఎక్కువగా ఉంది. ఈ రెంటిలోను ఎందులో ఎక్కువ కాఫీ పడుతుంది? ఆలోచించకుండా సమాధానం చెబితే పొడుగు పాత్రలో అనేస్తారు. అయితే పొడుగు పాత్రలో కూడా కాఫీని దాని కొము ఉండే ఎత్తు నరకే పోయగలం. ఆ తర్వాత ఎంతపోసినా కొమ్ములోనుండి బలికి కింద పడుతుంది. రెంటిలోనూ కొమ్ము ఒకే ఎత్తులోనే ఉంది గాబట్టి, కాఫీ రెంటిలోనూ సమానంగానే పడుతుంది. ఎందుకో మీకే సులభంగా తెలుస్తుంది. కాఫీ _ పొత్రలోనుండి కొమ్ములోకి దారి ఉంది. అంటే ఆరెండు విడి భాగాలు

చిత్రం 51. ఎందులో ఎక్కువ కొఫీ పట్టుతుంది?

కలిసి ఉన్నాయి. అప్పుడు రెండింటిలోనూ ద్రవం ఒకే ఎత్తుకు నూత్రమే ఉంటుంది. పాత్రలోని ద్రవం, కొమ్ములోని ద్రవానికన్నా ఎక్కువ ఉంటుందనేది మరో సంగతి. వాటి ఎత్తు మాత్రం .సమానమే! కొమ్ము తగినంత ఎత్తు వరకు ఉండక పోతే పాత్రలో నిండా కాఫీ పోయడం అసాధ్యం. ద్రవం కొమ్ములోనుండి ఒలికి పోతుంటుంది. అందుకే సాధారణంగా కాఫీపాత్రల కొమ్ములు పాత్రకన్నా ఎత్తుగా అమర్చుతారు. అప్పుడు పాత్రను కాస్త నంచినా కాఫీ ఒలకదు.

76

ప్రాచీనుల అజానం కా

ప్రాచీనులు నిర్మించిన నీటి గొట్టాలను రోమనులు ఈనాటికీ వాడుకుంటారు. ఆనాటి రోమన్‌ సేవకులు చాలా బాగా వనిచేశారు. అయితే అనాటి సాంకేతిక నిపుణుల విషయంలో మూత్రం ఈ విధంగా ఒవ్వకోలేము. వారికి భౌతిక శాస్త్రంలోని మూల సూత్రాలను గురించి తెలిసింది చాలా తక్కువ. మ్యూనిచ్‌ లోని జర్మన్‌ ప్రదర్శనశాలలో భద్రపరిచిన చిత్రాన్ని ఒక దాన్ని చిత్రం 52 లో

En rt Lng ws యా : = Ee | |

క క్‌

శనగ మ!

|

చిత్రం 52. ప్రాచీన రోములోని నీటి తూములు.

చూడవచ్చు. రోమనులు నీటి గొట్టాలను నేలలో గుండా కాకుండా, చాలా ఎత్తుగా, గోడల మీద ఏర్పాటు చేసుకున్నారని గమనించవచ్చు. ఎందుకలా? ఈ రోజుల్లో మనం భూమిలోపల ఏర్పాటుచేస్తున్న గొట్టాల పద్దతి సులువుకాదా? కలిసి ఉండే పాత్రల సూత్రం గురించి అలనాటి రోమను ఇంజనీర్లకు తెలిసింది చాలొ తక్కువ. రెండు జలాశయాలను ఒక పొడుగాటి గొట్టంతో కలిపితే అ రెంటిలోనూ నీరు ఒకేఎత్తుకు రాదని వారు భయవడ్డారు. పైగా గొట్టాలను నేలలో అమర్చి, సహజ మార్గాల ద్యారా పోనిస్తే, కొన్ని చోట్ల నీరు ఎత్తులకు ప్రవహించవలసి ఉంటుంది. ఇది కూడా జరిగే పని కొదనుకున్నారు వారు. అందుకే వారి నీటి గొట్టాలు దారి పొడుగునా వీటవాలుగానే ఉన్నాయి. చాలా చోట్ల గొట్టాలను చుట్టు

77

దారుల ద్వారా తిప్పి, లేదా ఎత్తెన స్తంభాల మీదుగా ఏర్పాటు చేసుకున్నారు. అక్వా మార్చియా అనే ఒక జలమార్గం 100 కి.మీల పొడుగుంది. అయితే అవి కలిపే రెండు స్థానాల మధ్యన నేరుగా ఉండే దూరం అందులో సగం మాత్రమే అంకే మూల భౌతిక శాస్త్ర విషయాలు తెలియక పోవడంతో వారు 50 మైళ్ళ దూరం అదనంగా గిర్మాణపు పని చేపట్టవలసి వచ్చిందన్నమాట!

(ద్రవాల ఒత్తిడి - సై వైపుగా:

భౌతిక శాస్త్రం చదువుకోని వారికి గూడా ఒక పాత్రలో పోసిన (ద్రవం, ఆపొత్ర అడుగుమీదా పక్క గోడలమీదా , ఒత్తిడి కలగజేస్తుందని తెలిసి ఉంటుంది. అయితే, ద్రవాల ఒత్తిడి పై వైపుకు కూడా ఉంటుందని చాలా మందికి అనుమానం కూడా కలిగి ఉండదు. ఒక మామూలు దీపపు బుడ్డీతో ఈ విషయాన్ని రుజువు చేయవచ్చు. బుడ్డీ ఫై అంచును కప్పి వేసే సైజులో, గుండ్రటి అట్టముక్కను ఒక దాన్ని కత్తిరించండి. దీనితో బుడ్తీని మూసి చిత్రం 53 లో చూపినట్టు దాన్ని ఒక నీళ్ళజాడీలో ముంచండి. అట్టముక్క జారిపోకుండా దానికొక దారం కట్టి బొమ్మలో చూపినట్టు పట్టుకోండి. లేదా వేలితో దాన్ని అదిమి పట్టండి. బుడ్డి నీటిలో తగినంత లోతున ఉన్నప్పుడు, దారాన్ని వదిలేయవచ్చు. లేదా వేలిని తొలగించ వచ్చు. అట్టముక్క పడి పోకుండా బుడ్డి అంచునే నిలబడి ఉంటుంది. కిందనుండి నీరు దాన్ని పైకి అదిమి అలా నిలుపుతుంది.

చిత్రం 53. |దవాలలో ఊర్హ్వ పీడనం నిరూపించే తేలిక పద్దతి,

పాత్ర దిగువ భాగాన ద్రవం కలిగించే పీడనం అడుగు భాగం యొక్క వైశాల్యం మీద, ద్రవం వుండే ఎత్తు మీద మాత్రమే ఆధారపడి వుంటుంది. ఈ సంగతి నిరూపించే మార్గం చిత్రంలో చూడవచ్చు.

78

కావాలంటే, ఈ ఊర బపీడనాన్ని, కొలతవేసి చూడవచ్చు, జాగ్రత్తగా కొంచెం నీటిని బుడ్డీలోకి పోయండి. బుడ్డీలో నీటిమట్టం , వెలుపలి జాడీలో నీటి మట్టానికి సమానం కాగానే అట్టముక్క పడిపోతుంది. అట్టముక్క కింద ఉండే నీటి ఊర్ద్వ పీడనం, దాని పైనుండే నీటియొక్క అధోపీడనంతో సనూనమువుతుంది. అంట ఆ రెండు నీటిమట్టాల ఎత్తు సమంగా అవుతుంది. మునిగి ఉండే వస్తువులపై నీరు కలిగించే ఒత్తిడిని వర్షించే సూత్రం ఇదే! దీనివల్లనే ఆర్కిమిడీసు ప్రఖ్యాత సూత్రంలో వర్లించిన బరువును కోల్పోవడం” కూడా జరుగుతుంది.

పై అంచు మాత్రం ఒకంతే ఉండి వివిధ అకారాలు గల గాజు బుడ్డీల సాయంతో ద్రవాలకు గల మరొక ధర్మాన్ని రుజువు చేయవచ్చు. ఒక పాత్రలోని ద్రవం ఆ పాత్ర అడుగు మీద చూపించే ఒత్తిడి, అడుగు యొక్క పరిమాణం మీద, నీటి స్తంభపు ఎత్తుమీద మాత్రమే అధారపడి ఉంటుంది. అని ఆ సూత్రం చెపుతుంది. ఆ ఒత్తిడికి పాత్ర యొక్క ఆకారానికి ఎటునంటి సంబంధం లేదు. అనికూడా చెపుతుందది. ఈ సూత్రాన్ని పరీక్షించడానికి, వేరు చేరు ఆకారం గల చిమ్నీ బుడ్డీలను తీసుకుని వాటిని నీటిలో ఒకే లోతులో ఉంచాలి. తప్పేమీ జరక్కుండా ఉండడానికి, ముందే బుడ్డీల మీద సమానమయిన ఎత్తులలో గుర్తులు పెట్టుకోవచ్చు. మొదటి (ప్రయోగంలోలాగే అట్టముక్కను అడుగున నిలిపి నీళ్లు పోస్తే అన్నింటిలోనూ, నీరు సమానంగా ఒకే ఎత్తుకు రాగానే అట్టముక్క పడిపోతుంది. (చిత్రం 54). అయితే నీటి ఎత్తు ముఖ్యం గానీ దాని పొడుగు ముఖ్యం కాదని (గ్రహించవలసి ఉంటుంది. పొడుగ్గా ఉండి, వాలి ఉండే నీటి స్తంభం కూడా, పొట్టిదయినా నిలువుగా ఉండే దానితో సమానమయిన ఒత్తిడినీ కలగజేస్తుంది. అయితే రెంటిలోనూ అడుగు మాత్రం సమానంగా ఉండాలి.

ఏది బరువు?

ఒక బకెట్‌లో నిండా నీరు పోసి త్రాసుయొక్క ఒక పళ్లెం మీద పెట్టండి. మరో బకెట్‌లో కూడా నిండా నీరు పోసి మరో పళ్రెంమీద పెట్టండి. అయితే ఇందులో ఒక కర్రముక్కను కూడా తేలేటట్టు వేయండి. (చిత్రం 55) ఈ రెంటిలోను ఏది ఎక్కువ బరువు తూగుతుంది? నేనీ ప్రశ్న అడిగితే అందరూ రకరకాల జవాబులిచ్చారు. నీటికి తోడుగా కర్ర కూడా ఉంది గనుక రెండవ బకెట్‌ ఎక్కువ బరువు ఉంటుందని కొందరన్నారు. కర్ర కంటే నీరు ఎక్కువ బరువుగాబట్టి మొదటి దాని బరువే ఎక్కువని మరికొందరన్నారు. ఈ రెండు

79

చిత్రం 55 రెండు బొక్కెనల నిండా నీరున్నది. ఒకదానిలో మట్టుకు కొయ్యము తేలుతున్నది ఏ బొక్కెన బరువు హెచ్చు

జవాబులు సరియయినవికావు! రెండు బకెట్ట బరువు సమానంగా ఉంటుంది. రెండవ దాంట్లో, మొదటి దాంట్లో కన్నా నీరు తక్కువ ఉండే మాట వాస్తవమే! కర్ర ముక్క ఆ నీటి స్థానాన్ని ఆక్రమిస్తుంది. “అయితే సంబంధిత సూత్రం ప్రకారం, సగం మునిగి తేలియాడుతుండే ఏ వస్తునయినా, తన మొత్తం బరువుకు సమానమయిన నీటిని పొత్రనుండి తొలగిస్తుంది. అందుకే రెండు బకెట్లు బరువు సమంగా ఉంటుంది.

ఇప్పుడు ఇంకో సమస్య. ఒక గ్ఞాసులో నీళ్లు తీసుకుని త్రాసు పళ్లెం మీద పెట్టి దాని ప్రక్కన ఒక తూకం రాయిని పెట్టండి. త్రాసును సమతూకం చేయండి. అప్పుడు గ్లాసు ప్రక్కనున్న బరువును గ్లాసులోకి జారవిడవండి. త్రాసు ఏమవుతుంది? ఆర్కిమిడీస్‌ సూత్రం (ప్రకారం, నీటిలో బరువు, బయట ఉన్నప్పటికన్నా తక్కువ తూగాలి. అంక గ్లాసు ఉన్న వళ్లైం తేలిక గావాలి. కానీ అలా జరగదు. ఎందుకు? బరువును గ్లాసులో చేసినపుడు నీరు అంతకు ముందున్న ఎత్తుకన్నా కొంచెం "పైకి లేస్తుంది. దీనితో గ్లాసు అడుగు మీద?నీరు చూపే ఒత్తిడి పెరుగుతుంది. అది రాయి కోల్పోయిన బరువుకు సమానంగా ఉంటుంది.

ద్రవంయొక్క సహజ ఆకారం :

(ద్రవాలకు వాటికని ప్రత్యేకంగా ఒక ఆకారం లేదని అనుకోవడం మనకు అలవాటు. అయితే అది నిజంకాదు.

(ద్రవాలకు సహజంగా ఉండే ఆకారం గోళాకారం. అయితే గురుత్వాకర్షణ (ద్రవాలను ఈ ఆకారంలోకి రాకుండా అడ్డుకుంటుంది. (దనం ఒలికి పోతే పల్చని పొర ఆకారంలోకి, పాత్రలో ఉంటే ఆ పాత్ర ఆకారంలోకి మాత్రమే వస్తుంది. సమాన విశిష్ట గురుత్వం గల మరో (ద్రవంలో ఉంచితే మాత్రం, ద్రవం, అర్కిమిడీసు సూత్రం ప్రకారం బరువును కోల్ళోతుంది. అది ఇంచుమించు

80

ఖీ ఇం

భారరహితరగా కనిపిస్తుంది. అప్పడు గురుత్వాకర్షణ (ప్రభావం దానిపై ఉండదు. కొబట్టి అది తన సహజమయిన గోళాకారంలోకి వస్తుంది.

ఆరిన్‌ నూనె నీటిలో తేలుతుంది. ఆల్కహాలులో మునుగుతుంది. కాబట్టి ఆరెంటినీ తగుపాళ్ళలో కలిపి నూనె అందులో శేలకుండా, మునగకుండా నిలిచేలా చేయవచ్చు. అటువంటి మిశ్రమంలోకి |డ్రాపర్‌తో ఒక నూనె చుక్కను ప్రవేశ పెడితే ఒక వింత జరుగుతుంది. నూనె ఒక గుండ్రని ఆకారంగా నిలిచి మధ్యలో వేలాడుతుంది. (చిత్రం 56). ఈ విషయాన్ని సరిగా చూడాలంటే ప్రయోగాన్ని చదరపు గోడలుండే పాత్రలో చేయాలి. లేదంటే కనీసం (ప్రయోగం చేస్తున్న పాత్రను, నీరు పోసిన నలుచదరపు జాడీలో ఉంచారి.

అననా కానా... పక... అ. అననా నాలను

ro న నాన వ a

క. క.

త...

|| ms oo) ||| ||

|

| | |

en ES ————™—

చిత్రం 56. నీరు చేర్చిన అల్కహాలులో నూనె గోళాకారం ధరిస్తుంది. అది మునగదు, తేలదు (ష్టాటో చేసిన ప్రయోగం)'

ఈ ప్రయోగాన్ని ఓపికగా జాగ్రత్తగా చేయనలసి ఉంటుంది. లేకుంటే ఒకే ఒక పెద్ద నూనెచుక్క బదులు, బోలెడు చిన్నచిన్న చుక్కలు ఏర్పడతాయి. అలాగయినా నిరుత్సాహ పడనవసరం లేదు. అప్పుడుకూడా ఫలితం కనబడుతూనే ఉంటుంది,

ప్రయోగాన్ని ఇంకొంచెం ముందుకు కొనసాగిద్దాం. పొడుగాటి పుల్లను లేదా తీగెను తీసుకొని నూనెచుక్కలో గుచ్చి, గుండ్రంగా తిప్పండి. చుక్క కూడా పుల్లతో బాటు తిరుగుతుంది. _ పుల్ణకు నూనెలో తడిపిన చిన్న అట్టముక్కను గుచ్చి, తిప్పితే మరింత బాగా ఫలితముంటుంది. (చిత్రం 57.) తిరగడం వళ్ల నూనెచుక్క మీద ఒత్తిడి ఏర్పడి, కొన్ని సెకండ్ల తర్వాత దాని చుట్టూ ఒక వలయం ఏర్పడుతుంది. అది తిరుగుతున్న కొద్దీ దాన్నుండి చిన్నచిన్న చుక్కలు ఏర్పడి మధ్యబిందువు చుట్టూ తిరుగుతుంటాయి.

81

అవలం అావాణవానా చలనాల పనలు. పనస కావాల తాను అనాణనననానాలో వలసలను

| W | |

చిత్రం 57. చువ్వ సహాయంతో నూనె బిందువును తిప్పినప్పుడు వలయం ఏర్పడుతుంది.

బెల్లియన్‌ భౌతిక శాస్త్రవేత్త ప్లేటో తొలిసారిగా ఈ ప్రయోగాన్ని చేశాడు. ఇదే ప్రయోగాన్ని మరోరకంగా చేసి ఇదే రకం ఫరితాలను గమనించవచ్చు. ఒక చిన్న గ్లాసును తీసుకుని నీటితో తొలపండి. అందులో ఆలిన్‌ నూనె నింపండి. దాన్ని మరో పెద్ద గ్లాసులో ఉంచండి. నెమ్మదిగా ెద్దగ్గాసు అంచుల వెంట, చిన్న గ్లాసు మునిగేదాకా ఆల్కహాలు పోయండి. ఒక చెంచాతో నెమ్మదిగా కొంచెం నీటిని అందులో కలపండి. నీరు గ్లాసు గోడల వెంట మాత్రమే జారాలి. చిన్న గ్లాసులోని నూనె పై తలం ఉబ్బనారంబిస్తుంది. తగినంత నీరు గ్లాసులోకి చేరే సరికి నూనె పెద్ద బిందువుగా గ్లాసులోంచి పైకి లేచి, నీరు ఆల్కహాలు మిశ్రమంలో మధ్యన కదలసాగుతుంది. (చిత్రం 58)

చిత్రం 58. ప్టాటో ప్రయోగానికి సులువు మార్గం. ప శై eh

ఆల్కహాలు స్థానంలో అనిలీన్‌ ద్రవం వాడి కూడా ఈ (ప్రయోగం 'చేయవచ్చు. గది ఉష్ణోగ్రతలో అనిలీన్‌ నీటికన్నా బరువు ఎక్కున. కానీ 75-85 సెంకి

వేడి చేస్తే మాత్రం నీటికన్నా తేలికవుతుంది. నీటిని వేడి చేస్తే అనిలీన్‌ పెద్ద బిందువుగా మారి నీటిలో కదలడం మొదలుపెడుతుంది. మాములు ఉష్ణోగత

82

నద్ద అనిలీన్‌ చుక్కను ఉప్పునీటి మధ్యలో తేలేలా చేయవచ్చు. అర్జోటాల్యుడీన్‌ అనే మరో ఎర్రరంగు రసాయనం 24 సెం. వద్ద ఉప్పునీటితో సమానమయిన సాంద్రత కలిగి ఉంటుంది. దీనితో కూడా ఈ ప్రయోగం చేసి చూడవచ్చు.

సీసం గుంద్దు గుండ్రంగా ఎందుకుంటాయి?

గురుత్వాకర్షణశక్తి (ప్రభావం లేకపోతే ఏ ద్రవమయినా గోళాకారంలోకి వస్తుందని అనుకున్నాము. పైనుంచి కిందకు పడుతున్న వస్తువుకు బరువు ఉండదని ఇంతకు

ముందు నునం గమనించిన విషయాన్ని కూడా గుర్తు చేసుకోవాలి. వస్తువు పడే తొలిక్షణాలలో వాతావరణం కలిగించే అవరోధాన్ని మనం లెక్క పెట్టనవసరం లేదు. (వర్షపు బొట్టు పడుతున్నప్పుడు ఈ అవరోధం అరసెకండు పాటు మాత్రమే ఉంటుంది. ఆ తరువాత ఆ నీటి బొట్టుకు బరువు ఉండదు. అది ఒక క్రమవేగంలో కిందకు జారుతుంది.) ఈ విషయాన్ని గమనించగలిగితే ద్రవాలు

పెనుండి కిందపడుతున్నపుడు అందులోని భాగాలు గోళాకారంలో ఉంటాయని గ్రహించవచ్చు.

వా?

ttyl

we fan

sea eteT

DOA De శాఖ. చిలి శల bat 0

స్‌ SEN రరర

ద్‌ నరు లన్‌ EE

చనల

ROD DRS

TPE TO EAN OR EEE DOO OOOO HUI

రర LR

Sa lasso, | యి రల! SUNS

Rg

మే మనం

se heres:

చిత్రం 59. సీసపు గుండ్లు తయారు చేసే 'టవరు'

NEE nO a రదర నరను చను

వ మ =e న rr . wre. బా నాం oo os wie nn crs wn woes samme woe 4+ Teh wen య

పడుతున్న వర్షవుచినుకులు గుండ్రంగా ఉంటాయి. కరిగించిన సీసాన్ని గట్టి పరిచి తుపాకీ గుండ్లను తయారు చేస్తారు. వీటిని తయారు చేసేప్పుడు సీసాన్ని చాలా ఎత్తునుండి క్రిందనున్న చల్లని నీటిలోకి పడేస్తారు. అవి అక్కడ నిజమయిన గుండ్రని ఆకారంలోకి గట్టి బడతాయి. చాలా ఎత్తయిన 'టవర్‌! మీదనుంచి పడేస్తారు. గనుక ఈ రకంగా తయారు చేసే సీసం గుండ్లను 'టవర్‌ షాట్‌ అంటారు. (చిత్రం 59) ఈ టవర్లను లోహపు స్తంభాలతో 45 మీటర్ల ఎత్తుకు నిర్మిస్తారు. “పైన సీసం కరగబెస్ట్రే ఏర్పాటుంది. క్రింద నీటి తొట్టి ఉంటుంది. తయారయిన గుళ్లను సైజులవారీగా చేరుచేసారు. కరిగిన సీసపు బిందువు పడుతుండగానే గట్టిబడుతుంది. అవీ నేలమీదపడి అకారం చెడకుండా ఉంచడానికే కింద నీటిని ఏర్పాటు చేస్తారు. (ఆరు మి.మీ.ల కంటే ఎక్కువ చుట్టు కొలత ఉండే కొనిస్టర్‌ గుండ్లను, తీగలు కత్తిరించి, గుండ్రంగా చేసి తయారు చేస్తారు.)

అడుగులేని వైను గ్లాసు :

ఒక వైను గ్లాసును అంచుల దాకా పూర్తిగా నీటితో నింపండి. కొన్ని గుండుసూదులు తీసుకోండి. ఒకటి రెండు గుండు సూదులను, వేయడానికి ఆ గ్లాసులో చోటు ఉంటుందా? ప్రయత్నించి చూడండి.

లెక్కిస్తూ పిన్నులను ఒక్కొక్కటిగా నీటిలో వేయండి. అయితే జాగ్రత్త అవసరం. బుడిపెను పట్టుకుని సూదిగా ఉండే చివరను నీటిలోకి ముందు వదలాలి, గుండుసూదిని, నీరు ఏ మాత్రం చిందకుండా, నెమ్మదిగా లోపలికి వదలాలి. గుండుసూదులు వేసినకొద్దీ అడుగుకు చేరుతుంటాయి. నీరు మాత్రం ఒకే మట్టంలో ఉంటుంది. పది, మరో పది, ఇంకో పెదీ, అలౌ పిన్నులు ఎన్ని వేసినా నీరు ఒలకదు. ఒక నందపిన్నుల దాకా అలా వేస్తూ పోవచ్చు. అయినా నీరు చిందనే చిందదు. (చిత్రం 60) అది కనీసం అంచుమీద పైకి కూడా కనబడదు.

ఇప్పుడు నెమ్మదిగా వందల్లో గుండుసూదులు వేస్తూ పొండి. గ్లాసులో 400 పిన్నులు వేయవచ్చు. అయినా' నీరు ఒలకదు, కారీ, "వీరు ఇవ ప్పుడు అంచుకు పైగా ఉబ్బి వస్తున్నట్లు చూడవచ్చు. ఇప్పటి వరకూ అర్హం కొని ఈ వ్యవహారం కీటుకంతా అందులోనే ఉంది. గ్లాసు అంచులకు నీ కొంచెం జిడ్డు ఉన్నా దానికి తడి తగలదు. నునం చేతులతో తగులుతాం గాబట్టి అన్ని గాజు, పింగాణీ వస్తువుల లాగే ఈ గ్లాసు అంచుకు కూడా అంతో ఇంతో జిద్లు ఉండనే ఉంటుంది.. నీరు ఆ విధంగా సు అంచులను తడి చేయలేక పోవడంతో పైకి ఉబుకుతుంది. ఈ ఉబ్బును గమనించలేము. కానీ గుండుసూది ఘనపరిమాణాన్నీ, నీటిలోని ఉబుకు పరిమాణాన్ని పోర్చిచూస్తే య, పిన్ను * ఘనపరిమాణం ఎంత తక్కువో తెలుస్తుంది. అప్పుడు ఉబ్బును ఎందుకు గమనించలేక పోయామో కూడా తెలుస్తుంది. అందుకే నిండుగా ఉన్న వైను గ్లాసులో కూడా కొన్ని వందల, పిన్నులు పట్ట చోటు ఉంటుంది.

గ్లాసు మూతి వెడల్పు ఎక్కువగా ఉన్నకొద్దీ, ఉబ్బు పెద్దదిగా రావడానికి వీలు ప్రపషుదద: కొబట్టి అందులో ఎక్కువ గుండుసూదులకు చోటు ఉంటుంది. ఒక చిన్న లెక్క వేసచూే స్త విషయం మరింత బాగా అర్హమవుతుంది. ఒక గుండు సూది సుమారు 25 మి.మీ పొడుగుంటుంది. అరమిల్లి మీటరు మందం ఉంటుంది. రేఖాగణిత సూత్రం ప్రకారం ఈ గుండుసూది ఘనవరిమాణం 5 ఘ.మిమీ అని తేలుతుంది. తలను కూడా కలిపినా పరిమాణం 5.5 ఘ.మి.మీ లకు మించదు. ఇప్పుడు నీటి తలం ఉబ్బుయొక్క ఘనపరిమాణం లెక్క వేద్దాం. గ్లాసు మూతి

చుట్టు కొలత 9 సెం.మీ లేదా 90 మి.మీలు, ఈ రకం వృత్తం యొక్క విస్తీర్ణం 6400 చదరపు మి.మీలు. ఉబ్బు 1 మి.మీ. కన్నా కూడా ఎత్తు లేదనుకున్నా మనకు 6,400 ఘనపు మి.మీ. పరిమాణం గల ఉబ్బు వస్తుంది. ఇది గుండు సూది ఘన పరిమాణం కన్నా 1200 రెట్లు ఎక్కువ. అంటే నిండుగా ఉన్న చైను గ్లాసు నీటిలో వెయ్యికన్నా ఎక్కువ పిన్నులను వేయవచ్చు. అయితే ఇందుకోసం ఎంతో జాగ్రత్త అవసరం. కంటికి అ గుండు సూదులతో గ్జాసు నిండి పోయినట్టు, అవి ఫైకి కూడా చొచ్చుకవచ్చినట్టు కనబడుతుంది... నీరు మాత్రం ఒలకదు.

చెడు లక్షణం -.

కిరోసిన్‌ దీపాలను వాడుకునే వారికి ఎవరికయినా, ఆ చమురుతో వచ్చే చికాకు గురించి తెలిసే ఉంటుంది. బుడ్డీలో కిరోసిన్‌ పోసి బయటంతా శుభ్రంగా తుడుస్తాము. ఒక గంట తర్వాత చూ స్తే మళ్లీ అదంతా నూనె పాకి ఉంటుంది. ఇందులో తప్పంతా మనదే. బర్నర్‌ను తగినంత గట్టిగా బిగించలేదని అర్థం. గాజుగోడల వెంట వ్యాపించిన కిరోసిన్‌ కాస్త బయటకు గూడా వ్యాపించి వచ్చింది అందుకని, నూనె బయటకు రాకుండా ఉండాలంశే,- బర్నర్‌ను చేతయినంత గట్టిగా బిగించాలి. అలా చేసేటప్పుడు బుడ్డీలో నూనె మరీ నిండుగా ఉండకుండా చూడాలి. కిరోసిన్‌ వేడె క్క్‌న కొద్దీ, ప్రతి నంద డిగ్రీలు సెం.కు పదిశాతం చొప్పున

85

పరిమాణం పెరుగుతుంది. బుడ్తీ పేరిపోకుండా ఉండాలంకే పెరిగే నూనెకు తగినంత ఖొళీని లోవల వదిలి ఉంచాలి.

కిరోసిన్‌ కు ఉండే ఈ పాకే లక్షణం, చమురుతో నడిచే నౌకల్లో తెగ చికాకు కలిగిస్తుంది. ఏమాత్రం జాగ్రత్త వహించక పోయినా ఇటువంటి ఓడల్లో కిరోసిన్‌ చమురు తప్ప మరో సరుకు _ తీసుకుపోవడం అసాధ్యమవుతుంది. ట్యాంకులో కనబడని నెరియలగుండా బయటపడి చమురు, లోహ తలాల మీద మాత్రమే గాక అంతటా, చివరకు నావికుల గుడ్డల మీదకు కూడా వ్యాపిస్తుంది. ఇక ఆ వాసన దేనితోనూ పోయేది కాదు.

ఈ గుణాన్ని తట్టుకోవాలని చేసే ప్రయత్నాలేవీ ఫలించవు. డెరోమ్‌కె. జెరోమ్‌ అనే బ్రిటిష్‌ వ్యంగ్య “రచయిత “తీ మెన్‌ ఇన్‌ ఎ బోట్‌” అనే నవలలో కిరోసిన్‌ లాగే ఉండే పారాఫీన్‌ నూనెను గురించి రాశాడు. అతనక్కడ అతిశయోక్తి చేశాడని మాత్రం తప్పుపట్టులేము:

“ఈ పారఫిన్‌ నూనెలాగ' స్రవించే వస్తువును మరొకదాన్ని నేను చూడలేదు. దాన్ని మేము పడవ ముందుభాగంలో పెట్టాము. అది అక్కడినుంచి చుక్కాని దాకా పాకింది. పడవలోని అన్ని వస్తువులకు, అంతటా వ్యాపిస్తూ అది నదిలోకి కూడా చేరింది. కనుచూపుమేర మొత్తనుంతా నిండిపోయి అది వాతావరణాన్నే పొడుచేసిందీ. ఒకసారి పడమటి నుంచి చమురు గాలివీస్తే మరోసారి తూర్పు చమురుగాలి. ఒకసారి తూర్పు చమురు గాలి వస్తే ఇంకోసారి దక్షిణపు చమురు గాలి. అది ఆర్కిటిక్‌ మంచు మీదుగా రాన్ఫీ ఇసుక ఎడారి మీదనుంచి రానీ, ఎక్కడినుండి వచ్చినా పారఫిన్‌ నూనె సువాసనను మాత్రం మోసుకు రావలసిందే!”

“అ నూనె పైకెగసి సూర్యాస్తమయాన్ని పొడుచేసింది. ఇక వెన్నెల కూడా పారఫిన్‌ కఠపు!” వేం మార్గో దగ్గర దానినుండి తప్పించుకోవడానికి ప్రయత్నించాం. పడవను వంతెన దగ్గర వదిలేసి, ఊళ్ళోకి నడిచి వెళ్ళాం. వాసన మాత్రం మా వెంటనే ఉంది. ఊరు ఊరంతా నూనె వాసనని “(ఇంతకూ వాసన చేసినవి నావికుల దుస్తులు”

ట్యాంకుల వెలుపలి తలంలో వ్యాపించే లక్షణం ఉండడంతో కిరోసిన్‌ లోహాల గుండా (స్రవిస్తుందని కొందరు అనుకున్నారు.

మునిగిపోని నాణెం :

ఇది కట్టు కథల్లో కనిపించే విషయమేమీ కాదు. కొన్ని సులభమయిన ప్రయోగాలు చేస్తే ఇలాంటివి “సాధ్యమేనని మీకు తెలుస్తుంది. ఒక చిన్న వస్తువు - ఒక సూదితో ప్రారంభించండి. సూది మునగకుండా ఉంటుందంకే నమ్మాలనిపించదు కదూ? అయితే ఇదేమంత కష్టంకాదు. ఒక పలచని కాగితం ముక్కను నీటిమీద ఉంచండి. పూర్తిగా పొడిగా ఉండే సూదినొకదాన్ని ఆ కాగితం మీద ఉంచండి. నెమ్మదిగా ఆ కాగితాన్ని తొలగించండి. మరో పిన్ను లేదా సూది సాయంతో కాగితాన్ని నెమ్మదిగా నీటిలోకి తోసేయవచ్చు. కాగితం బాగా తడిస్తే, అది మునిగి

86

చిత్రం 61.

తేలే సూది (ఎడను) రెండు మిల్లీమీటర్లు మందం గల సూది దానివల్ల నీటిలో ఏర్పడే గాడి తాలూకు “మధ్యచ్చేదం” (అసలుకు రెండింతలు ప్రమాణంలో); (కుడి) కాగితం ముక్క సహాయంతో సూదిని నీటిపై తేర్చీ వుంచే పద్దతి.

పోతుంది. కానీ సూది మూత్రం తేలుతూనే ఉంటుంది. (చిత్రం 61) నీటి ఎత్తులో బయట నుంచి ఒక అయస్కాంతాన్ని కదిలిస్తూ సూదిని అటూ యిటూ కదిలించవచ్చు కూడా. కొంచెం అలవాటయితే కాగితం లేకుండానే ఈ ప్రయోగం చేయవచ్చు. సూదిని మధ్యలో పట్టుకుని నీటికి సమాంతరంగా దగ్గరలో ఉంచి నెమ్మదిగా జారవిడవడమే! సన్నగా ఉండే గుండుసూదిగాన్సీ తేలికపాటి గుండీగాని, మరే చిన్న లోహపు ముక్కయినా ఈ విధంగా తేలుతుంది. ఉపాయం తెలిసిన తర్వాత నాణెంతో ప్రయత్నిస్తే సరి!

మనం చేతులతో ముట్టుకున్నందుకు ఈ లోహపు వస్తువులకు జిడ్డు అంటుకుం టుంది. నీరు ఇటువంటి జిడ్డు వస్తువులను తడవదు. అందుకే ఈ వస్తువులన్నీ నీటిమీద తేలుతాయి. తేలుతున్న సూది నీటిపై కరిగించే గుంటను కూడా మీరు గమనించవచ్చు. తన అసలు స్తానానికి రావాలని ప్రయత్నిస్తూ నీటిపైపొర సూదిని తేల్చుతుంది. సూది బరువుకు సమానమయిన నీరు తొలగించబడడం ద్వారా కూడా అది తేలుతుంది.

జల్లెడలో నీరు మోయడం ;

ఇది కూడా కట్టుకథలలో మాత్రమే జరిగే సంగతేమీ కాదు. ఈ అసాధ్యపు పనిని చేయడానికి భౌతిక శాస్త్రం మనకు సాయం వస్తుంది 15 సెంమీ వెడల్పుండి రంధ్రాలు 1 మి.మీ కన్నా తక్కున కాకుండా ఉండే తీగ జల్లెడను తీసుకోండి. దాన్ని కరిగిన పారఫిన్‌ మైనంలో ముంచండి. జల్లెడమీద కనబడనంత పల్చని మైనం పొర ఏర్పడుతుంది.

జల్లెడ జల్లెడగా నే ఉంటుంది. దానిలోని రంధ్రాల గుండా సూది సులభంగా

“87

దూరుతుంది. అయితే ఇవ డా జల్లెడతో కావలసినంత నీరు మోయవచ్చు. జల్లెడలో నీరు జాగ్రత్తగా పోయాలి. కదిలించేటప్పడు దాన్ని కుదువగూడదు. (sp) + వాన్‌

జలెడలో నీరు నిలవడానికి కారణం? రా

జల్లెడలో .నుంచి నీరు ఎందుకు కారిపోదు. పారఫిన్‌ను తడవలేక నీరు పల్చని స _ వ్యాపిస్తుంది. రంధ్రాలుండే చోట అది ఉబ్బులుగా వస్తుంది. ఈ నీటి పై నీటినీ అడ్డుకుంటుంది. (చిత్రం 62). ఈ మైనం జల్లెడ నీటి మీద, ప కూడా. అంటే ఈ జల్లెడతో వీరు మోయడమేగాక దీన్ని పడవగా వాడవచ్చన్నమాట! ఎలా జరుగుతున్నాయని కనీసం ఆలోచించనుగూడా ఆలోచించని సాధారణ విషయాలెన్నింటికో ఈ ప్రయోగం విశదీకరిస్తుంది. పీపాలకు, పడవలకు వెలుపల తారుపూయడం, బిరడాలకు, మూతలకు జిడ్డుపూూయడం, ఇంటి పైకప్పులకు ఆయిల్‌ పెయింటు పూయడం, ఇలా నీటితో తడనగూడదు, నీరు చౌరకూడదనుకున్న ప్రతిచోటా చమురు పదార్థాలను వాడుకుంటాం. ఇవన్నీ ఇలాగే గుడ్డలకు రబ్బరు

పూయడం వగైరాలన్నీ కూడా మైనపు జల్లెడ తయారు చేయడం లాంటివే. అయితే జల్లెడ మాత్రం మిగతా వాటికన్నా విచిత్రంగా కనబడుతుంది.

ఇంజనీర్లకు నురుగు సహాయం

గనులనుండి తీసిన ముడి ఖనిజాన్ని శుభ్రపరిచే ఒక విధానానికి తేలియాడే సూదులు, నాణాల ప్రయోగానికి పోలికలున్నాయి. ముడి ఖనిజంలో ఖనిజం పాళ్ళు పెంచడానికి (అపరిశుభ్రతలను తొలగించడానికి) ఈ పద్దతిని వాడుకుంటారు. ఇంజనీర్లు ఖనిజాలను శుద్ది చేసేందుకు రకరకాల పద్దతులను వాడుకుంటారు. వాటిల్లో ఈ పవన పద్దతి' (తేలియాడ జేసే పద్దతి) “షత్తమముయినది. మిగతా వద్దతులేవీ వనిచేయని చోట కూడా ఇది పనిచేస్తుంది.

చిత్రం 63. ప్లవన విధానంలోని కిటుకు

ముడి ఖనిజాన్ని మెత్తగా పొడిచేసి ఒక నీటి ట్యాంకులో "కలుపుతారు. అందులో నీటితో బాటు చమురు పదార్హం కూడా కోంత ఉంటుంది. నీరు తడపలేని ఖనిజాన్ని ఈ చమురు పట్టుకుంటుంది. ఆ ట్యాంకులోకి గారి పంపించి చిన్నచిన్న బుడగలతో కూడిన నురుగు వచ్చేలా చేస్తారు. చమురు అంటిన ఖనిజ కణాలు గారి బుడగలకు అంటుకుని పైకి శేస్తాయి. గారి గుమ్మటాలకు కట్టిన బట్టలు పెకి ఎగిరినట్ల ఈ కణాలు కూడా నీటి పైపొరల్లోకి చేరుకుంటాయి. చమురు అంటుకోని మట్టి నీటి అడుగుకు పడిపోతుంది. గాలి బుడగలు ఖనిజ కణాల కన్నా చాలొ పెద్దవిగా ఉండి వాటిని సులభంగా పైకి చేర్చగలుగుతాయని గమనించాలి. ఈ. విధంగా ఖనిజం మొత్తం నీటి పైకి తేలుతుంది. దాన్ని సేకరించి మరింత శుభ్రం చేయడానికి తీసుకు పోతారు. ఈ రకమయిన స్టనన పద్దతి చాలా విస్తరించింది.

వివిధ ఖనిజాలను వేరు చేయడానికిగాను అయారకాలను బట్టి వేరువేరు. చమురు పదార్దాలను కాడా నిర్ణయించారు.

ఈ పద్దతి ఇంతకూ శాస్త్రవరిశోధనల వల్లగాక కేవలం అవకొశవశాత్తూ లభ్యముయింది గత శతాబ్దపు చివరి రోజులలో ఒక సారి, కారీ ఎవర్సన్‌ అనే అమెరికన్‌ పంతులమ్మ రాగి ఖనిజం కోసం వాడగా మకిలి పట్టిన సంచులను శుభ్రం చేయడానికి ప్రయత్నించింది. వాటిలోని ఖనిజ కణాలు సబ్బు నురుగుతో బాటు తేలియాడడం ఆమె గమనించింది. దీనితోనే 'ప్లవన పద్దతి” ప్రారంభమయింది.

నకిలీ నిరంతర చలన యంత్రం

చిత్రం 64 లోని నిర్మాణాన్ని 'నిరంతర చలన యంత్రాన్ని' నిజమైన శాశ్వత చలనయం|త్రంగా నర్షించే సందర్భాలు అక్కడక్కడ కనబడతాయి. ఒక పాత్రలోని చమురు, వత్తుల ద్వారా పైనున్న మరొక పాత్రలోకి చేరుతుంది. మరి కొన్ని

వత్తుల సాయంతో అది పైనుండే మరో పాత్రలోకి పోతుంది. పై పొత్రలోని గాడిలాంటి మార్గంద్వారా చమురు బయటకు ప్రవహించి, ఒక అంచుల చక్రం

89

మీదపడి దాన్ని తిప్పుతుంది. అలా కిందకు చేరిన చమురు వత్తుల: ద్వారా తిరిగి “కి వసుంది. ఆ విధంగా చమురు నిరంతరంగా చక్రం మీద పడుతూ దాన్ని

నీరంతరంగా తిప్పుతూ ఉంటుందని ఉద్దేశ్యం.

ఈ

ను.

దానను

నస డ

జే!

' యం[తం. చిత్రం 64. ఉత్తుత్తే “శాశ్వత చలన యం

ఈ యంత్రానికి రూవం పోసిన వారు దాన్ని నిజంగా నిర్మించడానికి ప్రయత్నించి ఉంటే, చమురు చక్రాన్ని తిప్పడం కాదుగదా, కనీసం పై పాత్రలోకి చేరడం కూడా జరగదని గమనించి ఉండేవారు. ఈ విషయం అర్హం చేసుకోవడానికి ఇంత యంత్రాన్ని నిర్మించవలసిన అవసరం లేనే లేదు. చమురు వత్తుల సై వంవులోనుంచి కిందకు కారుతుందనుకోవడానికి ఆధారమేమిటి? కాపిలరీ శక్తి గురుత్వాకర్ణణకు వ్యతిరేకంగా పనిచేయడం వల్ల చమురు వత్తిలో 'పైకెక్కుతుందన్న మాట వాస్తవమే. అయితే ఈ కాపిలరీ శక్తి మూలంగానే చమురు, వత్తుల్గోంచి నారిపోకుండా ఉంటుంది కూడా! ఒకవేళ చమురు పె పాత్రలోకి చేరిందనే అనుకున్నా, అక్కడనుంచి

pa

అదే వత్తుల ద్వారా తిరిగి కిందకు దిగుతుంది.

చిత్రం 65. సానప స్టే రాయిని తిప్పడానికి నీటితో నడిచే “శాశ్వత చలని యంత్రం యొకు. (1పొచీన పంపిణీ.

1575లో ఇటాలియన్‌ యంత్రనిప్పుణుడు 'స్ట్రాడా ద ఎల్లర్‌” నీటితో తిరిగే ఇలొంటి మరో యంత్రాన్ని కనుగొన్నాడు. చిత్రం 65 లో దాని నమూనాను

చూడవచ్చు. ఈ యంత్రం తిరుగుతూ ఉంటే నీరు ఒక ఆర్కిమిడీస్‌ మర మీదుగా పైకి. చేరుతుంది. అక్కడి నుండి నీరు బొమ్మ కుడిభాగంలో కింది వైపు కనబడే చక్రం మీదపడి దాన్ని తిప్పుతుంది. ఆ చక్రం సానయంత్రాన్ని పనీచేయిస్తుంది. అదే సమయంలో వివిధ గేర్ణ సాయంతో ఆర్కిమిడీస్‌ మరను కూడా తిప తుంది. దాంట్లో నుండి నీరు పైకి చేరుతుంది. అంటే మర చక్రాన్ని తిప్పుతుంది. చక్రం మరను తిప్పుతుంది! ఈ ఏర్పాటే గనుక నిజమయేట్టుంకే, ఇంత కన్నా సులభమయింది మరొకటి కూడా వీలవుతుంది. బావి గిలక మీదనుంచి తాటిని వేసి దాని రెండు చినరలా సమానమయిన బరువులు కడితే ఒక బరువు కిందకు జారుతున్నప్పుడు రెండన దాన్ని పైకి లాగుతుంది. అది కిందకు పోతున్న పుడు మొదటిది పైకి వస్తుంది. అంతకంటే మంచి ‘నిరంతర చలనయం|త్రం' ఉంటుందా?

సబ్బు బుడగలు ఊదడం :

సబ్బు బుడగలను ఎలా ఊదాలో మీకు తెలుసా? అది కనిపించినంత సులభం మాత్రం కాదు. అందమయిన బుడగలను ఊదగలగడం కూడా ఒక కళ అని,

అందుకు ఎంతో అనుభవం అవసరమని తెలుసుకునే దాకా నేను కూడా అందులో గొప్పదనమేమీ లేదనే అనుకున్నాను. అయితే. సబ్బుబుడగలను ఊదడం పిచ్చివని

అనిపిస్తుంది కదూ! చాలా మంది అలాగే అనుకుంటారు. కానీ భౌతిక శాస్త్రజ్ఞులు మాత్రం మరోలా అనుకుంటారు. “ఒక సబ్బు బుడగను ఊది దాన్ని గమనించండి దాన్ని జీవితకాలమంతా చూస్తూ, అందులోంచి భౌతిక శాస్త్ర, పాఠాలను ఎన్నింటినో నేర్చుకోవచ్చు.” అన్నారు. ప్రఖ్యాత బ్రిటిష్‌ భౌతిక శాస్త్రవేత్త కెల్విన్‌.

చాలా సన్నదయిన సబ్బుబుడగ పొరలోని ఇం|దజాలంలాంటి వెలుగులను రంగులను చూచి, కాంతి తరంగాల నిడివిని లెక్క వేయవచ్చు. వాటిలోని బిగువు కణాల మధ్యగల బలాల చర్యలను తెలుపుతుంది. ఈ బలాలే లేకపోతే ఈ (ప్రపంచం అతిసన్నని దుమ్ముమేఘంగా మిగిలిపోయి. ఉండేది. ఇక్కడ ఇచ్చిన (ప్రయోగాలు కేవలం సరదాకోసం, సబ్బుబుడగలను ఊదడం ఎలాగో చెప్పేందుకు మాత్రమే. వాటికి గొప్ప ఇతర ఉద్దేశ్యాలేవీ లేకపోవచ్చు. “సబ్బుబుడగలు, వాటికి రూపొన్నిచ్చే బలాలు” అనే పుస్తకంలో బ్రిటిష్‌ భౌతిక శాస్త్రవేత్త చార్జీస్‌ బాయ్స్‌ ఈ బుడగలతో చేయగలిగే రకరకాల ప్రయోగాలను చాలా వివరంగా వర్ణించారు. మీకు నిజంగా ఆసక్తి ఉంటే ఆ పుస్తకం చదవమని నా సలహా.

ఇక్కడ ఇచ్చిన ప్రయోగాలు చాలా సులునయినవి. మామూలు గుడ్డలుతికే సబ్బుతో వాటిని చేయవచ్చు. స్నానపు సబ్బులు మాత్రం ఇందుకోసం అంతగా. పనికిరావు. శుద్దమయిన ఆలివ్‌నూనె, బాదం నూనెలతో చేసినసబ్బు లను వాడితే పెద్దవి, అందమయినవీ బుడగలు ఊదవచ్చు. చల్లని నీళ్లలో ఒక సబ్బు ముక్కను

91

జాగ్రత్తగా కరిగించి, చిక్కని ద్రవం వచ్చేలాగా చేయండి. శుభ్రమయిన వర్షపునీరు, లేదా

అన్‌ టి

నుంచుకరిగించిన నీరయితే చాలా ఉత్తమం. లేదంటే వాటిబదులు కాచి చల్లార్చిన

నీటిని వాడవచ్చు. బుడగలు ఎక్కువసేపు నిలవాలంటే సబ్బుద్రవం మూడు

పాళ్లకు, ఒక పాలు గ్లిసరిన్‌ కలపాలని ప్లేటో సలహా యిచ్చారు. ద్రవంమీది చిన్నచిన్న జ షల్‌ భో

బుడగలను చెంచాతో తీసి వేయాలి. ఒక మట్ట గొట్టానికి లోపలా వెలుపలా

సబ్బుపూసి, దాని చివరను ద్రవంలో ముంచాలి. 10 సెం.మీ.ల పొడుగుండే, స్ట్రా గొట్టాలను వాడినా మంచీ ఫలితం ఉంటుంది.

గొట్టాన్ని నిలువుగా పట్టుకుని ద్రవంలో ముంచాలి. అప్పుడు దాని మీద ద్రవం పొరగా వస్తుంది. అప్పడు గొట్టం ఇంకో చివరను నోటిలో పెట్టి నెమ్మదిగా ఊదాలి. 10 సెం.మీ. వ్యాసం ఉండేట్టు బుడగను ఊదగలగాధి. అలా రాకపోతే నురింత సబ్బును ద్రవంలో కలపాలి. నోటిలోని వెచ్చని గాలి, గదిలోని గాలికన్నా తేలికగా ఉంటుంది.కాబట్టి నెమ్మదిగా బుడగలు పైకి లేస్తాయి. ఇంతే సరిపోదు, నురో చిన్న పరీక్ష కూడా చేసి చూడాలి. బుడగను ఊదిన తర్వాత, ద్రవంలో చేరిని ముంచి ఆ వేలు తగలించి బుడగను చితక గొట్టడానికి (ప్రయత్నించండి. బుడగ చితకకుండా ఉంటే, మిగతా ప్రయోగాలు మొదలుపెట్టవచ్చు. పగిలితే మాత్రం మరింత సబ్బు కలపాలి. ప్రయోగాలను నెమ్మదిగా, జాగ్రత్తగా చేయాలి.

తొందరపాటు -కూడదు. గది నుంచి వెలుతురుతో నిండి ఉండాలి. లేకపోతే బుడగల్లోని రంగులు కనబడవు. ఇప్పుడిక కొన్ని సరదా ప్రయోగాలు.

(1) బుడగలో పువ్వు ఒక స్లేటులోగాని, పళ్లెంలోగాని సబ్బుద్రవాన్ని మూడు మిల్లీమీటర్ల _లోతునరకు పోయండి. దాని మధ్యలో ఒక పువ్వు, లేదా చిన్న

పొత్రనొకదాన్ని పెట్టి గాజు గరాటుతో కవ్పండి. దాని గొట్టం గుండా నెమ్మదిగా ఊరుతూ గరాటును మెల్లగా పైకెత్తండి. బుడగవస్తుంది. అది బాగా పెద్దదయిన

తర్వాత చిత్రం 66 లో చూపినట్టు గరాటును పక్కకు వంచి తీసేయండి. పువ్వు లేదా పాత్ర అందనుయిన, అర్థగోళాకారంలో రంగులతో మిలమిల మెరుస్తున్న బుడగలో ఉంటుంది. ఒక చిన్న బొమ్మను ఇలాగే లోపల నిలబెట్టి దాని తలమీద బుడగ కిరీటం ఏర్పాటు చేయవచ్చు. (చిత్రం 66). అలా చేయాలంటే పెద్ద బుడగ ఊదకముందే బొన్ముతలమీద కొంచెం సబ్బునీరు ఉంచాలి. తర్వాత పెద్ద బుడగ గుండా ఒక గొట్టాన్ని లోపలికి దూర్చి చిన్న బుడగను ఊదారి.

(2) ఒక దానిలో ఒకటిగా బుడగలు:- (చిత్రం 66) ఇంతకు ముందు ప్రయోగంలో లాగే గరాటుల సాయంతో ఒక పెద్ద బుడగ ఊదండి. అప్పుడొక గొట్టం తీసుకుని అందులో చాలా భాగాన్ని సబ్బు నీటిలో ముంచండి. ఊదే చివరమాత్రం పొడిగా ఉంటే చాలు. అప్పుడు గొట్టాన్ని నెమ్మదిగా పెద్ద బుడగలోకి గుచ్చాలి. లోపల మరో బుడగను ఊది నెమ్మదిగా గొట్టాన్ని పైకి ఎత్తాలి. అయితే దాన్ని పెద్ద బుడగ బయటకు మాత్రం -రానీయకూడదు. అలాగే రెండన బుడగలో మరో బుడగ, అందులో ఇంకొకటి, అలొ దొంతర బుడగలను ఊదండి.

92

చిత్రం 67. సబ్బు బుడగకు స్టూపాకారం కలిగించడం.

(3) స్తూపాకారం గల బుడగ:- (చిత్రం 67) ఇందుకోసం మీకు రెండు తీగ రింగులు కావాలి. వాటిలో ఒకదాని మీదకు మామూలుగా గుండ్రని బుడగను ఊదండి. అప్పుడు మరొక రింగు తీసుకుని, దాన్ని తడిపి బుడగ పైభాగాన తగిలించండి. రింగును నెమ్మదిగా పైకెత్తుతూ బుడగకు _స్తూబాకారాన్ని కలుగజేయండి. రింగును, ఆ రింగు చుట్టుకొలత కన్నా ఎక్కువ _ ఎత్తుకు ఎత్తితే, బుడగ ఒలిండరులోని సగ భాగం కుంచించుకు పోతుంది. మరో సగం మాత్రం ఉబ్చి బుడగ రెండింటిగా విడిపోతుంది. సబ్బు బుడగ గోడలు నిరంతరం బిగువుగా ఉంటాయి. అ పొర ,లోపలి గాలిని ఒత్తుతూ ఉంటుంది. బుడగ ఉండే గరాటు

93

ei pei

f

కొమ్మును, దీవం మంటకు చేరువగా తీసుకుపోతే బుడగలోగల బలం కొంచెమేమీ కాదని తెలుస్తుంది. దీపం మంట ఒక వక్కకు ఒరుగుతుంది. (చిత్రం 68).

సబ్బు బుడగ “గోడలో పీడనం వల్ల వెలుపలికి వచ్చే గాలి మంటని ఆడిస్తుంది

సబ్బు బుడగలు వెచ్చని గదిలో నుండి, మరో చల్లని గదిలోకి తేలిపోతుంటే చూడడం సరదాగా ఉంటుంది. బుడగ బాగా చిన్న బడుతుంది. అదే చల్లని చోటునుండి వెచ్చని చోటికి వస్తే పెద్దదవుతుంది. లోపలి గారి సంకోచ _వ్యాకోచాలకు గురికానడం వల్ల ఇలా జరుగుతుంది.

మంచు ప్రదేశంలో ఆరుబయట -15° సెం. ఉష్ణోగ్రత ఉండే చోట 1000 ఘనపు సెంటి మీటర్ల పరిమాణం గల బుడగను ఊది, దాన్ని గదిలో 15° సెం. వెచ్చదనం ఉండేచోటుకి చేరవేస్తే దాని పరిమాణం సుమారు 110 ఘ."సెంమీ.లు పెరుగుతుంది. (1000 ౫ 30 ౫ 3).

బుడగలు చాలాకాలం నిలబడవని అనుకుంటారు. జాగ్రత్తగా గనుక ఉంచితే బుడగలను కనీసం పదిరోజుల దాకా నిలవబెట్టవచ్చు. గారి ద్రవీకరణ గురించి పరిశోధించి ఖ్యాతి గాంచిన, బ్రిటిష్‌ భౌతిక శాస్త్రజ్ఞుడు ద్యూవర్‌, గాలి బుడగలను ప్రత్యేకమయిన సీసాల్లో ఉంచి, వాటికి దుమ్ము, పొడిదనం, దెబ్బలు తగలకుండా ఏర్పాటు చేసి, వాటిని నెల, అంతకు పైగా నిలవ ఉంచారు. అమెరికన్‌ దేశస్థుడు లారెన్స్‌ బుడగలను గంటజొడీ కింద సంవత్సరాల తరబడి ఉంచారు.

అన్నిటికన్నా పల్చనిది :

మామూలు కంటితో చూడగలిగిన చాలా పల్చని వదార్దాలలో సబ్బుబుడగ గోడపొర ఒకటని చాలా మందికి తెలియకపోవచ్చు. పల్చదనానికి మనం అలవాటు

94

కొద్దీ చెప్పే ఉదాహరణలు, దీనితో పోల్చిచూస్తే చాలా నుంద మైనవి. “వెంట్రుకంత సన్నం, “ఉల్లి పొర కాగితమంత పల్చన' అనడం మనకు అలవాటు. వాటితో సమానమయిన వస్తువేదయినా, వాటిలో 5,000 న వంతు మాత్రమే మందం గల సబ్బుబుడగ గోడతో పోలిస్తే చాలా మందమయినవిగా లెక్క. మనిషీ వెంట్రుకను 200 రెట్టు పెంచి చూస్తే సుమారు ఒక సెంటిమీటరు మందం ఉంటుంది. అదే, సబ్బు బుడగ పొరను అన్నేరెట్లు పెంచి చూస్తే కూడా, అదింకా కంటికి కనబడదు. దాన్ని మరో 200 రెట్లు పెంచితే అప్పుడది కంటికి చాలా పల్చని పొరగా కనబడుతుంది. వెంట్రుకను గనుక 40,000 రెట్లు పెంచితే, రెండు మీటర్లకన్నా నుందమవుతుంది. చిత్రం 69 లో ఈ విషయాలను గమనించవచ్చు.

సాలీడు దారం

1 | | ల స ల్సి (3 శ్‌ ఖు br 0 ణ్త |. £ సబ్బు బుడగ పొర

లాలా 27H ర a: | చిత్రం 69. (ఎగువ) సూది బెజ్జమూ, మనిషీ వెంట్రుకా, (క్రీములూ, సౌలీడు దారమూ రెండువందల రెట్లు పెద్దవిగా చూపబడ్డాయి. (దిగువ) 40,000 రెట్లు పెద్దవిగా చూపిన క్రిములూ, సబ్బు బుడగ పార ముందమూ 14 = 0,0001 సెంమీ.

95

వేలిని తడపనవసరం లేకుండా ...

ఒక పెద్ద ప్లేటును తీసుకుని అందులో ఒక నాణాన్ని ఉంచండి. నాణెం మునిగేదాకా వీరు “పోయండి. అప్పుడు వేళ్లు తడవకుండా నాణాన్ని "పైకి తీయమని మీ మిత్రులను అడగండి. అసాధ్యమనిపిస్తు పిసుంది కదూ?

కొంత కాగితం, ఒక గ్లాసు వాడుకుంటే ఈ పనిని సులభంగా చేయవచ్చు. కాగితం ముక్కను నుండించి, అది ఇంకా నుండుతూ a గ్లాసులో వేయండి. గ్లాసును త్వరగా ప్లేటులోని నాణెం పక్కన బోర్తించండి. పేపరు ఆరిపోతుంది

గ్లాసులో పొగ నిండుతుంది. అవ్వడు ప్లేటులోని నీరు గ్లాసులోకి చేరుతుంది. కాసేపు ఆగితే నాణెం మీది తడీ ఆరుతుంది. అవ ప్పుడు "వేళ్టు తడవకుండానే ప్పేటు లోంచి నాణాన్ని పైకి తీయవచ్చు.

నీటిని గ్లాసులోకి పీల్చి, అక్కడే ఒక ఎత్తుకు పట్టి ఉంచిన బలం ఏమిటి? _ అది వాతానరణ పీడనం. మండుతున్న కాగితం గ్లాసులోని గాలిని వేడెక్కించింది. దాని ఒత్తిడి ఎక్కువయి, కొంత గారిలోనుంచి బయటకు పోయింది. మంట ఆరిపోగానే, గాలి చల్లబడింది. ఒత్తిడి తగ్గిపోయింది. బయటిగాలిలో గల ఒత్తిడి, ప్పేటులోని నీటిని గ్లాసులోకి తోసింది. ఈ ప్రయోగాన్ని చిత్రం 70 లో చూపినట్లు బిరడాలో గుచ్చిన అగ్గిపుల్ల సాయంతో (కాగితానికి బదులు) కూడా చేయవచ్చు.

చితం 70. వేళ్లు తడవకుండా నాణెం తీసే పద్ధతి.

ఈ ప్రయోగాన్ని తొలిసారిగా చేసి, విశదీకరించినవారు క్రీ. పూ. మొదటి శతాబ్దంలో డబైజాంటియంలో జీవించిన 'ఫిలో' అనే పరిశోధకుడు. అయితే ఈ ప్రాచీననుయిన ప్రయోగానికి తప్పుడు అర్హం చెపుతున్నవారు ఇప్పటికీ ఉన్నారు. మంటవల్ల గ్లాసులోని “ఆక్సిజన్‌ ' హరించుకు “పోయిందని, అందువల్ల గ్లాసులో ఖాళీ ఏర్పడిందని "నారు అంటారు. అయితే ఇది పూర్తిగా అబద్దం. “గాసులోకి నీరు, గాలి వేడెక్కడం వల్ల చేరుతుంది. అంతేగాని మండిన “కాగితం ఆక్సిజన్‌ ను

96

పీల్చినందువల్ల మాత్రం కానేకాదు. ఈ విషయాన్ని సులభంగానే పరీక్షించవచ్చు. కాగితాన్ని మండించననసరం లేకుండా, గ్లాసులో మరిగే వేడినీటిని పోసి దాన్ని వెచ్చజేయండి. అప్పుడు కూడా నీరు గ్లాసులోకి వస్తుంది. కాగితానికి బదులు, ఆల్కహాలులో ముంచిన దూదిని మండిస్తే అది మరింత సేపు మండి, గ్లాసును మరింత చేడెక్కిస్తుంది. అప్పుడు నీరు గ్లాసులో ఇంచుమించు సగం ఎత్తువరకు లేస్తుంది. వాతావరణంలోని గాలిలో ఆక్సిజన్‌ కేవలం అయిదవ వంతు మొత్రమేనని గమనించాలి. చివరగా, గాలిలో ఆక్సిజన్‌తో బాటు, కార్బన్‌ డై అక్సెడ్‌, నీటి ఆవిరికూడా గాలిలో ఉంటాయి. ఆక్సిజన్‌ మండిన తర్వాత కూడా కార్బన్‌ డై

నీటిలో కరుగుతుంది. నీటి ఆవిరి ఆక్సిజన్‌ స్థానంలో కొంతవరకయినా ఉంటుంది. సా

మనం ఎల్లా ద్రవాలను తాగుతాము?

ఇది కూడా ఒక సమహ్యేనా? గ్లాసునో (ద్రవం నిండిన చెంచానో నోటిదగ్గరకు తీసుకువస్తాము. పీల్సేస్తాము. ఇది మనకు బాగా అలవాటయిన, సులువెన సంగతి. నిజమే, కానీ [ద్రవాలు ఎందుకు మన నోట్లోకి తోసుకునస్తాయి? దేనివల్ల అలా జరుగుతుంది? మనం తాగేటప్పుడు, మన ఊపిరితిత్తులు పెద్దవవుతాయి. కాబట్టి నోటిలో గాలి తగ్గిపోతుంది. బయటి గాలిలో ఒత్తిడి, ద్రవాన్ని, ఒత్తిడి తక్కువగా ఉండే చోటికి, అంటే మన నోటిలోకి తోస్తుంది. అందుకే అది నోట్లోకి తోసుకువస్తుంది. అదే పీల్వడమంటే! ఒక దానికొకటి సంబంధం, దారి ఉండే పాత్రలో ఒక దాంట్లో గారి తగ్గించితే అక్కడ కూడా ఇదే జరుగుతుంది. ఆ పొత్రలో నీరు వాతానరణ పీడనం వల్ల పైకి లేస్తుంది. నీటి సీసా మూతిని పూర్తిగా నోటితో కప్పేసి తాగడానికి ప్రయత్నిస్తే నీరు లోనికి రాదు. నోటిలోని

ఒత్తిడి, సీసాలోని ఖాళీ జాగాలో ఒత్తిడి సమానం కావడం వల్ల ఇలా జరుగుతుంది. అంటే, నిజంగా చెప్పాలంటే నునం కేనలం మననోటితోనేగాక, ఊపిరితిత్తులను కూడా వాడి తాగుతామన్ననూట. ఊపిరి తిత్తులు వ్యాకోచించకపోతే, [ద్రవాలు నోట్లోకి రానేరావు.

మంచి గరాటా :

గరాటు నుపయోగించి సీసాలోకి ద్రవాలను పో సేవారికి, అప్పుడప్పుడు గరాటును పైకి ఎత్తీకపోతే (ద్రవం కిందకు జారడం ఆగిపోతుందని తెలిసే ఉంటుంది.

పీపా లోపలి గారి బయటకు పోయేందుకు దారి దొరకదు. అందుకని గరాటులోని ద్రవం నిలబడిపోతుండి, కొంచెం ద్రవం కిందకు జారుతుంది. ఈ ద్రవం పీడనం

నల్ల లోపలి గాలిపీడనం కూడా ఎక్కువవుతుంది. దీనితో ద్రవం ఆగిపోతుంది. గరాటును కొంచెం పైకెత్తితే, ఒత్తిడిపెరిగిన లోపలి గాలి బయటకు పోవడానికి దారి ఏర్పడుతుంది. అప్పుడు ద్రవం మళ్లీ కిందకు జారుతుంది. కాబట్టి, మంచి గరాటును

97

తయారు చేయాలంటే దాని గొట్టం వెలుపల వైపు గాడులు ఉండేలా ఏర్పాటు

చేయాలి. దానితో పీసా మూతలో గరాటు బిగుసుకు పోకుండా ఉంటుంది గనుక [ద్రవం ఆగకుండా సీసాలో వడుతుంది.

ఒక టన్ను కర, ఒక టన్ను ఇనుము :

ఏది ఎక్కున బరువు? టన్ను కర్రా, లేక టన్ను ఇనుమా? ఇనుమే బరువని కొందరు ఆలోచించకుండా జవాబు చెబుతారు. దాంతో నవ్వు పుడుతుంది. కాదు కర్ర బరువు ఎక్కువని చెబితే, మరింత పగలబడి నవ్వుతారేమో! ఇది అర్థంలేని విషయంగా, ఆశ్చర్యకరంగా అనిపిస్తుంది. గానీ పచ్చి నిజం!

అర్కిమిడీసు సూత్రం ద్రవాలకే గాక వాయువులకు గూడా నర్తిస్తుందనే విషయం ఇక్కడ చాలా ముఖ్యం. గారిలో, ప్రతి వస్తువు తను తొలగించిన గాలి బరువుకు సమానమయిన బరువును కోల్పోతుంది. కర్ర, ఇనుము కూడా కొంత బరువును కోల్ళోతాయి. వాటి నిజమయిన బరువును తెలుసుకోవాలం'కే ఈ నష్టాన్ని కూడా లెక్కించాలి. అంటే కర్ర బరువు ఒక టన్నుతో బాటు, తాను తొలగించిన గాలి బరువును కూడా కలపాలి. ఇనుము విషయంలోనూ ఇంతే. అయితే ఒక టన్ను కర్ర, టన్ను ఇనుము కన్నా చాలా ఎక్కువ జాగాను, ఇంచుమించు 15 రెట్లు చోటును ఆక్రమిస్తుంది. కాబట్టి దాని బరువు ఇనుము బరువు కన్నా ఎక్కువ. అంటే గాలిలో ఒక టన్ను తూగే కర్ర యొక్క

నిజముయిన బరువు అదే గారిలో టన్ను తూగే ఇనుము యొక్క నిజమయిన బరువుకన్నా ఎక్కువ అని చెప్పవలసి ఉంటుంది.

టన్ను ఇనుము 1/8 ఘనవు మీటర్ల పరిమాణాన్ని, టన్ను కర్ర కనీసం 2 ఘనపు మీటర్ల పరిమాణాన్ని కలిగి ఉంటుంది కాబట్టి అవి తొలగించిన గాలిలో

వ్యత్యాసం కనీసం 2.5 కి. గ్రాలయినా ఉంటుంది. అంటే కర్ర ఇనుము కన్నా ఇంత బరువు ఎక్కువగా ఉంటుదన్నమాట!

బరువులేని మనిషి :

గారిలోన ఈకలాగ, ఈకకన్నా తేరికయి, నిజానికి గాలికన్నా తేరికయి, తేరిపోతూ ఆకాశంలోకి ఎగసి, హాయిగా అడుకోవాలని, పిల్లలు, పెద్దలూ అందరూ కలలు గంటారు. (నిజానికి ఈక గాలి కంటే వందల రెట్లు బరువయినది. అందుకే అది తేరియాడుతుందే తప్ప ఎగరదు. ఆ తేలడం కూడా దాని వెడల్పు వల్లనే. దాని బరువు కన్నా, అది ఎదుర్కునే వాతావరణ పీడనం ఎక్కువ కావడం వల్లనే!) అయితే ఈ రకపు కలలు గనే వారంతా, తాము గాలికన్నా బరువుగా ఉన్నారు గాబర్టే అటూ ఇటూ సులభంగా నడవగలుగుతున్నారన్న సంగతి మరచిపోతుంటారు.

టారిసెలి ఒకవ దు “మనం గారి సముద్రం అట్టడుగున జీవిస్తున్నాం' అన్నారు. oe) కు ఆటీ 98

మనం ఉన్నట్టుండి వెయ్యన వంతుకు తేలికయి, అంతే గారికన్నా తేలికయి పోతే, తప్పకుండా ఈ సముద్రపుపై అలలకు చేరుకుంటాము. మనం మైళ్ళ ఎత్తుకు ఎగసిపోయి, నున శరీరంతో _సమమయిన సాంద్రత గల గారి ఉండే చోటికి చేరుకుంటాం. కొండల మీద, చెట్ట మీద ఎగరాలనుకున్న కల, కల్ల అవుతుంది. గురుత్వాకర్షణ అనే శక్తి నిలిచి తప్పించుకుంటామేమో గాని గారి తరగలనే బలాలకు చిక్కి పోతాము కూడా!

ఒక లావుపాటి మనిషి, సన్నబడాలనుకున్న సంగతి గురించి పౌచ్‌.జి. వెల్‌ న ఒక కథ రాశారు. కథ చెబుతున్న మనిషి దగ్గర, బరువు తగ్గించే జాషధం ఉంటుంది. లావుపాటి మనిషి ఆ జౌషధాన్ని పద్దతిగా తయారుచేసి తాగాడు. అయితె ఇలా జరిగింది:

చాలా సేపటి వరకు తలుపులు తెరుచుకోలేదు.

తాళం తిరుగుతున్న చప్పుడు వినిపించింది. “లోపలికి రండి!” సెకాఫ్ట్‌ గొంతు కాడా వినిపించింది. హాండిల్‌ తిప్పి తలుపు తెరిచాను. సెకాఫ్ట్‌ ఎదురుగా కనబడతాడని అనుకున్నాను. కానీ అతను ఎదురుగా లేడు!

నాకు జీవితంలో ఇంత షాక్‌ కలగలేదు. అతని గదంతా చిందర వందరగా ఉంది. స్పేట్లు, గిన్నెలు, పుస్తకాలు, రాతవస్తువులు కలగలుపుగా, తిరగబడిన కుర్చీలు, కానీ పై[కొఫ్ట్‌ మాత్రం ----

“ఏం ఫరవాలేదు! ఏమండీ! తలుపు మూయండిగొ అన్నాడతను. అప్పుడు నేనతనిని కనుగొన్నాను.

అతను అక్కడ, తలుపు దగ్గర మూలన, పైకప కు అంటుకుని ఉన్నాడు, అతన్ని ఎవరో అక్కడ జిగుర్గు పెట్టి అతకబెట్టినట్టు ఉంది. అతని ముఖంలో ఆత్రం, కోపం కొట్టాస్తున్నాయి. అతను ఒగరుస్తూ సంజ్ఞలు చేశాడు. “తలుపు మూసేయండి” “ఆ ఆడది నన్ను చూసిందంటే .....!

నేను తలుపు మూశాను. అతనికి కాస్త దూరంగా నిలబడి, తేరిపార జూశాను.

“ఏదైనా జరిగి కింద బడితే ఎముకలు విరుగుతాయి, పైకాఫ్ట్‌ అన్నాను.

“అలా జరిగినా భాగుండును!' అన్నాడతను.

“ఈ వయసులో, ఈ భారీకాయంతో ఏమిటా పిల్లచేస్టలు---”

“అపు!” చాలా బాధతో చూశాడతను.

“నేను చెపుతున్నాను!” అతను సంజ్ఞ చేశాడు.

“ఇంతకు నీవు ఆపైన ఎలా నిలవగలిగావు?” అన్నాను నేను.

ఇంతలో నాకు హఠాత్తుగా అతనేమీ పట్టుకోలేదన్న విషయం తోచింది. అతనక్కడ తేలియాడుతున్నాడు, గాలి బుడగలాగ. అతను అక్కడినుంచి తప్పించుకొని గోడవెంట పాకే కిందకు రావడానికి ప్రయత్నించసాగాడు.

99

“అంతా నీ మందు మహిమ - నీ గొప్ప మందు ---- “అతను ఒగరుస్తున్నాడు అలా మాట్లాడుతూ అతను అజాగ్రత్తగా ఒక పటం (ఫేమును పట్టుకున్నాడు. అది చేతిలోంచి తప్పి పోయింది. అతను తిరిగి “పైకప్పుకు చేరుకున్నాడు. పటం మాత్రం కింద సోఫా మీద పడి ముక్కలయింది. అతను వెళ్ళి పైకప్పుకు కొట్టుకున్నాడు. అతని శరీరపు ఒంపులన్నింటి మీద తెల్లరంగు ఎందుకు ఉందో నాకు అప్పుడు అర్ధమయింది. అతను మళ్ళీ మరోటి పట్టుకుని కిందకు దిగడానికి ప్రయత్నం మొదలు సెట్రాడు.

ఆ లావు పాటి మనిషి, విచిత్రమయిన అకారం, తలక్రిందులయి గోడలను పట్టుకుని కిందకు దిగడానికి ప్రయత్నించడం, చాలా విచిత్రమయిన దృశ్యంగా ఉంది.

“నువ్వు రాసి ఇచ్చిన ఆ మందు చీటీ--చాలా బాగా పనిచేసింది” “ఎలా గేమిటి”

100

“బరువు - అంతా పోయింది"

అప ఎడు నాకంతా అర్హమయ్యింది.

“అయ్యో! పైకాఫ్‌! అ! నీకు కావలసింది లావ తగ్గడం, నువే వ్వేమో ఎప్పుడూ బరువు బరువు అంటూ వచ్చావు”!

ఎందుకో నాకు బలే సంతోషం వేసేంది. ఈసారి సైకొఫ్ట్‌ నాకు బలే బాగనిపించాడు.

“ఏదీ! కాస్త సాయం చేయసీ అంటూ అతని చేయిపట్టుకుని కిందకు లాగాను. అతను కాళ్ళు తన్నడం మొదలుపెట్టాడు. ఎక్కడయినా పట్టు దొరుకుతుందే మోనని! గాలి బాగా వీస్తున్న రోజున జెండా 'పట్టుకున్నట్టుంది.

“అ బల్ల బాగా చేవగలది. బాగా బరువయింది కూడా! నన్ను గనక దాని కిందకు చేర్చారంటే! ----! అతను చూపించాడు.

నేను అలాగే చేశాను. అతను బల్ల కింద గాలిబుడగ లాగ తేలనారంభించాడు. నేను పక్కనే నిలబడి మాట్లాడుతున్నాను.

“ఒకటి మాత్రం తేలిపోయింది. మీరు గనక ఇంట్లో నుంచి బయటకు బయలు దేరారంతే గారిలో పెకి ఎగిరిపోతారు.”

అతనికి తన ఈ కొత్త పరిస్థితిని అలవాటు చేసుకోవాలని నచ్చజెప్పాను. వ్యవహారం నిజంగా _అద్దముండే చోటుకు చేరుకుంది. అతను తన చేతులతో పైకప్పు మీద నడవడం నేర్చుకోవచ్చునని నేనన్నాను

“నేను నిద్రపోవడం వీలుగాదు!” అన్నాడతను.

అయితే అదేమంత కష్టం కాదు. అది సాధ్యమేనన్నాను నేను. ఒక తీగమంచం కింద ఆ ఏర్పాటు చేయాలి. సరుపు వగైరా దానికి పట్టిలతో కట్టాలి. దుప్పటి వగైరాలను పక్కన బొత్తాలతో పట్టి పెట్టాలి. దీనికతను ఇంట్లో పనిమనిషి కీ అంతా చెప్పవలసిన అవసరం ఉంటుంది. “ అతను కొసేపు వొదించి చివరకు అందుకు ఒప్పుకున్నాడు. (అ తర్వాత అ పనిమనిషి ఈ తలక్రిందులు పనులన్నీ చాలా మామూలుగా, అందంగా చేయడం కన్నులపండుగగా ఉంది) అతను గదిలో ఒక నిచ్చెన ఏర్పాటు చేసుకోవచ్చు. అతని తిండి వగైరాలన్నీ పుస్తకాల అలమర మీద పెట్టాలి. అతను కావాలనుకున్నప్పుడు నేల మీదకు దిగిరావడానికి ఏర్పాటును కూడా మేము చాలా తెలివిగా కనుగొన్నాము. అతను ఎన్‌ సైక్షోపడియా (బ్రిటానికా గ్రంథాల ఇటీవలి ప్రతిని అలమరపై అరలో ఉంచాలి. వాటిలో రెంటిని బయటకు లాగి చంకన బెట్టుకుంకే చాలు. అతను కిందకు వచ్చి వాలుతాడు- గదిలో తక్కువ ఎత్తులో అతను అటూ ఇటూ తిరగడానికి వీలుగా గదిగోడల మీద ఇనుప పట్టీలను ఏర్పాటు చేయాలి. (అప డు నాతెలివి మరింత వెలిగిపోయింది!) నేను, చరికొచుకునే పొయ్యి పక్కన కూచుని అతని విస్కీ తాగుతున్నాను, అతను మాత్రం పైకప్పు మీద, అతని అభిమాన మూలలో తేలుతున్నాడు. పైకప్పుకు ఒక టర్కీ తివాచీని అతికిస్తున్నాడు. అప్పుడా ఆలోచన నా మెదడులో మెరిసింది! “= పైకొఫ్‌! ఇదంతా అనవసరం!”

101

“నేను నా అలోచన గురించి ఇంకా తేల్చుకోకుండానే అరిచేశాను. “లోపలి గుడ్డల్లో సీసం!

అతనికి పాపం కళ్ళలో నీళ్ఫొచ్చేశాయి. “అలా మళ్ళీ నేను సరిగా నిలబడగలనా[

ఆలోచనకు అంతం లేకుండానే నేనతనికి వివరాలు చెప్పసాగాను “సీసపు పలకలను కొంటే సరి. దాన్ని గుండ్రని బిళ్ళలుగా కొట్టించాలి. వాటిని నీ లోపలి దుస్తుల నిండా కుట్టించాలి, బూట్ల అడుగున కూడా సీసం పలక్క సంచీ నిండా సీసం పట్టుకుని నడువు. ఇక బాధే ఉండదు. ఇక్కడ బందీగా ఉండేకన్నా, ఎక్కడికయినా వెళ్ళిపోవచ్చు ప్రయాణం కూడా చేయవచ్చు!

అంతకంపే అనందకరమయిన అలోచన నాకు కలిగింది. “పడవ మునిగిపోతుందని కూడా మీరు భయపడనవసరంలేదు. మీరు చేయవలసిందల్లా కొన్ని దుస్తులను వదిలివేయడమే. అవసరమయిన వస్తువులను మాత్రం చేతిలోకి తీసుకోవాలి. గాలిలో తేలుతూ ఉండవచ్చు!”

మొదటిసారి చూచినపుడు ఇదంతా భౌతికశాస్త్ర సూత్రాలకు అనుగుణంగా ఉన్నగ్ణే అనిపిస్తుంది. అయితే ఆశ్రేపణలు కూడా ఉన్నాయి.

మొదటిది, ప్రైకొస్ట్‌ నిజంగా బరువు కోల్పోయినా, పైకి మాత్రం ఎగిరేవాడు కాదు. అర్కిమిడిస్‌ సూత్రాలన్నీ గుర్తుకు తెచ్చుకోండి. అతని -దుస్తులు, అతని జేబులోని వస్తువులు అన్నీ కలిసి అతని భారీ శరీరం తొలగించిన గాలి కన్నా తక్కువ బరువుంయేనే ఇలా ఎగరడం వీలవుతుంది.

ఇలా తొలగించబడిన గాలి బరువును సులభంగానే లెక్క వేయవచ్చును, మన బరువ, ఇంచుమించు ఇదే పరినూణం గల నీటికి సమంగా ఉంటుంది. అది 80 కి.గ్రా. లనుకుందాం. మామూలు గారి నీటి కన్నా 770 రెట్టు సాంద్రత తక్కువ ఉంటుంది. అంశే మనం తొలగించే గాలి బరువు 0 గ్రాములు మాత్రమే ఉంటుంది. పైక్రాఫ్ట్‌ ఎంత లావుపాటి మనిషయినా 100కిగ్రాల కంటే

ఎక్కువమాత్రం బరువు ఉండడు. అంటే అతనివల్ల 130 గ్రాములకన్నా ఎక్కున బరువుగల గారి తొలగదు. అతని సగటు, బూట్టు గడియారం, పర్సు మిగతా

వస్తువులన్నీ కలిసి ఇంతకంటే ఎక్కున బరువు ఉంటాయనేది అనుమానం లేని విషయం. అటువంటప్పుడు ఆ లావుపాటి మనిషి నేలమీదే ఉండి పోతాడు. అయితే అతను నిలకడ లేకుండా వణికి పోతూ ఉండవచ్చు. కానీ బెలూనులాగ సై కప్పుకు మూత్రం చేరుకోడు. అతను గుడ్డలన్నీ విప్పేసి దిసమొలగా ఉంశేగాని అలా జరగదు. గుడ్డలేసుకుని ఉంటే బెలూనుకు కట్టినట్లు ఉంటాడు. ఏ చిన్న ప్రయత్నంలోనైనా, అంటే కాస్త ఎగిరితే చాలు గాలిలోకి తేలిపోతాదు. నెమ్మదిగా మళ్ళీ దిగుతాడు. అయితే ఇవన్నీ జరగాలంటే గాలులు మూత్రం వీచకూడదు.

“నిరంతరంగా నడిచే” గడియారం :

నిరంతర చలన యంత్రాలను గురించి, వాటిని తయారు చేయనెంచిన వారి

102

వైఫల్యం గురించి మనకు ఇంతకు ముందే తెలుసు. ఇప డు నేను ఒక “ప్రసాదిత శక్తి” యంత్రం. గురించి చెప్పుతాను. అది మనుషుల ప్రమేయం లేకుండా, ప్రకృతిలోని అనంత శక్తి నుండి చలన శక్తిని [గ్రహిస్తూ నిరంతరం పనిచేస్తుంది.

పాదరసంతో పనిచేసేదిగానీ, మరోరకం గానీ, భారమితిని అందరూ చూసే ఉంటారు. పాదరసం రకంలో వాతావరణ పీడనంలో మార్పులను అనుసరించి

పాదరసం సెకి కిందకు కదులుతుంది. ఆర్హరిరకంలో కూడా వాతావరణ పీడనం నల్లనే సూచిక కదులుతుంది.

ఈ విషయాన్ని ఆధారంగా, 18 వ శతాద్ది పరిశోధకుడు ఒకతను, తనంతకు తానే నిరంతరం వనిచేసే గడియారాన్ని కనుగొన్నాడు. దాన్ని విఖ్యాత బ్రిటిష్‌ ఖగోళ శాస్త్రవేత్త యంత్ర శాస్త్రవేత్త జేమ్స్‌ ఫెర్యుసన్‌ 1774 లో చూచాడు. దాన్ని అతను ఇలా వర్లించాడు “నేను ఆ గడియారాన్ని చూచాను. అందులో విచిత్రంగా అమర్చిన ఒక భారమితిలోని పాదరసం నిరంతరం పడుతూ, పైకెగుస్తూ ఉండడం వల్ల అది నడుస్తుంది. అలా సమీకృతమవుతున్న చలన శక్తి గడియారాన్ని భారమితి తీసేసినా అది ఒక సంవత్సరంపాటు నడిపేందుకు సరిపోయేదిగా ఉంది గాబట్టి, అది ఎవ్వుడయినా అగిపోతుందే మోననుకోవటానికి ఆస్కారమే లేదు. నిర్మొహమాటంగా _ చెప్పాలంటే, నేను పరీక్షించిన ఈ గడియారం, నేను చూసిన యంత్ర నిర్మాణాలన్నింటిలోకి గొప్పది. దాని డిజైను, వనిచేసే తీరు అన్నింటికన్నా మిన్నగా ఉన్నాయి”,

దురదృష్టవశాత్తు ఈ గడియారం దొంగిలించబడింది. ఆ తర్వాత అది ఏమయిందో ఎవరికీ తెలియదు. అదృష్టవశాత్తు ఫెర్టుసన్‌ ఆ గడియారం బొమ్మలను కొన్నింటిని గీశాడు. వాటినే మిగతావారు చూడగలిగారు.

ఈ గడియారంలో ఒక పెద్ద భారమితి ఉంది. అందులోని 150 కి గ్రాముల పాదరసం రెండు గాజు పాత్రల్లో ఉంటుంది. ఈ రెండు పాత్రలు ఒక దానితో ఒకటి కలపబడి ఒక (ఫ్రేములో బిగించి ఉన్నాయి. ఈ రెండు పాత్రలు దేనికదే కదులుతాయి. వాతావరణ పీడనం పెరిగినప ఎడు, ఇందులోని పై పాత్ర కిందకు కింద పాత్ర పైకి కదిలేటట్లు తులాదండాలను చాలా చాకచక్యంగా అమర్చారు. పీడనం తగ్గగానే పై పాత్ర పైకి కింది పాత్ర కిందకు కదులుతాయి. ఈ రెండు కదలిక వల్లనూ ఒక గేర్‌ చక్రం ఒకే దిశలో తిరిగేట్టు ఏర్పాటు చేశారు. పీడనం నిలకడగా ఉన్నప్పుడు మాత్రం ఈ చక్రం తిరగదు. ఈ సమయంలో గడియారం, అంతకుముందే సమీకృతమయిన శక్తి ఆధారంగా తిరుగుతుంది.“గడియారంలోని స్పిరంగును, బరువులు ఒకే సారి కదిలి, బిగించడం అంత సులువుకాదు. అయినా ఆనాటి గడియారాన్ని తయారు చేసినవారు చాలా తెలివిని ప్రదర్శించారు. వాతావరణ పీడనం వల్ల తయారవుతున్న శక్తి గడియారాన్ని నడవడానికి అవసరమయ్యే. శక్తి కన్నా చాలా ఎక్కువగా ఉండేలా ఏర్పాటు చేశారు. కాబట్టి బరువులు కిందకు జొరకముందే తిరిగి పైకి లాగబడేవి. బరువులు పూర్తిగా పైకి పోయిన తర్వాత, ఆ

103

చిత్రం 72. 15వ శతాబ్ది నాటి శక్తీ (ప్రసాదిత యంత్రం.

బరువులను క్రమంగా, నిర్లీత సమయాలకు ఆపివేయడానికి ప్రత్యేకంగా మీటలను ఏర్పాటు చేశారు.

ఈ రకమయిన 'సంపాదిత శక్తి యంత్రాలకు! “శాశ్ళతచలన' యంత్రాలకు మౌలికంగా భేదం ఉంది. నిరంతర లేదా శౌశ్ళత చలన యంత్రాలను తయారు చేయాలనుకున్నవారు, శక్తిని దానంతటదే తయారమేట్లు చూడాలనుకున్నారు.

104

ఈ గడియారంలో మాత్రం శక్తి బయటినుంచి అంకే మరో చోటినుండి నస్తున్నది. ఈ శక్తి సూర్యరశ్మి ఆధారంగా, చుట్టుముట్టు వాతావరణంలో ఏర్పడే ఫీడనం నుంచి వస్తున్నది. ఇటువంటి యంత్రాలను గనుక కనుగొనగలిగితే శక్తిని సంపొదించుకొని ఇవి నిరంతర చలన యంత్రాల వలెనే వనిచేయగలుగుతాయి. కానీ చాలా సందర్భాలలో ఇవి చాలా ఖర్చుతో కూడినవిగా ఉండేవి.

శక్తిని సంపాదించుకునే యంత్రాలను గురించి, తరువాత మరొక చోట (ప్రస్తావించుకుని, అవి ఎందుకు లాభసాటి కాదో కూడా చూద్దాం !

105

(ఈ విషయాలను చదువుతున్నప్పుడు ఈ వుస్తకం రష్యాలో రాసినదని గమనించ మనవి. మనదేశంలోని పరిస్థితులు ఇదే విధంగా ఉండను. కానీ మూలతః అవి ఇక్కడ కూడా పరిశీలనకు వచ్చేవే. ఈ అధ్యాయం లోని చాలా విషయాలను ఈ దృష్టితోనే చధవవలసిందని మనవి.- అనువాదకుడు)

ఒక త్యాబ్‌ స్కయ రైలు మార్గం ఎప్పుడు ఎక్కువ పొడుగుంటుంది?

మాస్కో, లెనిన్‌ గ్రాడ్‌ల మధ్యగల రైలుమార్గం ఎంత పొడుగుందని అడిగితే ఒకతను ఇలా సమాధానం ఇచ్చాడు: “అది సగటున 640 కిమీలు ఉంటుంది. కానీ ఎండొకొలంలో అది చలికాలంలో కన్నా 300 మీటర్లు ఎక్కువ పొడుగుంటుంది.”

ఇది పైకి అనిపించేటంత అర్హంలేని మాశళేమికాదు. రైలుమార్గం పొడవు అంటే, ఆ మార్గంలో పరిచిన వట్టాల పొడవే అనకుంటే, ఆ పొడవు తప్పకుండా చలికాలంలో కన్నా ఎండాకాలంలో ఎక్కువగా ఉంటుంది. వేడిమి వల్ల ఉక్కుపట్టాలు ప్రతి సెంటీగ్రేడుకు లక్ష వంతుకన్నా కొంచెం ఎక్కువే, వ్యాకోచిస్తాయని గుర్తుంచుకోవాలి. ఎండలు మండిపోతున్న రోజున పట్టాల వేడి 30) - 40 సెం. మధ్యలో ఉంటుంది. అంతకన్నా ఎక్కువ కూడా ఉండవచ్చు. ఒక్కొక్కసారి పట్టాలను తాకితే చెయ్యి చుర్రుమంటుంది. చలికాలంలోనయితే ఉష్ణోగ్రత మైనస్‌ 25° సెం. లేదా ఇంకొ తక్కువ దాకా పోవచ్చు. చరికాలానికి, ఎండాకాలానికీ ఉష్ణోగ్రతలో తేడా 5రీసెం. అనుకుంటే, రైలు మార్గపు మొత్తం దూరం 640 కి.మీ.ని, 0.00001 తోనూ, తిరిగి 55 తోనూ 'పొచ్చనేస్తే మనకు కిలోమీటర్లో ఇంచుమించు మూడవ వంతు దూరం లెక్క తేలుతుంది. అంశే మాస్కో - లెనిన్‌ (గౌడ్‌ ల మధ్యన గల రైలు మార్గం పొడుగు చరికాలంలో కన్నా, ఎండాకాలంలో కిమీ. లో మూడవనంతు లేదా" సునూరు 300 మీటర్లు ఎక్కువన్నమాట.

ఇంతకూ పెరిగేది రైలుమార్గం ఫొడవృకొదు. కేవలం అందులోని పట్టాల పొడవు నూత్రమే. ఈ రెండు ఒకటి కానేకాదు. పట్టాలు ఒకదానికొకటి “తగులుతూ ఉండే విధంగా అమర్చరు. వేడెక్కి నపుడు అవి సులభంగా వ్యాకోచించేందుకు వీలుగా, పట్టాకు పట్టాకు మధ్యన ఖాళీలు వదులుతారు. ఎనిమిది లుం పొడవుండే పట్టాలకు సున్నా డిగ్రీ చేడిమి దగ్గర, ఆరు మిల్లీమీటర్ల ఖాళీ జాగా ఉండాలి, ఈ జాగా పూర్తిగా పోయి పట్టాలు ఒకదాని కొకటి తగలాలం'కే ఉష్ణోగ్రత 65 సెం. వరకు ెరగవలసి ఉంటుంది. అయితే కొన్ని సాంకేతిక కారణాల వల్ల నగరాలలో నడిచే ట్రాము పట్టాల మధ్యన ఖాళీ వదలడం వీలు పడదు. ఈ

106

పటాలు నేలమీద పరిచి ఉంటాయి. వాటిలో కలిగే వేడిమి తేడాలు అంతగా ఉండవు గనుక, అవి వంకర పోవడం సాధారణంగా జరగదు. అయితే, బాగా ఎండలు మండిపోయిన రోజున చిత్రం 73 లో చూపినట్టు ట్రాము పట్టాలు వంకర తిరుగుతాయి. (ఈ చిత్రం ఒక ఫోటో గ్రావు నుండి తయారు చేసినది).

||| | |||

|

~

ళ్‌ నానో DE md Prana gil

మా వై ర్‌ం = pyr oar అ పయ

చిత్రం 73. వేసవిలో ట్రాము పట్టాలు వంకర పోతాయి.

కొన్నిసార్లు రైలు పట్టాలు కూడా ఇలాగే వంకరవుతాయి. ఎత్తునుండి పల్లంలోకి దిగేచోట రైలు . పట్టాలను లాగుతుంది. కొన్నిసార్లు పట్టాల కింది దిమ్మెలు కూడా కదులుతాయి. ఇలాంటి చోట్ట పట్టాల చివరల మధ్యన సందులు పోయి, అవి ఒకదానికొకటి తగులుతాయి. ఇందాక మనం లెక్క చేసి, రైలు మార్గం పెరిగే పొడుగును తెలుసుకున్నాం. ఆ పెరుగుదల ఖాళీలు కుంచించుకు పోవడం నల్ల

వీలవుతుందని అర్హం. ఎండరోజుల్లో పట్టాల పొడవు చలికాలంలో కన్నా 300 మీ.లు ఎక్కువగా ఉంటుంది.

ణిక్షలేని దొంగతనం :

మాస్కో - లెనిన్‌ గ్రాడ్‌ నగరాల మధ్యన, ప్రతి చరికాలంలోనూ, వందల మీటర్ల పొడవు టెలిఫోను - 'టెలిగ్రావు తీగలు మాయమవుతుంటాయి. దీన్నెవరూ పట్టించుకోరు. దొంగ ఎవరో అందరికీ తెలుసు. మీరు కూడా ఇప్పటికి దొంగ ఎవరో ఊహించే ఉంటారు. నిజమే, చలే ఆ దొంగ! రైలువట్టాలు సంగతే తీగల విషయంలో కూడా నిజమవుతుంది. రాగి తీగలు, ఉక్కుపట్టాల కంశే, వేడిమికి, ఒకటిన్నర రెట్లు ఎక్కువగా వ్యాకోచం చెందుతాయి. ఈ తీగల్లో మధ్యన ఖాళీ జొగాలుండే ప్రశ్నకూడా లేదు. అందుకే మనం నిస్సందేహంగా “మాసో లెనిన్‌ గ్రాడ్‌ల మధ్యన గల టెలిఫోన్‌ తీగలు వేసవిలో కన్నా చలికాలంలో 500

107

మీటర్లు తక్కువ పొడుగుంటాయి” అని చెప్పవచ్చు అంటి ప్రతి చలికాలంలోనూ చలి అరకిలోమీటరు పొడుగు తీగను దొంగిలించేసీ తప్పించుకుపోతుంది. అయితే ఇందువల్ల సమాచార ప్రసారంలో మాత్రం అంతరాయం కలుగదు. వెచ్చని రోజులు రాగానే, దొంగిలించిన సొత్తంతా, బుద్దిగా తిరిగి వచ్చేస్తుంది.

కొనీ తీగలు కాకుండా, వంతెనలు ఇలా చలికి కుంచించుకుపోతే మాత్రం నష్టాలు కలుగుతాయి. 1927 డిసె సెంబర్‌లో పత్రికల్లో ఇలా ఒక వార్త వచ్చింది. “ఇటీవల ప్రాన్సులో ఉన్న అతి గీతల పరిస్తితుల మూలంగా పారిస్‌ నగరం మధ్యలో గల సైన్‌నది మీధ వంతెన ఒకటి బాగా దెబ్బతిన్నది. చలినల్ల ఈ వంతెనలోని ఉక్కు. (్రేము కుంచించుకు పోయి, దానిపైనున్న రోడ్డు దిమ్మెలు చెదిరిఫోయాయి. ఈ వంతెనను కొంతకాలం మూసేశారు.”

అయిఫెల్‌ టవర్‌ ఎత్తు ఎంత?

అయిఫెల్‌ టవర్‌, ఎంత ఎత్తుంటుదని మిమ్మల్ని అడిగితే, మూడువేల మీటర్లు అని చెప్పడానికీ ముందు, ఏ కాలంలో? చలికాలంలోనా, వేసవిలోనా? అని అడుగుతారేమో? నిజమే మరి. ఇంత ఎత్తుండే ఉక్కు కట్టడాలు అన్ని వాతావరణాల్లో ఒకే ఎత్తు ఉండవు గదా! 300 మీ. ల పొడుగుండే ఉక్కు కడ్డీని

1° సెం. వేడి ఎక్కువ చేస్తే ౩ మిమీ పొడవు పెరుగుతుందని మనకు తెలుసు. అయిఫెల్‌ టవరు కూడా వాతావరణంలోని వేడిమి ఒక డిగ్రీ పెరిగినప సడల్లా అంత పొడుగు పెరుగుతుందనే అర్ధం, ఎండకాసే వెచ్చని రోజుల్లో ఈ టవర్‌ బహుశః 40° సెం. వరకు వేడెక్కుతుంది. వర్షం రోజుల్లో అది ౦ సెంకు, చలికాలంలో సున్నాకు 10° తక్కువకు చేరుతుంది. (పారిస్‌ నగరంలో - 10 కన్నా ఎక్కువ చరి సాధారణంగా ఉండదు.) అంటే వేడిమిలో 40) వరకు వ్యత్యాసం నస్తుందన్నమాట. అంటే అయిఫెల్‌ టవర్‌ ఎత్తు ౩౫40 =120 మిమీ = 12 సెంమీ: ఎక్కున తక్కువగా ఉంటుదన్నమాట..

పరిశీలనల ద్వారా, అయిఫెల్‌ టవర్‌, వాతావరణంలో వేడిమిక్కి గారి కన్నా ఎక్కునగా స్పందిస్తుందని తెలిసింది. అది గాలికన్నా వేగంగా వేడెక్కుతుంది. చల్ల బడుతుంది. మేఘాలు. కప్పిన రోజున హఠాత్తుగా ఎండవస్తే అదే ముందు వేడెక్కుతుంది. అయిఫెల్‌ టవర్‌ ఎత్తులో కలిగే హెచ్చుతగ్గులను గమనించడానికి, వేడిమి ప్రభావానికి లొంగని ఒక ప్రత్యేక నికెల్‌ స్టీల్‌ తీగెను వాడుకున్నారు. ఈ విచిత్ర మిశ్రలోహాన్ని “ఇన్వార్‌' అంటారు (అంటే మార్చు లేనిది అని అర్దం).

ఈ రకంగా, అయిఫెల్‌ టవర్‌, చలిరోజులకన్నా ఎండరోజుల్లో 12 సెంమీ.లు ఎత్తు ఎక్కువగా ఉంటుందని తేరిందన్నమాట.

108

తేనీటి గ్లాసులు, నీటి కొలతలు :

అనుభవం గల ఇల్గొలయితే గాజు గ్లాసులో టీ పోసే ముందు, ఆ గ్లాసు పగలకుండా ఉండడానికి గాను, అందులో ఒక చెంచా (వీలయితే నెండిది) వేస్తుంది అనుభవం వల్ల మాత్రమే ఈ అలవాటు వచ్చింది.

ఇందులో గల మూలసూత్రం ఏమిటి? వేడి నీటీవల్ల టీ గ్లాసు ఎందుకు పగులుతుంది?

గ్లాసు అన్నివేపులా ఒకే రకంగా వేడెక్కదు. గ్లాసులో వేడినీరు పోస్తే దాని గోడలు వెంటనే వేడెక్కవు. ముందుగా గోడ లోపలి భాగం మాత్రమే వేడెక్కుతుంది. బయటి పొర చల్లగానే ఉంటుంది. వేడెక్కిన లోపలి పొర వ్యాకోచిస్తుంది. బయటి పొర ఇంకొ చల్లగా ఉండడంతో దాని మీద ఒత్తిడి పడుతుంది. అది విచ్చుకుంటుంది. గ్లాసు పగులుతుంది. నుందనుయిన గ్లాసును వాడడం వల్ల ఇలా జరగకుండా చూడవచ్చుననుకుంటున్నారా? అయితే, అవి పల్చని గ్లాసులకన్నా సులభంగా వగులుతాయని గమనించండి. సన్నటి గాసు ంలభంగా వేడెక్కుతుంది. అందులో వేడిమి త్వరగా సమంగా వ్యాపించగలదు. మందం గ్లాసు నెమ్మదిగా వేడెక్కుతుంది.

పల్చని గోడలు గల గ్లాసులను కొనే ముందు ఒక విషయం గుర్తుంచుకోదాలి. గాసు అడగుకూడా వల్చగానే ఉండాలి. వేడినీరు పోసినపుడు ముందుగా వేడెక్కేది ఈ అడుగు భాగమే. గోడలెంత పల్చగా ఉన్నా, అడుగు మందంగా ఉంటే దై తప్పకుండా పగులుతుంది. పింగాణీ పాత్రలయినా అంతే!

చేడి చేయడానికి, గాజుపొత్రలు, ఎంతగా సన్నంగా ఉంటే అంత మేలు.

రసాయన శాలల్లో చాలా సన్నటి పాత్రలను, నేరుగా మంట మీద ఉంచి, నీటిని వేడి చేస్తారు. ఎంత వేడి చేసినా వ్యాకోచం చెందని పాత్రవుంటే చాలా ఉత్తమం. కార్డ్‌ కు ఇంచుమించు ఈ లక్షణం ఉన్న స్టే. అది గాజుకన్నా 15-20 రెట్లు తక్కువ వ్యాకోచిస్తుంది.

మందం గోడలు గల క్యార్ట్స్‌పాత్ర ఎంత వేడి చేసినా పగలదు. అది వేడెక్కి ఎర్రబడిన తర్వాత మంచు నీటిలో ముంచినా సరే పగలదు. కార్ట్‌ 1700 సెం. వరకు వేడిచేస్తే కరుగుతుంది. కాబట్టి పరిశోధనశాలల్లో వాడడానికి ఇది ఎంతో అనునయినది. పైగా. ఇందులో వేడిమి గాజులో కన్నా సులభంగా, సనుంగా వ్యాపిస్తుంది.

టీ గ్గాసులు, హాఠాత్తుగా వేడిచేస్తేనేకాదు, చల్లబరచినా పగిలిపోతాయి. చల్లదనం వల్ల కలిగే సంకోచం అంతటా సమంగా లేకపోవడం వల్ల ఇలా జరుగుతుంది బయట పొర చల్లబడి, లోపలి వెచ్చని పొర మీద ఒత్తిడి కలుగజేస్తుంది. అందుకే వేడి వస్తువులు 'పెట్టిన సీసాలను, చల్లబరచడానికి, నీటిలో పెట్టకూడదు.

109

ఇంతకూ టీ లో చెంచా సంగతేమిటి? అది గ్లాసును వగలకుండా ఎలా అపగలుగుతుంది? గ్లాసులోకి చాలా వేడి వదార్హం పోసినవుడే లోపల, వెలువల ఉండే వేడిమిలో తేడా ఎక్కువగా ఉంటుంది. వెచ్చని నీటితో గ్లాసు వగలదు. అందులో ఒక చెంచా కూడా వేస్తే ఏనువుతుంది? నీరు పడుతూ ఉంట్రే, అందులోని కొంత వేడమిని లోహపు చెంచా, పీల్చుకుంటుంది. లోహంలో వేడిమి త్వరగా పాకుతుంది గదా! నీరు మరింత చల్లనయినందువల్ల, గ్గ్లాసుమీద దాని ప్రభావం కూడా తక్కువవుతుంది. ఈలోగా గ్లాసు వెచ్చనవుతుంది. మరింత వేడి నీరు పోసినా నష్టం ఉండదు.

లోహంతో చేసిన చెంచా (పెద్దదయితే మరింత సులువుగా) గ్లాసులో వేడిమి, ఎక్కువ తక్కువగా వ్యాపించడాన్ని అవుతుంది. గ్లాసు పగలకుండా ఉంటుంది.

అయితే వెండి చెంచా ఎందుకని మరింత మంచిది. వెండిలో వేడిమి మరింత సులభంగా ప్రసరిస్తుంది గాబట్టి. రాగి చెంచా కన్నా అది నీటిలోని వేడిమిని, త్వరగా (గ్రహిస్తుంది. వేడి టీ గ్లాసులోని వెండి చెంచాను ముట్టుకుంటే. చేయి కాలుతుంది. రాగి చెంచాతో అలా జరగదు గాబట్టి, తాకి చూచి ఏ చెంచానో చెప్పవచ్చు కూడా!

గాజుగోడల్లో ఉష్ణం విస్తరించే ఈ తీరు ఒక్క టీ గ్ధాసులకే కాక, నీళ్ళ భాయిలర్లలో నీటి ఎత్తును గుర్తించే కొలమానాలకు కూడా నష్టం కలిగిస్తుంది. ఈ కొలమానాలు గాజు గొట్టాలే. వాటిని అవిరి, వేడినీరు వేడెక్కించితే, లోపరి పొరలు బయటి పొరలకన్నా త్వరగా వేడెక్కుతాయి. పైగా లోపలి అవిరి, వేడినీరు వాటిమీద ఒత్తిడి కూడా కలుగజేస్తాయి. అందుకే అవి అంత సులభంగా పగులుతుంటాయి. ఈ విధంగా జరగకుండా ఉండడానికే, వాటిని లోపల చేపు త్వరగా వేడెక్కని రకం” గాజును, బయట మరో రకం గాజును వాడి తయారు చేస్తుంటారు.

స్నానాల గదిలో కాలి జోళ్ళు ;

చలికాలంలో పగటికాలం తక్కువగాను, రాత్రి ఎక్కువగానూ ఎందుకు ఉంటుంది? ఎండాకాలంలో అందుకు వ్యతిరేకంగా ఎందుకు ఉంటుంది? చెహోవ్‌ సృష్టించిన డాన్‌ కొసాక్‌ సార్టెంట్‌ పాత్ర ఈ ప్రశ్నలకు ఇచ్చిన సమాధానం ఇది: “లికి మనకు కంటికి కనిపించేవి, కనిపించనివి అన్ని వస్తువులు కుంచించుకున్న స్టే, పగలు కూడా పొట్టిదవుతుంది. దీపాలు, లైట్లు వేస్తాం గాబట్టి రాత్రులు వెచ్చనయి పొడుగవుతాయి”

ఈ వివరణ నవ్వుపుట్టించేంత 'అర్హంలేని విధంగా ఉందిగదూ. ఈ తెలివిగల వివరణలను _ త్రోసివుచ్చేవారు, తాము స్వయంగా ఇలాగే అర్హం లేకుండా ఉండే సిద్దాంతాలను తయారు చేస్తారు. స్నానాల గదిలో పాదాలు వ్యాకోచించాయి గాబట్టి జోళ్ళు బిగుతయి ఎక్కకుండా ఉంటాయి అనే వారి గురించి మీరు వినలేదా? పరిస్థితి చాలా పరిచితం. వివరణ మాత్రం శుద్ద అబద్దం.

110

ముందుగా, స్నానాల గదిలో ఎవరి శరీరం ఉస్తోగతయినా ల టూ జరగదు. పెరిగినా సెంటీ గ్రేడుకన్నా ఎక్కువ పెరగదు. టర్కిష్‌ స్నానశాలల్లో మాత్రమే రెండు డిగ్రీలు పెరుగుతుంది. మన శరీరం, చుట్టుముట్టు వాతావరణాన్ని తట్టుకుని లోపలి ఉష్ణోగ్రతను స్థిరంగా ఉంచగలుగుతుంది. పెరిగిన కొద్దిపాటి వేడిమితో, శరీరం పరిమాణం, బూట్లు "తొడుక్కు నేటవ డు తెలిసేంతగా పెరగడం జరగనివని! మన ఎముకలు కండరాలు పదివేల వంతుకన్నా ఎక్కువ వ్యాకోచించవు. అంటే పాదం అడుగు సెంటీమీటర్లో వందవ వంతు కన్నా ఎక్కువ పెరగవు. బూట్లు, జోళ్ళు ఇంత కచ్చితంగానయితే కుట్టరుగదా! సెంటీమీటరులో వందవచంతు అం 0కే వెంట్రుక మందం అన్నమాట!

అయినప్పటికీ స్నానం చేసిన తర్వాత బూట్లు వేసుకోవడం కష్టమేననేది సత్యంగానే మిగిలి ఉంది. అయితే ఇది, వేడిమి వల్లి పాదం వ్యాకోచం చెందడం నల్ల మాత్రం కాదు. రక్తప్రసరణ పెరిగి, కాలిలో "చర్మం మందగించడం ఒకటి, తడిగా ఉండి, కాలు మెత్తగా ఉండడం మరొకటి ఇందుకు కారణాలు. వీటికీ, వేడిమి నల్ల కరిగే న్యాకోచానికి సంబంధ మేమీలేదు.

అద్భు తాలు చేసే విధానం: ప్రాచీన గ్రీకు గణితశ్చాస్త్రవేత్త యంత్ర శాస్త్ర, నివుణుడు, హీరోన్‌ ఆఫ్‌

అలెగ్జాండ్రియా (పౌంటేన్‌ ను కనుగొన్నది ఇతనే!) ఈజిప్టియన్‌ మతాచార్యులు భక్తుల మోసగించడాన్ని, అద్భుతాలు ప్రదర్శించిన రెండు పద్దతులను బట్టబయలుచేశాడు.

FE శ

చిత్రం 74. ఈజిప్టు దేవాలయ “*ముహత్తులోని” దుర్మం. గుగ్గిలం సుండేటప్పుడు

తలుపులు తెరుచుకుంటోయి.

111

చిత్రం 74లో ఇటువంటి నమూనాను ఒకదాన్ని చూడవచ్చు, ఇందులో ఆలయద్యారం ముందు ఒక వేదిక ఉంది. దీని లోపలి భాగం బోలు! (డొల్లగా ఉంది. ఆ కింద కొన్ని సాంకేతిక వివరాలున్నాయి. ఇవన్నీ కలిసీ ఆలయద్వారాలను (వాటంతటవే! తెరుచుకునేలా చేయగలవు. వేదిక మీద నిప్పులో ధూపం వేసి మంట లేపితే, లోపలి బోలులోని గారి వేడెక్కుతుంది. నేల అడుగునున్న నీటి పాత్రలోని నీటిపై, ఆ గాలివల్ల ఒత్తిడి ఎక్కువవుతుంది. అందులో నుండి నీరు ప్రవహించి మరో పాత్రలో పడుతుంది. నీటి బరువుకు ఆ పాత్ర కిందకు జారిన కొద్దీ తలుపులు తెరుచుకునే విధంగా ఏర్పాటు చేయబడి ఉంది. ఈ ఏర్పాటును చిత్రం 75లో చూడవచ్చు.

| చిత్రం 75. ఆలయ ద్వారాలు తెరుచుకునే

స్ట | ॥ |

a వైనం (చిత్రం 74తో పోల్చండి.)

పూజారి, ధూపం వెలిగించి మంత్రాలు చదువుతాడు. కొంతకాలానికి తలుపులు

“వాటంతటవే తెరుచుకుంటాయి. భక్తులు చూడగలిగేది ఇంతమూ(త్రమే. లోపల ఉండే రహస్యమయిన ఏర్పాట్లను గురించి వారికి తెలిసే అవకాశం లేదు.

ప్రాచీన కాలపు పూజార్జు చూపిన మరొక మోసపు అద్భుతం. మంటలో నూనే ఆగకుండా వడుతుండే పద్దతి.

చిత్రం 76.

112

పూజారులు చేస్తూ ఉండిన మరో అద్దుతం తాలూకు వివరాలు చిత్రం 76 లో చూడవచ్చు. ధూపం వేసి మంట వేయగానే, లోపలి గాలి మరింత ధూవ వస్తువును ఒత్తిడి చేస్తుంది. పూజారి దుస్తులలో అమర్చిన గొట్టాల ద్వారా అది పైకిలేచి నుంటలో పడుతూ ఉంటుంది. మంట ఆరకుండా మండుతూనే ఉంటుంది. ఇక చాలుననుకున్న తర్వాత పూజారి రహస్యంగా కింది సిస్టర్స్‌ బిరడాను నెమ్మదిగా తొలగిస్తాడు. ధూవం గొట్టంలోంచి రావడం మానేస్తుంది. పైగాలి బయటకు పోవడానికి మరో మార్గం దొరకండంతో దాని మీద ఒత్తిడీ తగ్గిపోతుందని అర్హం.

'తనంతకు తానే తిరిగే గడియారంలి :

గత అధ్యాయం చివర్లో ఇటువంటి గడియారం గురించి గమనించాము. అది వాతావరణ పీడనంలో కలిగే మార్పులను ఆధారంగా పనిచేసేది. ఇప డు అదే విధంగా, తనంత తాను స్ప్రింగు చుట్టుకు పోవడంతో నడిచే మరో గడియారం వివరాలు చూద్దాం. అయితే దీనికి అధారమయిన సూత్రం వేడిమి వలన కలిగే సంకోచ వ్యాకోచాలకు సంబంధించినది. అటువంటి ఒక గడియారపు నిర్మాణ విధానాన్ని చిత్రం 77 లో చూడండి. ఇందులో ముఖ్యమయినవి 212 అనే కడ్డీలు. అవి ఒక ప్రత్యేకమయిన మిశ్రలోహంతో తయారు చేయబడినవి. ఈ లోహం

చాలా బాగా వ్యాకోచం చెందుతుంది. 2 వ్యాకోచం చెందినపుడు, ౫ అనే చక్రం పళ్లకు తగిలి ఆ చక్రాన్ని కుడినుంచి ఎడమకు తిప్పుతుంది. 22 చరివల్ల

సంకోచం చెంది నపుడు )౫ అనే చక్రానికి తగిలి, దాన్ని కూడా అదే దిశలో తిప్పుతుంది. ఈ రెండు చక్రాలు ఇ అనే అక్షం మీద ఉంటాయి. ఈ ఇరుసు మీదనే మరో పెద్ద చక్రం ఉంటుంది. దాని అంచుమీద గరిటెల వంటి నిర్మాణాలు ఉంటాయి. ఇవి AR అనే తొట్టిలో నుంచి పాదరసాన్ని “పైకెత్తి, దానికి వ్యతిరేకంగా నాలి ఉన్న గ్రా అనే తొట్టిలోకి చేరుతాయి. ఇటువంటి గరటలుండే మరో చక్రం ఎడమచేతి చేపున పంటులది: డి లో పాదరసం పడడంతో అది

తిరుగుతుంది, దానితో 110 అనే గొలుసు కదులుతుంది. ఆ గొలుసు ఓ) అనే చక్రానికి చుట్టూ బిగించి ఉంటుంది. ఈ చక్రం కూడా ఇ అనే పెద్ద చక్రం

ఉండే ఇరుసు “సేదనే ఉంటుంది. స్క అనే చక్రం చుట్టు కూడా ఈగొలుసు బిగిసి ఉంటుంది. ఈ చక్రం గడియారానికి “కీ ఇస్తుంది. ఈ లోగా ఎడమ చేతి చక్రంలోని గరిలులు లేదా తెడ్డు పాదరసాన్ని FR అనే వాలిఉండే తొట్టిలోకీ

తోస్తాయి. అందులోనుండి అది కుడివేపు చక్రాన్ని చేరుతుంది. చక్రాల [క్రమం ఈ విధంగా తిరిగి మొదలవుతుంది.

113

21,22 అనే కడ్డీలు సంకోచ వ్యాకోచాలకు గురవుతున్నంత వరకు ఈ గడియారం నడుస్తూనే ఉంటుంది. గడియారానికి కీ యివ్వడానికి మనకు కొవలసినదల్హా వాతావరణంలోని వేడిమి కొంచెం హెచ్చుతూ తగ్గుతూ ఉండడం మాత్రమే. ఇది మన ప్రమేయం ఏ మాత్రం లేకుండా జరిగిపోతూనే ఉంటుంది. అయితే మనం ఈ గడియారాన్ని “నిరంతర చలన యంత్రం" అనవచ్చా? అలా వీలు లేదు. ముందుగా, ఈ గడియారం అందులోని భాగాలు అరిగి పోయే వరకు మాత్రమే పనిచేస్తుంది. పైగా దాన్ని నడిపేది పరిసరాలలోని ఉష్ణోగ్రత. అది వ్యాకోచం వల్ల కలిగిన శక్తిని పోగు చేసి ఉంచుకుని గడియారంలో ముళ్ళను తిప్పడానికి, అందులో నుంచి కొంచెం, కొంచెమే వాడుకుంటూ ఉంటుంది. ఇది నిజంగా “శక్తిని సంపాదించుకున్న యంత్రం. లేదా ప్రసాదితశక్తి యంత్రం. దీనికి ఏ జాగ్రత్త అవసరం లేదు. అయితే ఇది శక్తిని శూన్యంలో నుండి పుట్టించేది మాత్రం కాదు. దానికి గల శక్తి ఆధారం ఈ భూమికి చేడినిచ్చే సూర్యుడు!

చి

తానే నడిచే జరీన్‌ నిండిన గొట్టా ల?

గ్గ 0 దిగువ భాగంతో ఆమర్చి ఉంటా

చ్మితం 79. తనంతట

గడియారం.

చితం 78. తనంతట తొనే నడిచే మరొక గడియార పటం.

“క్రి ఇవ్వనవసరం లేకుండా పనిచేసే మరొక గడియారం, ఇటువంటిదె చిత్రం 78, 79ల్లో చూవబడింది. ఇందులో ముఖమబున పదార్హం గ్రిసరిన్‌. గ్లిసరిన్‌ వాతావరణంలోని ఉష్ణ్టభేదానికి వ్యాకోచం చెంది, చిన్న పాటి బరువులను ఎత్తగలుగుతుంది. ఈ బరువును ర్రైందకు దింపడ గడటూారక నడుస్తుంది. గ్లిసరిన్‌ -30 సెం. వద్ద గడ్డ కడుతుంది, 200 సె మాత్రమే మరుగుతుంది. కాబట్టి ఈ రకం గడియారాలను నగరపు వీధులలో వాడవచ్చు (ఇది ఈ పుస్తకం రాసిన నాటి అలోచన మాత్రమే - అనువాదకుడు) వాతావరణంలో చేడిమిలో రెండు డిగ్రీలు మారుతున్నా ఈ గడియారం నడవడానికి వనికి. వస్తుంది. ఇటువంటి గడియారాన్ని సంవత్సరం పాటు పరిశీలించి, చాలా సంతృప్తికరంగా ఉందని నిశ్చయించారు.

G స్‌ st OE

0036

ల్‌ో

ఈ రకంగా పెద్ద పెద్ద యంత్రాలను. నిర్మించి ఏవయినా ప్రయోజనాలను సాధించవచ్చునా? మొదటిచూప్పలో ఈ శక్తిని సంపాదించుకునే యంత్రాలు చాలా లాభసాటిగా అనిపించవచ్చు. ఈ విషయం నిజమేనా చూద్దాం! ఒక మామూలు గడియారాన్ని 24 గంటలు పనిచేయించేలా (క్రీ? ఇవ్వాలంటే క గ్రా మీ. లో 7వ వంతు శక్తి చాలు (కిలోగ్రాము మీటరు అంటే కిలోగ్రాము బరువును ఒక మీటరు ఎత్తుకు ఎత్తగల శక్త) అంటే ఇది సెకండుకు కగ్రామీ.లో ఆరులక్షలన భాగం. అశ్వశక్తి అంపే సెకండుకు 75 కి.గ్రా, మీ.లు. అంటే ఒక గడియారపు యంత్రభాగాల శక్తి అశ్యశక్తిలో 45,000,000 వ వంతు మాత్రమే. ఈ విధంగా మొదటి గడియారంలోని కడ్డీలు, లేదా రెండన గడియారంలోని నిర్మాణం విలువ, ఒక కోపెక్‌ అనుకుంటే ఒక అశ్వ శక్తికి సమానమయిన శక్తిని తయారు చేయడానికి పెట్టిన పెట్టుబడి, 45,000,000 కోపెక్కులన్నమౌట. అంటే 450,000 రూబుళ్లు శక్తిని సంపాదించుకునే యంత్రం అనే పేర ఒక అశ్వశక్తికి అరమిలియన్‌ రూబుల్స్‌ ఖర్చు చేయడం కొంచెం అతి అని నా ఊహ!

రలు బల్బు బగ అల్టు గ

చిత్రం 80. పొగ ఒక చివర ఎగువకు, రెండవ చివర దిగుదకు పోతుందెందుకు?

చిత్రం 80లో అగ్గిపెట్టైమీద పెట్టున సిగరెట్‌ ఒకటి ర దానిరెండు చివరలనుండి పొగ బయటకు వస్తున్నది. అయితే పొగ ఒక చివరపైకి పోతుంటే, మరో చివర. క్రిందకు వస్తున్నది. ఎందుకు? రెండు చివర్ల నుంచి వచ్చేది ఒకే ప్రాగకదా! పొగ ఒకే కానీ నిప్ప ఉన్న చివరన, నిప్పువల్ణ్ల వేడెక్కిన గారి పొగనుకూడా పైకి తీసుకుపోతున్నది. సిగరెట్టుకు ఖాళీగొట్టం ఉండే చివర నుండి వచ్చేపాగ మాత్రం చల్లబడుతూ వస్తుంది. కాబట్టి అది పైకి ఎగరలేదు. పొగ గారికంకే బరువు అది కిందకే వస్తుంది.

మరిగే నీటిలో కరగని మంచు :

ఒక పర్తీక్ష నాళిక తీసుకోండి. అందులో నీళ్లు నింపండి. అందులోనే ఒక మంచు ముక్క కూడా వేయండి. మంచు నీటికన్నా తేలిక గాబట్టి తేలుతుంది. దాన్ని అడుగున పట్టి ఉంచడానికి ఒక బరువునేదయినా ఉపయోగించండి. అయితే మంచు ముక్కనీటికి తగిలి ఉండేలా చూడండి. ఇప్పుడు, సారాదీపంతో మంట కేవలం పరీక్షనాళిక పై భాగంలో మాత్రమే తగిలేలా చిత్రం 81లో చూపినట్లు వేడిచేయండి. నీరు త్వరలోనే మరిగి ఆవిరవుతుంది, అయితే, విచిత్రంగా నాళిక

చిత్రం 81. ఎగువన నీరు మరిగినా, దిగువన మంచు కరగదు.

అడుగున గల మంచుముక్క మాత్రం కరుగదు. “మరిగే నీటిలో కూడా కరగని మంచు ఇది ఒక చిన్న పాటి అద్భు తం.

నాళిక అడుగున ఉండేనీరు నురగడం లేదనేదే ఇందులో కిటుకు ఆ నీరు చల్లగానే ఉంటుంది. మనం చూచేది మరిగే నీటిలో మంచుకాదు. “మరిగే నీటి కింద మంచును” మాత్రమే. వేడికి వ్యాకోచం చెందిన నీరు తేలికై "పైకి లేస్తుంది. పరీక్ష నొళిక పై భాగాల్లోనే ఉంటుంది. కిందకు రాదు. పై భాగంలో వేడినీరు

లేదా చేడి, చల్ల నీరు కలిసి ఉండడం జరుగుతుంది. నీరు ఉష్ణాన్ని తన గుండా 116

పనహించనీయదు. వేడిమిని నాళిక అడుగుకు చేర్చడానికి మరో వాహకం లేదు కాబట్టి మంచు యథాతధంగా ఉంటుంది.

పెనా, కిందనా? వూ

నీటిని వేడచేయాలనుకుంటే, మనం పాత్రను నేరుగా మంట మీద పెడతాం అంతేగాని మంట వక్కన పెట్టను. మంటతో వేడెక్కిన గాలి పల్చనై తేలికై పైకి పోవాలని ప్రయత్నిస్తూ, పాత్ర చుట్టూ చేరుకుంది, కాబట్టి నీరు కాచడానికి ఇదే చాలా మంచిపద్దతి. ఈ రకంగానయితే వేడిమినుండి మనం పూర్తి లాభాన్ని పొందగలం.

కానీ ఏదయినా వస్తువును మంచుతో చల్లబరచాలంటే ఏం చేయాలి? చాలా నుంది, చల్లబరచదలుచుకున్న పాత్రను, ఒక పాలగిన్నె అనుకోండి, తీసుకుపోయి మంచు మీద ఉంచుతారు. మంచుతో చల్లనయిన గాలి బరువయి దాని కిందకు వస్తుంది. కాబట్టి గిన్నెను మంచుమీద పెట్టడం సరియయిన పద్దతి కాదు. కాబట్టి ఏదయినా గిన్నెనో, పాత్రలోని ద్రవాన్నో చల్లబరచదలుచుకుంటే, దాన్ని మంచుమీద పెట్టడం కాకుండా, దాని మీద మంచును పెట్టాలి.

దీన్ని నురింత వివరంగా చెప్పనివ్వండి. నీటి పాత్రను నుంచు మీద పెడితే, నీటిలో అడుగుభాగం మాత్రమే చల్ల బడుతుంది. మిగతా నీటి చుట్టూ చల్లబడని గాలి ఉంది. అదే, మంచును మూత మీద పెడితే, నీరు మరింత త్వరగా చల్లబడుతుంది. చల్లబడిన ప్రైనీరు కిందకు దిగుతుంది. కిందనుండే నీరు దాని స్థానంలో పైకి వస్తుంది. ఇలా జరుగుతూ మొత్తం నీరు చల్లబడుతుంది. (శుభ్రమయిన నీరు శి సెం. వరకు మాత్రమే చల్ల బడుతుంది. అప్పుడు దాని సాంద్రత అధికతరంగా ఉంటుంది. అంతకంటే. మనం ఏ పానీయాలను కూడా చల్లబరచనవసరం లేదుగదా!) ఈ లోగా మంచు చుట్టు గల గాలి కూడా చల్లబడి పొత్ర చుట్టు ఆఅవరించుకుంటుంది.

మూసిన కిటికీలోంచి ఈదురుగాలి :

కిటికీ తలుపులు గట్టిగా మూసి ఉన్నప్పటికీ, అందులో పగుళ్ళేవీ లేకపోయినా, ఆ కిటికీ సందుల్లోంచి జోరుగా గాలి, గదిలోకి రావడం, (చలిదేశాలలో) మామూలే. ఇది వింతగా కనబడుతుందే మోగానీ, ఇందులో ఆశ్చర్యం ఏమాత్రం లేదు.

గదిలోని గారి ఏ ఒక్క క్షణం కూడా స్టిరంగా నిలిచి ఉండదు. గారి చలగా

న్వ్‌

లేదా వెచ్చగా మారుతున్న కొద్దీ, కనబడని తరంగాలు తిరుగుతూనే ఉంటాయి. గాలి వెచ్చనైనకొద్దీ పల్చగా తేలికగా అవుతుంది. చల్లబడితే చిక్కన్వై బరువవుతుంది. కిటికీల పక్కన, బయటి గోడల పక్కన ఉండే చల్లని బరువయిన గాలి నేలకు చేరి,, వెచ్చని తేలికయిన గాలిని ఇంటి పైకప్పుకు పంపుతుంది. బుడగ ఈ

117

విషయాన్ని బాగా రుజువు చేయగలదు. రబ్బరు బుడగకు, చిన్న బరువు కట్టి అది గారిలో తేలియాడేలా చేయాలి. దాన్ని పొయ్యి ఉండేచోట వదిలేయండి. అది నెమ్మదిగా పొయ్యి దగ్గరి నుండి “పైకప్పుకు చేరి ఆ తర్వాత కిటికీ దగ్గరకు వస్తుంది. అక్కడినుండీ నేల మీదకు వచ్చి, తిరిగి సొయ్యినద్దకు చేరుతుంది. మళ్లీ ఇంతకు ముందటి మార్గంలోనే ప్రయాణం కొనసాగిస్తుంది (శీతల దేశాలలో ఇళ్లలోని గారి ఈ విధంగా తిరుగుతూ ఉంటుందని అర్హం - అనువాదకుడు). అందుకే కిటికీ మూసి ఉన్నా, అందులోంచి గాలి లోపలికి చొచ్చుకు వస్తుంది,

వింత చక్రం :

సిగరెట్టు పెస్టైలోని ఉలిపిరి కాగితం తీసుకుని అందులోంచి దీర్ణ చతరస్రాకారంగా ఒక ముక్కేను “కత్తిరించండి. దాన్ని అడ్డంగా ఒకటి, నిలువుగొ ఒకటి 'రెండు

మడతలు పెట్టి మళ్లీ విప్పదీ స్తే దాని గరిమనాభి ఎక్కడుందో తెలుస్తుంది. ఒక సూదిని బల్లమీద గుచ్చండి, కాగితం" గరిమనాభి సూది చివర మీద నిలబడేట్టు కాగితాన్ని నిలబెట్టండి. అది పడకుండా నిలబడుతుంది. ఇప్పటి వరకు ఇందులో రహస్యం ఏమిలేదు. చిత్రం 82లో చూపినట్టు మీ చేతిని కాగితం దగ్గరకు తీసుకురండి. చేతిని నెమ్మదిగా తేవాలి. లేకుంకే గారితోపుడుతో కాగీతం కిందపడుతుంది. కాగితం గుండ్రంగా తిరగనారంభిస్తుంది. మొదట్లో అది నెమ్మదిగా తిరుగుతుంది. నెమ్మదిగా వేగాన్ని పుంజుకుంటుంది. “చేతిని తీసే స్త, కాగితం తిరగడం ఆగిపోతుంది. మళ్లీ చేతిని దగ్గరకు ' తెస్తే, అది తిరగడం మొదలు పెడుతుంది.

చిత్రం 82. ఈ కాగితం ముక్క ఎందుకు తిరుగుతుంది?

1870 లో ఒకసారి, ఈ ప్రయోగాన్ని చూచి, మనకు అంటే మనుషుల శరీరాలకు ఏవో వింత శక్తులున్నాయని అనుకున్నారు. మానవ శరీరంలోని రహస్యమయ ద్రవాల ఉనికి, రుజువయిందని నుంధ్రవాదులు సంతోషించారు. అయితే, నిజానికి ఇందులో అసహజం ఏమీ లేదు. చేతిని దగ్గరికి తేగానే దాని చేరువనున్న గాలి

వేడెక్కుతుంది, ఆ గాలి పైకి లేస్తుంది. కాగితొన్ని కదిలిస్తుంది. అందుకే కాగితం గుండ్రంగా తిరుగుతుంది. కాగతం కొంచెంగా మడతబెట్టే ఉందిగాబట్టి అలొ

తిరుగుతుంది. ఇలాంటి కాగితాన్ని దీపాలమీద అమర్చినా లాగే తిరుగుతుంది. కాగితాన్ని కొంచెం, జాగ్రత్తగా పరిశీలిస్తే అది ఎప డూ ఒకే దిశగా తిరుగుతున్నట్లు గమనించవచ్చు. అది మణికట్టు 'వేపునుండి = వేళ్ల దిక్కుగా తిరుగుతుంది. చేతి

118

శేభక్రనా అరచేయి ఎవడూ ఎక్కువ వెచ్సగా ఉంటుంది. కాబట్టే అరచేతి య ల ౬ (౮ ల (ఏర Pee దగరనుండి వచ్చే వెచ్చని. గారి బలంగా ఉంటుంది. జ్వరంగా ఉండి, శరీరం వెడిగ ఉండేవారు ఈ ప్రయోగం చేస్తే కాగితం మరింత వేగంగా తిరుగుతుంది. ఈ రకనుయిన పరిభ్రమణం గురించి మాస్కో మెడికల్‌ సాసైటకి 1876లో ఒక పత్రాన్ని వంపారంటే మీకు సరదా అనిపించవచ్చు.

మీ కోటు మీకు వెచ్చదనాన్ని ఇస్తుందా?

కోటు మీకు వెచ్చదనాన్ని ఇవ్వదు అని నేనంశే, మిమ్మల్ని ఆటపట్టిస్తున్నాను అనుకుంటారేమో! నేను దాన్ని నిరూపించగలిగితే? అయితే ఈ వ్రయోగం చేయండి. ఒక మామూలు థర్మామీటరును తీసుకుని అందులో రీడింగును గమనించండి. అప్పడు దాన్ని మీ ఉన్ని కోటులో చుట్టి కొన్ని గంటలపాటు వదిలేయండి. అప్పుడు రీడింగు మరోసారి చూడండి. ముందు ఎంత ఉండిందో అంతే ఉంటుంది. మీ ఉన్నికోటు మీకు వెచ్చదనం. కలుగజేయదు అని నమ్మకం కుదిరిందా? రెండు సంచులలో మంచుముక్కలు వేసి ఒక దాన్ని ఉన్ని కోటులో కప్పి ఉంచండి. మరోదాన్ని బయట వదిలేయండి. రెండన సంచిలో మంచు కరిగిపోయిన తర్వాత, కోటులో పెట్టిన సంచీని తీసి చూడండి. అందులోని మంచు, ఇంచుమించు కరగకుండానే ఉంటుంది. మంచును కోటు, వెచ్చజేయలేకపోయింది, సరికదా, దాన్ని చల్లబరిచి, కరగకుండా ఉంచింది.

అంటే ఉన్నికోటు వెచ్చదనాన్ని ఇస్తుందా? వెచ్చదనం అంకే వేడిని సరఫరా చేయడం అని గనుక అనుకుంటే, “లేదు!” అని ఈ ప్రశ్నకు జవాబు. ఒక దీవం వెచ్చదనం ఇస్తుంది, పొయ్యి ఇస్తుంది. అల్లాగే మన శరీరం కూడా వెచ్చదనాన్ని ఇస్తుంది. ఇవన్నీ వేడికి వనరులు. మీ కోటు మాత్రం అలాకాదు. దానిలో మనకివ్వడానికిగాను, దానిదంటూ వేడిమి లేనేలేదు. అడి మన శరీరం నుండి వెచ్చదనం నష్టం కాకుండా కాపాడగలుగుతుంది. తమ శరీరాల్లోనే వెచ్చదనం పుఘ్టు, వేడిర్తక్తపు జంతువులు, బొచ్చు ఉన్నప్పుడు చాలా వెచ్చగా ఉంటాయి. అది లేకుంటే వాటికి చలి తగులుతుంది. మనం (ప్రయోగానికి తీసుకున్న థర్మామీటరులో స్వతహాగా వేడిమి లేదుగనుక, దాన్ని కోటులో చుట్టినంత మాత్రాన. రీడింగు

మారనవసరంలేదు. కోటు, ఉష్ణాన్ని తనగుండా (ప్రవహించనీయదు గనుక, అందులో చుట్టిన మంచుముక్కలు కరగడానికి ఎక్కువ కాలం పట్టింది. దానికి వెలుపలి

నుండి వెచ్చదనం తాకకుండా కోటు ఆపింది.

భూమి మీద కురిసిన మంచు కూడా జంతువుల ఉన్ని లాంటిదే. అది కూడా మంచి ఉష్ణవాహకం కాదు. అందుకనే ధాని కింది భూమి నుండి వెచ్చదనాన్ని పోనీయదు. అందుకే మంచుకప్పిన నేల, మామూలు చోటికన్నా, కనీసం 10 సెం. వెచ్చగా ఉంటుంది.

కాబట్టి ఉన్నికోటు వెచ్చదనాన్ని ఇస్తుందా అనే ప్రశ్నకు, అది మనలను వెచ్చగా

119

(గ్రహిస్తుంది. పెట్టను తన మరిగే వేడిమి అంతే 335ిసెం. కన్నా వేడి కాకుండా చేస్తుంది. ఆ వేడిమికి పెట్ట సులభంగా తట్టుకుంటుంది. తగలబడి పోదు.

కాలని కాగితం. చిత్రం 86. కాలని దారం

చిత్రం 85లో మరో సులునయిన ప్రయోగం చూపబడింది. ఒక లావుపాటి మేకును, లేదా ఇనుము లేక రాగి కడ్డిని ఒక దాన్ని తీసుకోండి. దాని చుట్టూ ఒక కాగితాన్ని గట్టిగా మలుచుట్టుగా _ తిప్పండి. దాన్ని మంటమీద ఉంచండి, మంట కాగితానికి తగులుతుంది. నుసి పట్టిస్తుంది కూడా. కానీ కడ్డీ ఎరువువేడికి వచ్చేదాకా, మండి పోకుండా ఉంటుంది. లోహము యొక్క నుంచి ఉష్మవాహక శక్తే ఇందుకు కారణం. ఇదే ప్రయోగాన్ని _ గాజుకడ్డీతో చేస్తే కాగితం నిలవదు. మండిపోతుంది. చిత్రం 86 లో ఒక తాళం చెవి చుట్టు చుట్టిన 'తగలబడని దారం చూపబడింది.

మంచుమీద ఎందుకు జారుతుంది?

పాఠిష్‌ చేయని నేలమీదకన్నా, చేసిన నేలమీద సులభంగా జారవచ్చు. అలొంటప్పడు ఎగుడుదిగుడుగా ఉండే మంచుమీదకన్నా నునుపుగా ఉండే మంచుమీద సులభంగా జారారికదా! అయితే ఇలా కొకుండా, నునుపు మంచుమీదే కాక, గరుకుమంచుమీదే స్లైడ్‌ బండి సులువుగా జారుతుంది. మంచు ప్రాంతాలలో స్లెడ్‌ బండిని వాడిన వారికి ఈ సంగతి అనుభనమయి ఉంటుంది. ఈ ఎగుడు దిగుడు మంచు ఎందుకింత జారుడుగా అయింది? మంచుకు జారుడు లక్షణం అది నునుపుగా ఉండడంవల్ల రాదు. దాని మీద ఒత్తిడి కలుగజేసినవుడు [ద్రవీభవన స్థానం తగ్గిపోవడం వల్ల మూత్రమే అది జారుడనుతుంది.

స్లెడ్‌ బండి మీదగాని స్కేట్స్‌మీద గాని మంచుమీద జారితే ఏమవుతుంది. స్కేట్స్‌ మీదనయితే, మన శరీరం బరువు మొత్తం ఏవో కొన్ని చదరపు సెంటిమీటర్ల పరిధిలో విస్తరిస్తుంది. ఈ పుస్తకంలోని రెండన అధ్యాయాన్ని గుర్తు చేసుకుంటే స్కేట్స్‌ వల్ల నుంచుమీద ఒత్తిడి ఏర్పడుతుందని కూడా జ్ఞాపకం వస్తుంది. ఒత్తిడి ఎక్కువయినపుడు నుంచు చాలొ తక్కువ" ఉష్ణోగ్రత వద్దే కరుగుతుంది. ఉదాహరణకు మంచు ఉష్ణోగ్రత సున్నాకన్నా కిసెం. తక్కువగా ఉందనుకోండి. స్కెటింగ్‌ చేసే వారి ఒత్తిడి వారి కొళ్ల, కింది మంచును చూమూలుకన్నా 6° లేదా 7) తక్కువ ఉష్ణోగ్రత వద్దే కరిగిస్తుంది. ఈ మంచు ,కరుగుతుంది. మంచుకరిగే

122

ఉష్ణోగ్రతను ఒక డిగీ సెం. తగ్గించాలంకే చదరపు సెంటిమిటరుకు 130 క.గ్రా.ల

ఒత్తిడి కలిగించనలన ఉంటుందని, సిద్ధాంతపరంగా లెక్క చేయబడింది. స్కేటింగు చేసే వారు గానీ స్లెడ్‌ బండిలోగానీ పంత ఒత్తిడిని కలుగజేయగలుగుతారా?

నారు మంచును తగిలి ఉండే భాగాల మీద, బరువు న్యాపించితే, ఒత్తిడి చాలా తక్కువగా ఉంటుందని సులభంగానే ఊహించవచ్చు. అంకే మంచుకు తగులుతున్న అడుగు భాగా మొత్తం కాక, అందులో కొంత భాగమేనని తెలుస్తుంది. (ఈ సిద్దాంతం పరంగా లెక్కలు వేసేటన డు, కరగడంలో మంచు, నీరు ఒకే రకమయిన “ఒత్తిడికి గురవుతాయని గుర్తుంచుకోవాలి. ఇక్కడి పరిస్తితుల్లో మంచుకరిగిన నీరు కూడా ఒత్తిడికి గురవుతుంది. అంటే నుంచును కరిగించడానికి మరింత తక్కువ ఉష్ణోగ్రత వద్దే వీలవుతుందని అర్హం. సంపాదకుడు) ఈరకంగా జరగడం వల్ల, స్కేట్‌, లేదా సెడ్‌ పట్టేలకు నుంచుకు మధ్యన సన్నటి నీటిపొర ఏర్పడుతుంది. _ దీనిమీద జారుడుగా ఉండడం. వీవిధంగాను ఆశ్చర్యకరం కాదు. ముందుకు కదిలిన కొద్దీ ఇదే ప్రక్రియ జరుగుతూపోతుంది. అంటే జారుతున్న వారు వరుసగా ఒక్‌ నీటిపారమీడ్‌ జారుతుంటారు. మంచుకు మాత్రమే ఈ లక్షణం ఉంది. ఒక రష్యన్‌ భౌతిక లోతు అందుకే దీన్ని “ప్రకృతిలోని ఏకైక జారుడు పదార్హం' అన్నాడు. మిగతా వస్తువులన్నీ నునువుగా పింటాయంతేగానీ జారుడుగా ఉండవు.

మళ్లి ఒకసారి మొదటికి వద్దాం! నునుపు మంచుకన్నా ఎగుడు దిగుడు మంచు నందుకు ఎక్కువ జారుడుగా ఉంటుంది. అదే బరువు, నేలకు తగులుతున్న విస్తీర్ణాన్ని బట్టి, ఒత్తిడిలో మార్పులుంటాయని ఇంతకు ముందే తెలుసుకున్నాం. అటువంటప్పుడు ఎక్కువ ఒత్తిడి నునుపు మంచు మీదనా? లేక ఎగుడు దిగుడు నుంచు మీదనా ఎక్కువ కలిగేది? బరువంతా కేవలం కొన్ని గతుకుల మీద మాత్రమే మోపబడుతుందిగాబట్టి ఒత్తిడి గతుకులుగా ఉండే ఎగుడుదిగుడు మంచుమీదే ఎక్కువగా ఉంటుంది. ఒత్తిడి ఎక్కువయిన కొద్ది, మంచుకరగడం సులువవుతుంది. మంచుమరింత జారుడవుతుంది. అయితే "స్లైడ్‌ పట్టేలు తగినంత వెడల్పుగా ఉండాలి. (స్కేట్స్‌ విషయంలో ఈ తీరు నిజం కాదు. అందులో చలన శక్తి, గతుకులను కొట్టివేయడానికి ఖర్చవుతుంది.)

ఒత్తిడి నల్ల మంచు త్వరగా కరగడమనే ఈ ప్రక్రియ, మనం చూచే కొన్ని ఇతర విషయాలను కూడా విశదీకరిస్తుంది. ఈ లక్షణం వల్లనే, రెండు మంచు ముక్కలను ఒకదానికొకటి వేసి బాగా అదిమితే, అవి అంటుకుపోతాయి. మంచు ముద్దలో చిమ్ముకునే పిల్లలు కూడా ఈ లక్షణాన్ని తమకు తెలియకుండానే నాడుకుంటారు. పొడినుంచును ఎత్తి ఉండకట్టడానికి, అదిమినపుడు, ఒత్తిడే దానికి ఉండరూపం కలుగజేస్తుంది. మంచుతో మనిషీ “బొమ్మను తయారు చేసే వారుకూడా ఈ వనే చేస్తారు. అందుకే నుంచు మరీ చల్లగా ఉన్నప్పడు, దాన్నిముద్ద కట్టడం, బొమ్మచేయడం సులభంగా వీలుకాదు. దారిలో పడ్డ మంచుమీద చాలామంది నడుస్తూపోయిన తరువాత, అది ఒక గట్టు పె పెంకుగా 'కరుడుగడుతుంది.

123

మంచు ఈ లుల సమస్య (

ఇంటిచూరుల, అంచుల మీదనుండి చొచ్చుకు నచ్చే, ఈటెల వంటి మంచు సూదులు ఎలా తయారయ్యాయో ఆలోచించారా? అవి ఎవ్వడు తయారవుతాయి. మంచు కరుగుతున్నపుడా? గడ్డకడుతున్నవుడా? కరిగేటపుడయితే, ఆ ఉష్ణోగ్రతలో అది తిరిగి గట్టిబడడం ఎలా జరిగింది? అలొ కొక గట్టిబడేటవుడయితే, అ చూరుల కొసలకు, నీరు, ఎక్కడినుండి వచ్చింది?

చూశారుగా, ఈ సమస్య అనుకున్నంత సులభంకాదు. ఈ మంచు ఈటెలు తయారు కావాలంటే, ఒకేసారి రెండు రకాల ఉష్ణోగతలు అవసరం. నిజంగా

అలాగే జరుగుతుంది కూడా. చూరు మీది మంచు, ఎండవేడిమికి కరుగుతుంది. ఈనీరు చూరునుంచి కారేలోగా, తిరిగి గడ్డకడుతుంది. (గదిలో వెచ్చదనం వళ్ల

కప్పు వేడెక్కి కూడా, ఈటెలు తయారవుతాయి. అది వేరే విషయం).

చిత్రం 87. ఎండకు నేలకంటు ఏటవాలు కప 4 ఎక్కువగా వేడెక్కుతుంది.

=

= = = E = = = డా

= గట్ట లల చ = శై ద

జ

[|

ఇలా ఊహించండి. అది ఎండకాస్తున్న రోజు. అయితే ఉష్ణోగ్రత మాత్రం సున్నా కన్న ఒకటి రెండు డీగ్రీలు నూత్రమే తక్కువగా ఉంది. ఎండ అంతటా వ్యాపించింది. ఏటవాలుగా పడే సూర్యకిరణాలు భూమి మీది మంచును కరిగించలేక పోతున్నాయి. కానీ ఏటవాలుగా ఉండే. ఇంటికవ ను, అవి ఇంచుమించు లంబ కోణంలో తాకుతాయి. అవ డు కవ్వుమీద మంచు. కరుగుతుంది. సూర్యకిరణాలు పడే కోణం ఎంత పెద్దదిగా ఉందు అంత వెలుతురును, వేడిమిని ఇస్తాయి. ఈ కోణం యొక్క "సైన్‌ విలువకు అనులోమంగా సూర్యకిరణ (ప్రభావం ఉంటుంది. చిత్రం 87 విషయంలో, ఇంటి కవ మీద, భూమిమీదకన్నా రెండున్నర. రెట్లు ఎక్కున వేడిమి ఉంటుంది. మంచు కరిగి చూరుమీదుగా జారుతుంది. చూరుకింద మాత్రం వేడిమి సున్నాకు తక్కువగా ఉంటుంది. పైగా నీటిబొట్టు, భాష్బీకరణం వల్ల మరింత చల్లనవుతాయి. కాబట్టి _ గడ్డకడతాయి. దాని మీదకు మరో నీటి

124

బొట్టు జారి అదికూడా గడ్డకడుతుంది. అలా నరుసగా నీరు జారుతూ, ఒక ఈలాంటి ఆకారం కిందకు వేలాడుతూ వస్తుంది. వారం రోజుల తర్వాత మళ్లీ ఒకసారి ఇలాంటి వాతావరణం వస్తుంది. ఈట ఆరకంగా పెరుగుతూ పోతుంది. భూగర్భ పు గుహల్లో స్థాలశక్టైట్లు కూడా ఇలాగే పెరుగుతాయి.

సూర్యరశ్మి పడే వాలుకోణం ఇంకా గొప్ప వింతలను చేస్తుంది. వివిధ వాతావరణ ప్రాంతాలు, రుతువులు వీటివల్ల ఏర్పడతాయి. (అయితే ఇవే మొత్తం కారణం కావు) మారిపోతుండే దినాల నిడివికూడా ఒక కారణం. సూర్యునితో పోల్చి చూస్తే భూమి తన అక్షం మీద వాలి ఉండడం వల్ల ఇవన్నీ జరుగుతాయి. సూర్యుడు మనకు వేసవిలోనూ, చలికాలంలోనూ ఒకే దూరంలో ఉంటాడు. ధృవాలనుంచి, భూమధ్యరేఖనుంచి ఒకే దూరంలో ఉంటాడు. వీటిల్లో ఉండే తేడాలు (లెక్క చేయనవసరం లేనంత) చాలా తక్కువ. అయితే భూనుధ్యరేఖ వద్ద సూర్యకిరణాలు నేలను తాకే కోణం, ధృవాల వద్దకన్నా ఎక్కువగా ఉంటుంది. ఎండకాలంలో ఈ కోణం మరింత పెద్దదవుతుంది. ఈ పరిస్టితివల్ల నే ఉష్ణోగ్రతలో మార్పులు, తద్వారా ప్రకృతిలోని ఇతర మార్పులు ఏర్పడతాయి.

విసనక [రలు -

ఆడవారు. విసనకర్రలతో విసురుకుంటూ సేదదీర్నుకుంటారు. ఈ పనివల్ల, వారి చుట్టు వట్ట ఉన్నవారికి ఎటువంటి హాని లేదని, నిజానికి ఇది వారికందరికీ సాయం చేస్తుందని అనుకోవడం మామూలు. ఈ సంగతి నిజమేనేమో చూద్దాం.

౨సనకర్రతో విసురుకుంటే ఎందుకు చల్లగా అనిపిస్తుంది? మన ముఖాలకు నేరుగా తగులుతున్న గారి వేడెక్కుతుంది. కనబడకుండా ఉండే, ఈ వెచ్చని గాలిముసుగే మన ముఖాలు వేడి చేస్తుంది. లేదా, ముఖంనుండి మరింత వేడి బయటకు రాకుండా చేస్తుంది. గాలి కదలకుండా ఉంటే, ఈ వేడి గారి తెరను, చల్లని గాలి వచ్చి, నెమ్మదిగా పైకి తోస్తుంది. మనం ఈ వెచ్చని తెరను విసనకర్రతో చెదరగొడితే, ముఖానికి వెచ్చగా లేని గాలి వచ్చి తగులుతుంది. ఆ గాలిలోకి ముఖం నుండి వేడి" వచ్చి చేరుతుంది. అలా ముఖం నుండి వెచ్చదనం, బయటకు పోయిన కొద్ది, మనకు చల్లగా అయినట్లు అనిపిస్తుంది.

అంటే, విసనకరలు వాడుతున్నవారు వెచ్చని గాలి తెరలను, అదే పనిగా చెదరగొడుతూ ఉంటారు. ఆ స్టలంలోకి వెచ్చగా లేని గారి వస్తుంటుంది. ఆ గారి వేడెక్కగానే తిరిగి చెదిరి పోతుంది. కొత్తగాలి వస్తుంది.

విసనకర్రల వల్ల, ఈ రకంగా గారి త్వరత్వరగా కదులుతుంది. గదిలో వేడిమి

అంతటా సమానమనవుతుంది. అంటే, మరోవమూటలో, గదిలో ఉండే ఇతరుల చుట్టు ఉన్న చల్లగాలిని వాడుకుని, విసనకర్ర గలవారు తమను తాము చల్ల

బరుచుకుంటారు. ఇందులో మరొక పరిస్టితి కూడా ఉంది. దాని గురించి వివరాలు చుూదాము,

125

గాలిలో చరి ఎందుకు ఎక్కువనిపిస్తుంది?

వాతావరణం ప్రశాంతంగా ఉన్నరోజులకన్నా, గాలులు వీచే రోజున చరి ప్రభావం ఎక్కువ ఉంటుంది. అయితే, చాలా మంది ఈ చిషయాన్ని వివరంగా గమనించరు. కేవలం ప్రాణికోటి నూత్రమే గాలివల్ల ఎక్కువ చలికి గురవుతాయి. గాలి వల్ల ఉషహ్ణాగత మాత్రం మారదు. ధర్మామీటర్‌ లో రీడింగు నూరదు. గాలి వీచేరోజున ఎక్కువ చలివుట్టుడానికి కారణం, గారి ముఖం నుండి, శరిరం నుండి, ఎక్కువ వేడిమిని తొలగించడమే. ప్రశాంత వాతావరణంలో, శరీరం చుట్టు ఉండి, వెచ్చనయిన గారి, అంత త్వరగా చెదిరిపోదు. గాలి ఎక్కువయిన కొద్ది, ప్రతినిమిషం శరీరానికీ తగిలే గాలి మోతాదు పెరుగుతుంది. ఫలితంగా ప్రతినిమిషం ఎక్కువ వెచ్చదనం శరీరం నుండి బయటకు పోతుంది. చలి పెరగడానికి ఈ ఒక్క కారణం చాలు.

కానీ ఇందుకు ఇంకో కారణం కూడా ఉంది. మన చర్మం ఎప్పుడూ, చలిలో

గాలిలో కూడా తేమను వదులుతూ ఉంటుంది. చెమట పట్టాలంటే వెచ్చదనం ఉండాలి. ఈ వెచ్చదనం మన శరీరం నుండి, దాన్ని తగిలి ఉండే గాలినుండి వస్తుంది. గాలి కదలకుండా ఉంటు, అది - తేమతో సంతృస్తమయి పోతుంది, గనుక చెమట పట్టడం నెమ్మదవుతుంది. తేమగాలిలో, నీరు ఆవిరనడం తగ్గుతుంది గదా! చుట్టూ ఉండే గారి కదులుతూ ఉండి, నిమిష నిమిషానికి కొత్తగాలి వచ్చి శరీరానికి తగులుతుంటే, ఎక్కువ చెమట పడుతుంది. ఇందుకు అవసరమయిన అదనపు వెచ్చదనం శరీరంలో నుండే వస్తుంది.

అయితే గాలికి ఈ చల్లబరిచేశక్తి ఎంత ఉంటుంది? ఇది వీచేగారి వేగం మీద వేడిమి మీద ఆధారపడి ఉంటుంది. నిజానికిది, అనుకున్నదానికంటే బాగా ఎక్కువగా ఉంటుంది. శరీరంలో చర్మపు ఉష్ణోగ్రతను, గాలి, ఎంతగా తగ్గిస్తుందో చూపడానికి తగు ఉదహరణ ఒకటి చూడండి గారి ఉష్ణోగ్రత శి సెం. ఉందనుకుందాము. అప్పుడు గాలి నిశ్చలంగా ఉందని కూడా అనుకుందాము. అప్పుడు చర్మం ఉష్ణోగ్రత 31° సెం. ఉంటుంది. మెల్లని గాలి తెమ్మెర సెకండుకు రెండు మీటర్ల వేగంతో వీస్తే, చర్మం వెచ్చదనం 7° సెం, పడిపోతుంది. ఈ రకం గాలిలో జెండాలు రెపరెపలాడవు. ఆకులు కదలవు. జెండా రెపరెపలాడేట్టు, ఆకులు, అల్లాడేట్లు అంటే సెకండుకు ఆరుమీటర్ల వేగంతో గాలివీస్తే, చర్మం వేడిమి 22° సెం. తగ్గుతుంది. అంటే 90 'సెం.కి తగ్గతుందన్నమాట.

కాబట్టి మంచు ప్రభావం మనమీద ఎంత ఉంటుంది. తెలుసుకోవడానికి, కేవలం ఉష్ణోగ్రత చూస్తే చాలదు. గాలి వేగాన్ని కూడా లెక్కలోకి తీసుకోవాలి. బాల్టిక్‌ తీర ప్రాంతాల్లో గారి సగటు వేగం నిమిషానికి ఆరు మీటర్లు ఉంటుంది. అందుకే ఉష్ణ్మోగత ఒకంతే ఉన్నాసరే, మూస్కోలోకన్నా లెనిన్‌ గాడ్‌ లో ఎక్కువ చలిపుడుతుంది. మాస్కోలో గాలివేగం సెకండుకు 4.5 మీ. మాత్రమే. బైకాల్‌ సరస్సు ప్రాంతంలో చలిబాధ మరింత తక్కువ. అక్కడ గాలివేగం 13

126

మి./సెకండు మాత్రమే. యూరపులో గారి వాతావరణానికి అలవాటుపడ్డవారు, - తూరు సైబీరియాలో మంచును గురించి భయంకరంగా ఊహించుకుంటారు. కానీ నిజానికీ అక్కడ పరిస్తితి అంత భయంకరంగా ఉండదు. అక్కడ గారి చాలా తక్కువ. ముఖ్యంగా చలికాలంలో మరీ తక్కువ.

ఎడారి వడగాలులు :

ఇదంతా చెప్పినందుకు మీరు, “ఎండలు మండుతున్న రోజున గాలి వీస్తే హాయిగా అనిపించాలి గదా? అని అడుగుతారేమో! మరి ఎడారులలో నడగాడ్సుల సంగతేమిటి? ఈ వ్యతిరేక పరిస్టితికి కారణం ఉంది. ఉస్ణనుండల ప్రాంతాల్లో గారి శరీరాల కన్నా ఎక్కువ వేడిగా ఉంటుంది. అందుకే ఈ గాలుల - వల్ల మనుషులకు ఎక్కువ వేడిమి తగలడంలో ఆశ్చర్యం లేదు. గారి శరీరం నుండి వేడిమిని [గ్రహించడం పోయి, మరింత వేడిని కలుగజేయడం వల్ల ఈ పరిస్టితి ఏర్పడుతుంది. ఇటువంటి చోట్లలో, శరీరానికి ఎక్కువగాలి తగిలినకొద్దీ, ఎక్కువ వేడిగా ఉంటుంది. భాషప్బీభనన చేగం, ఈ గాలి నల్ల పెరుగుతుంది. అయినా దానివల్ల ప్రయోజనం ఉండదు. అందుకే ఎడారులలోని నారు ఉన్నిదుస్తులు, టోపీలు వాడుతుంటారు.

మేరిముసుగులు వెచ్చదనాన్ని ఇస్తాయా?

భౌతిక శాస్త్రానికి ఇది మరో సమస్య, మేలిముసుగు వేసుకుంటే. వెచ్చగా ఉంటుందని, ముఖం మీద ముసుగు లేకుంటే చలిపుడుతుందని, ఆడవారు అంటారు. (మన దేశంలో ఈ ముసుగుల అలవాటు తక్కువ, మనది మొదలే ఉష్ణదేశం. - అనువాదకుడు). వారి మాటల్లో నిజం లేదని, ఇదంతా ఆడవారి భ్రమ అని కొందరి నమ్మకం.

నేను ఇంతకు ముందు తెలియజేసిన వివరాలు చదివారు గాబట్టి. మీరు, స్త్రీల మాటల్లోని యధార్దాన్ని గుర్తించగలరనుకుంటాను. మేలిముసుగు గుడ్డలో రంధ్రాలు ఎంత పెద్దవిగా ఉన్నా, వాటిలోనుండి గాలి చొరడం తగ్గుతుంది గదా! అందుకని ముఖం ముందు ఉండే గాలి వెచ్చనవుతుంది. చల్లని గారి వచ్చి, ఈ వెచ్చని గాలిని తోసివేయాలం' టే ముసుగు అడ్డు తగులుతుంది. చాలా చల్లగా ఉండేరోజున ఆరు బయట తిరుగుతున్నప్పుడు, మేఠిముసుగు చేసుకున్న (స్త్రీలు, తాము వెచ్చదనాన్ని అనుభవించగలుగుతున్నామని అంశే, అందులో అబద్దం లేదు. వారిని నమ్మవచ్చు!

చల్లనీటి కుండలు - కూజాలు :

ఏ మాత్రం మెరుగు లేకుండా ఉండే మట్టి పాత్రల్లో, వీద్రవం పోసి ఉంచినా, అది చల్లబడడం మీరు చూచిఉంటారు. దక్షిణ దేశాలలో ఇవి ఎక్కువ కనబడతాయి.

127

స్పెయిన్‌లో వీటిని _'అల్కరజా' అంటారు. ఈజిన్నలో 'గౌలా' అంటారు (మన దేశంలో కూజాలు, కుండలు, గోలాలు, రంజన్‌ లను గురించి (ప్రత్యేకంగా చెప్పనవసరం లేదనుకుంటాను. అను.) . a) a డ్‌

వీటిలోని రహస్యం చాలా సులువయినది. మట్టికుండ, గ్‌ డలలోకి రు లేదా ద్రవం _ క్రమంగా ఆవిరవుతుంది. కాబట్టి ద్రవేంలో నుండి; పొత్రలోనుండి ఉష్ణం నస్ట్రమవుతుంది. అయితే దక్రిణదేశాల్లో ప్రయాణికులు, ఈ మట్టి పాత్రలో ద్రవాలు బాగా చల్లబడతాయని అంటూ ఉంటారు. ఈ విషయం ఎన్నో లక్షణాల మీద ఆధారపడి ఉంటుంది.

వాతావరణం ఎంత వేడిగా ఉండి, గాలి ఎంత వేడెక్కితే, పాత్ర గోడలలోకి వచ్చిన ద్రవం అంత త్వరగా ఇగురుతుంది. ఎక్కువగా కూడా పోతుంది. అప్పుడు పాత్రలోని ద్రవం కూడా బాగా చల్లబడుతుంది. వాతావరణంలోని తేనుకూడా దీనిపై ప్రభావాన్ని చూపుతుంది. తేమ ఎక్కువయితే, నీరు ఆవిరనడం నెమ్మదవుతుంది. కుండలో నీరు కూడా త్వరగా చల్లబడదు. అందుకే పొడిగాలిలో నీరు త్వరగా చల్లనవుతుంది. గాలివీస్తే ఇగరడం, మరింతవేగం అయి, పా|త్రలోనీరు

వ్‌ చ సునురోజున తడిగుడ్త

చల్ల బడడం కూడా ఎక్కువవుతుంది. వెచ్చగా ఉండి గాలి వీస్తున్నర్‌'జ డలు (oe పెన చేసుకుంటు, ఈ సంగతి బాగా తెలుస్తుంది. కుండల్లో నీరు, _ఉన్నదానికంటే అయిదు డిగ్రీలకన్నా ఎక్కువ చల్లబడదు. బయట ఉష్ణోగ్రత 33° సెం. ఉంచే,

కుండలో నీరు 28 ఉంటుంది. నిజానికి ఇది ఒక చల్లదనమే కాదు (ఇది రష్యాలో సంగతి! అను) ఈ కుండలను వాడుకునే ఉద్దేశ్యం కూడా అదికాదు. చల్లని ద్రవాలను చల్లగా _ఉంచడానికే వాటిని వాడుకుంటారు.

కుండలో నీరు చల్లబడే తీరును కొంచెం లెక్కచేసి చూద్దాము. కుండలో 5 లీ. నీరు పడుతుందనుకుందాం. అందులో నుండి 0.1 లీ. ఆవిరయిందనుకుందాం. 33° సెం. ఉష్ణోగ్రత ఉండే రోజున, ఒక లీటరు నీటిని ఆవిరి చేయాలంటే 580 కేలోరీల శక్తి అనసరనువుతుంది. ఇక్కడ కుండలో 0.1 లీ. నీరు ఆవిరయింది. అంటే 58 కేలోరీలు ఖర్చయ్యాయి. ఇందుకు సరిపడిన వేడిమి మొత్తం కుండలోని నీటినుండే వచ్చిఉండే, నీరు క్షై=12) సెం, చళ్లబడాలి. అయితే, అందుకు అవసరమయిన వేడిమిలో ఎక్కువ భాగం కుండ గోడలనుండి వస్తుంది. దాని చుట్టు ఉండే గాలిలోంచి మరికొంచెం వస్తుంది. నీరు చల్లబడుతూ ఉండగా, మరోవేప్పు కుండచుట్టు ఉండే వెచ్చని గాలివల్ల అది తిరిగి వేడెక్కుతుంటుంది గూడా! కాబట్టి నీరు, ఈ లెక్కతేలిన ఉస్మంలో ఇంచుమించు సగం వరకు మాత్రమే చల్లనవుతుంది.

నీరు ఎండలో, నీడలో, ఎందులో ఎక్కువ చల్లనవుతుందో చెప్పడం కష్టం. ఎండలో భాష్పీభవనం ఎక్కునగా ఉంటుంది. కానీ చుట్టు వేడిమి కూడా

ఎక్కువగానే ఉంటుంది. నీడలో గారి బాగా ఆడేనోట పెడితే నీరు తొందరగా వల్లనవుతుందని నా అభిప్రాయం.

128

మంచులేని మంచుపెస్టై

నీరు ఆవిరవడంతో పు చల్లదనం ఆధారంగా, ఆహార పదార్దాల ను చల్లబరచడానిం సరిపడే మంచుపె్టును తయారుచేయవచ్చు. కర్ర షెల్లు లేదా జిం కువ తపూసిన ఇనుప షెల్లును ఒకదాన్ని తీసుకోవాలి. దానిపైన ఒక పొడుగాటి పాత్రలో చల్లని నీరుపోసి ఉంచాలి. ఒక కొన్వాసు షెల్లు చుట్లు చుట్టి దానిపై చివరలను చన్నీటి పాత్రలో ఉంచాలి. కింద చివరలు పష్సెల్టు క్రింద మరో పాత్రలో నీటిలో ఉండేలా అమర్చాలి. పై పాత్రలో నుండే నీటితో కాన్యాసు తడుస్తుంది. దీపపు ఒత్తిలో నూనెలాగ ఆ "పేరు గుడ్డలో వ్యాపిస్తూ ఇగిరిపోతూ ఉంటుంది. అవ్వడు షెల్లులోపలి అరలు చల్లబడతాయి. ఈ నిర్మాణాన్ని, గదిలో అన్నిటీకన్నా చల్లని భాగంలో ఉంచాలి. ప్రతి సాయంత్రం పాత్రలో నీరు కొత్తగా పోయాలి. ఇక రెండుపొత్రలు కాన్వాసు, చాలా శుభ్రంగా ఉండాలని ప్రత్యేకంగా చెప్పనవసరంలేదు.

మనిషి ఎంత వేడిమిని భరించగలదు?

మనిషి సాధారణంగా అనుకునేకన్నా ఎక్కువ వే వేడిమిని భరించగలడు. సమనీతోస్ట్ర మండలాలలోని వారు ఏమాత్రం భరించలేని వేడిని దక్షిణ ప్రాంతంలోని వారు సులభంగా భరిస్తారు. మధ్య ఆస్ట్రేలియాలో ఎండాకాలంలో, నీడలో ఉష్ణోగ్రత 46° సెం. వరకు వస్తుంది. ఈ వేడిమి 55 సెంకు చేరిన సందర్భాలు ఉన్నాయి. ఎర్ర సముద్రంలో, పర్షియన్‌ గల్లుకు పోయే ఓడల్లో గారి బాగా ఆడుతున్నప్పటికీ,

కేదిన్‌లో 50° ఉష్ణోగ్రత వస్తుంది.

ప్రపంచంలో గమనింపబడిన అత్యధిక సహజ ఉష్ణోగ్రత 57° సెం.కు మించలేదు. ఇది కాలిఫోర్నియాలోని 'మృత్యులోయలో! గమనించబడింది. రష్యాలో అత్యుష్మ ప్రాంతం అయిన మధ్య ఆసియా భాగంలో వేడిమి 50° సెం.కు మించలేదు.

ఈ ఉష్ణోగతలన్నీ నీడలో నమోదు చేసినవేనని మీరు గమనించి ఉంటారు. ఎందుకో నేనే చెపుతాను. నీడలో మాత్రమే గాలియొక్క సరియయిన ఉష్ణోగ్రతను ధర్మామీటరు గుర్తించగలుగుతుంది. దాన్ని గనుక ఎండలో ఉంచితే, చుట్టూగాలిలో వేడికన్నా ఎక్కువ వేడెక్కడం తప్పదు. వేడిగాలుల గురించి మాట్లాడుతున్నా, ఎండకు చూపిన ధర్మామీటరు గురించి చెప్పడంలో అర్హం లేదు.

మానవ శరీరం భరించగలిగే ఎక్కువ ఉష్ణోగ్రత గురించి els చేశారు. పొడి గారిలో, వేడిమిని నెమ్మదిగా [క్రమంగా సెంచుకుంటూపోతే, నీరు మరిగే స్థానం 100°సెం. దాటి, 160° సెం. దాకా, భరించడానికి వీలుంటుందని, బ్రిటిష్‌ భౌతిక శాస్త్రజ్ఞులు బ్బాగ్‌ డెన్‌, సెంట్రీలు నిరూపించారు. నారు కేవలం ఈ విషయాన్ని రుజువు చేయడానికే, గంటల తరబడి వేడికొలుముల్లో కూచున్నారు. “మనుషులకు ఏ హానీ కలగకుండా ఉండగలిగే వేడిమిలో, [గుడ్డను ఉడక బెట్టవచ్చు,

129

మాంసాన్ని వేవుకోవచ్చు” అంటారు టిండల్‌ ఈ విషయంలో.

ఇదెలా వీలవుతుంది? శరీరం వేడిమి మూమూలుకు చేరువగానే ఉంటూ, అదనపు వేడిని తిప్పికొడుతుందనేదే కిటుకు. బాగా చెమటలు కారడం ద్వారా ఈ విధంగా జరుగుతుంది. శరీరాన్ని చుట్టుకొని ఉండే గాలిలో, ఎక్కువ భాగం వేడిమిని ఈ చెనుకే పీల్చుకుంటుంది. అలా శరీరపు ఉష్ణోగ్రత తగ్గుతుంది. ఇక్కడ శరీరం ఉష్ణం పుట్టించే స్థానానికి తగలకూడదనీ, గాలి ఖచ్చితంగా పొడిగా ఉండాలని మాత్రం తప్పకుండా గుర్తుంచుకోవాలి.

లెనిన్‌ గౌడ్‌ లో 24° సెం. వేడిగాలులను భరించడంకన్నా, మధ్య అసియాలో 37° సెం. వేడిమిని భరించడం సులభం. లెనిన్‌ (గౌడ్‌ లో గారి చాలా తేమగా

ఉండడమే ఇందుకు కారణం. మధ్య ఆసియాలో వర్ణాలు చాలా అరుదు, గనుక అక్కడిగాలి పొడిగా ఉంటుంది.

ఉష్మమాపకాలా? పీడన మాపకాలా?

స్నానం కోసం నీళ్లుతోడి, అందులో భారమితిని ఉంచిచూస్తే, తుఫానువచ్చే సూచన కనిపించిందట. అందుకే ఒక, మహాశయుడు అవపూటకు స్నానం మానుకున్నాడట! ఈ కథ గురించి మీరు వినే ఉంటారు.

బారో మీటర్లు (భారమితి లేదా వాతావరణంలోని ఒత్తిడిని కొలిచే సాధనం), ధర్మామీటర్ల మధ్యగల భేదాన్ని గుర్తించడం అనుకున్నంత సులువు మాత్రం కాదు. కొన్ని ధర్మామీటర్లను బారోమీటర్హనవచ్చు. బారోమీటర్లను ధర్మామీటర్లని కూడా అనవచ్చు. అలెగ్బాండ్రియా వాసి హిరోన్‌ తయారుచేసిన ధర్మోస్కోప్‌ అనే పరికరం ఇందుకొక ఉదాహరణ. దీన్ని ఎండలో ఉంచితే, గాజు జాడీ పై భాగంలోని గాలి,

0 (or

వ్యాకోచం చెంది, నీటిపై ఒత్తిడి కలిగిస్తుంది. నీరు అప్పుడు వంపుగల గొట్టంలోంచి

చిత్రం. 87 ఎ హిరోన్‌ ధర్మోస్కోప్పు;

130

బయటకు వచ్చి, గరాటులోపడి, కింది పెబ్టలోకి చేరుతుంది. వాతావరణం చల్లగా ఉన్నప్పుడు, ఇందుకు వ్యతిరేకంగా జాడీలో గాలి తగ్గిపోయి, పెబ్టలోని నీటిపై కలిగే వాతావరణం పీడనం అందుకు తోడయి, నీరు నిలువు గొటం ద్యారా తిరిగి జొడీలోకి వస్తుంది. స్ట

ఈ పరికరం వాతావరణ పీడనంలోని నూర్పులను కూడా గుర్తించగలుగుతుంది. ఈ పీడనం తగ్గితే, లోపలిగాలి మాత్రం, ముందటి పీడనంలో ఉండి వ్యాకోచిస్తుంది. అలా జొడీలోని కొంతనీరు వంపుగొట్టం గుండా గరాటులో పడుతుంది. బయటి వాతావరణ పీడనం తగ్గితే పెస్టైలోని నీరు జాడీలోకి వస్తుంది. ఉష్ణోగ్రతలో ఒక డిగ్రీ తేడా ఏర్పడినపుడల్దా, గోళంలోని గాలి పరిమాణం, దానికి సరిపడా మారుతుంది. (ఇది ప్ల అంటే 2.5 మి.మీ ఎత్తుగల పాదరస స్తంభానికి సమానం). మాస్కో నగరంలో భారమితి రీడింగులు 20.సె.మీలు పెరుగుతూ తరుగుతూ ఉంటాయి. హౌరోన్‌ ధర్మోస్కోపులో ఇది కిసెం.కు సమానం. అంకే ఈ రకమయిన పీడనం మార్పులు, 8 డిగ్రీల ఉష్ణోగ్రత మార్పుకు సమానమన్నమాట.

ఈ ప్రాచీన ధర్మోస్కోపు బారోస్కోవుగా కూడా వనిచేయగలదని మీరు గమనించారు. ఒకప్పుడు మనకు నీటితో పనిచేసే బారోస్కోపులు అమ్మకానికి దొరికేవి. అవి ధర్మోస్కోవులుగా కూడా _పనిచేయగలుగుతాయి. అయితే వాటిని తయారుచేసిన వారుగానీ, వాడుకున్నవారు గానీ, ఈ సంగతిని ఊహించనేలేదు.

దీపం మంటచుట్టూ గాజు బుడ్డీ ఎందుకు?

దీపం గ్లాసు, ఈ నాటి రూపానికి ముందు ఎన్ని మార్పులకు గురయింది చాలా మందికి తెలియదు. వేలాది సంవత్సరాల పాటు, వెలుగుకోసం దీపాలను వెలిగించిన వారు, వాటికి ఎటువంటి చిమ్నీలను అమర్చనే లేదు. ఈ గొప్ప మార్చు, అంటే దీపం చిమ్నీని కనుగొన్న ఘనత లేనార్జో డావించీ (1452-1519)కు దక్కుతుంది. అయితే అతను దీపాలకు లోహపు చిమ్నీలను వాడుకున్నాడు. అ తర్వాత మూడువందల సంవత్సరాలకు, పారదర్శికమయిన గౌజు చిమ్నీలు వొడకంలోకి వచ్చాయి. అవి గొట్టం నలె స్టూపాకారంలో ఉండేవి. అంటి కొన్ని తరాల వారి తెలివి ఫలితంగా దీవం బుడ్డీలు వాడుకలోకి వచ్చాయన్నమాట!

ఇంతకు ఈ చిమ్నీలను ఎందుకు వాడతారు? మీరెవరయినా సరయిన సమాధానం ఇవ్వలేరనే నా అనుమానం. దీపాన్ని గాలినుండి రక్షించడమనేది దాని ముఖ్య ఉద్దేశ్యం కాదు. దాని అసలు (ప్రయోజనం మంటయొక్క వెలుగును ఎక్కువచేయడం, జ్ఞలనక్రియను వేగపరచడం! అంశయే బుడ్డి నిజంగా చిమ్నీగా పనిచేస్తుందన్నమాట. అది గారి కదిలే వేగాన్ని పెంచి, జ్వాలకు ఎక్కువ గాలి అందేట్లు చేస్తుంది.

131

ఈ విషయాన్ని కొంచెం విశదంగా చూద్దాము. మంటవల్లి, బుడ్డీలోపలిగాలి, బయటి గారికన్నా త్వరగా, వేడెక్కుతుంది. -వెచ్చనయిన ఆ లోవలి గాలిని ఆర్కిమిడీసు సూత్రం ప్రకారం, బర్నరు కింది రంధ్రాలగుండా వచ్చే చల్లని గాలి, పెకి నెట్టుతుంది. అంటే. గాజు బుడ్డీలో గారి నిరంతరం కిందనుండి పైకి కదులుతుంటుంది. దీని వల్ల, మండడం ద్వారా వచ్చిన వాయువులు పైకి పోయి, దీపంచుట్టూ ఎప్పటికప్పుడు తాజాగాలి వస్తుంటుంది. గాజుబుడ్డీ ఎంతపొడుగు ఉంటే, అందులోని అడుగు గారి, పైగౌలుల మధ్య వేడిమి భేదం, అంత ఎక్కువవుతుంది. అంతే వేగంగా చల్లని గారి అడుగునుండి చిమ్నీలోకి చొచ్చుకుని వస్తుంది. దీపం మండడం కూడా _ వేగనువుతుంది. ఈ విషయాన్ని గమనించిన తర్వాత, - కర్మాగారాల చిమ్నీగొట్టాలు, అంత పొడుగ్గా ఎందుకు ఉంటాయో అర్హమయి ఉంటుంది.

లేనార్లో డావించీకి ఆనాడే ఈ విషయాలన్నీ తెలుసునంటే ఆశ్చర్యం కలుగుతుంది: “ఎక్కడ నుంట ఉన్నా దాని చుట్టు ఒక గారి ప్రవాహం

ఏర్పడుతుంది; ఈ గాలినల్లనే మంటకు ఇంధనం దొరికి, అది “పెరుగుతుంది.” అని ఆయన తన నోటులో రాసుకున్నారు.

మంట తనను తాను ఎందుకు చల్లార్చుకోదు?

జ్వలన[క్రియవల్ల కార్బన్‌ డై ఆక్సెడు, నీటి ఆవిరి పుడతాయి. ఈ రెండు నుండేనికావు. అంపే మంటను కొనసాగించలేవు. అంకే, మంట ప్రారంభమయిన మొదటి క్షణం నుండి, మంటకు _తోడ్చడలేని పదార్థాలు దాని చుట్టూ తయారవుతాయి. అవి గాలిని లోవలికి రాకుండా అడ్డుకుంటాయి. గాలి లేకుండా, నుంటకొనసాగదు. అంటే నుంట త్వరలోనే ఆరిపోవాలి? కానీ అలా ఎప్పుడూ జరగదు. ఎందుచేత?

ఇంధనం మొత్తం ఖర్చయిన దాకా మంట కొనసాగుతూనే ఉంటుంది. ఎలా? దానికి సనూధానమేమిటంటే, వేడెక్కిన వాయువులు వ్యాకోచం చెందుతాయి. తేలికవుతాయి. అందుకే జ్వలనం నుండి పుట్టిన వాయువులు, మంటచుట్టు నిలవవు. పక్కలనుండి వచ్చే శుభ్రమయిన గాలి ఈ వాయువులను పైకి సేస్తుంది. వాయువులు, ఆర్కిమిడీసు సూత్రం ప్రకారం, పైకి పోకపోయినా, లేక భూమికి గురుత్వాకర్షణ అనే లక్షణం లేకపోయినా, మంటలన్నీ, కొంచెం సేపు మండిన తర్వాత, వాటంతటవే, చవ న చల్లారి పోయేవి.

జ్వలనం నుండి ఉత్పన్నమయిన వాయువులు, మంటకు ఎంతహోని కలుగుజేయ గలవనే విషయం సులభంగా తెలుస్తుంది గదూ! నుంటలను ఆర్ప్బాలంటే, మనం ఈ విషయాన్ని మనకు తెలియకుండానే వాడుతుంటాము. కొవ్వొత్తిని మీరు ఎట్టా ఆర్చుతారు? పైనుండి ఊదుతారు. అంతేగదా! అంటే జ్వలించలేని, జ్వలన ఉత్పత్తులను అంటి బొగ్గుపులుసు వాయువు, నీటిఅవిరి వగైరాలను మీరు మంట

132

మీదకు ఉసికొల్పుతారని అర్దం! మంటకు తొజాగాలి దొరకనందువల్ల, అది కాస్తా చల్లారిపోతుంది.

జూల వెర్న రాయని ఒక అధ్యాయం :

చంద్రుని కేసి (పయోగించిన ప్రొజెక్టైల్‌ జున్వలో, ముగ్గురు ధైర్యశాలులయిన ప్రయాణికులు, చేసిన సాహస ప్రయాణాన్ని 'జూల్స్‌వెర్న్‌ చాలా వివరంగా వర్షించాడు. అయితే అసాధారణమయిన ఆ పరిస్తితులలో మైకెల్‌ ఆర్జాన్‌ వంట ఎలా చేశాడనే సంగతి చెప్పటం ఆయన మరిచినట్టున్నాడు. అంతరిక్షంలో వంట, అంత ఆసక్తికరమయిన విషయంగా ఆయనకు తోచినట్టులేదు. అందుకు అతనే నష్టపోయాడు. అంతరిక్షంలో దూసుకుపోతున్న, జువ్వలోపల, అన్నీ బరువును కోల్పోతాయి. (వివరాలు పుస్తకంలోని తొలి అధ్యాయం చూడండి) జూల్చ్‌ వెర్నీ ఈ విషయాన్ని పట్టించుకోక పోవడంతో గొప్ప అన్యాయం జరిగిపోయింది. నిజానికి భారమంటూ లేని వంటగదిలో తమాషాలను గురించి, సైన్స్‌ఫిక్షన్‌ రచయితలు ఊహలు ఎంతయినా ఆసక్తికరంగా ఉంటాయనేది అనుమానం లేనివిషయం. 'జెర్నీ టుది మూన్‌'లో జూల్స్‌ వెర్న్‌ విస్మరించిన ఈ పనిని నేను నా శాయశక్తులా చేయడానికి ప్రయత్నిస్తాను. అతని లాగే రాయాలని ప్రయత్నించి: నేను సృష్టించిన ఈ భాగాలను చదివేటప్పుడు, జూవ్వలో గురుత్వాకర్షణ లేదని, ఏ వస్తువుకు కూడా బరువనేది లేనే లేదని మాత్రం మరిచిపోకండి.

భారరాహిత్యంలో అల్పాహారం!

“మిత్రమా! మనమింకా తిండీ ఏమీ తిననే లేదు అన్నాడు మైకేల్‌ అర్జాన్‌ * మన బరువు పోయిందేమోగాని, దానితో బాపే అకలికూడా మాయమయిందని నేననుకోను. అందుకే నేనిప దు బరువులేని అల్పాహారాన్ని వండి పెడతాను. ఇంతకన్నా తేలికయిన తిండిని ఇంతకుముందు ఎవరూ తిని ఉండరు!”

జవాబు కొరకు కూడా వేచి చూడకుండా, ఆ(ఫెంచి పెద్దమనిషి తన పాక కొర్యక్రమంలోకి దూకాడు.

(ఈ నీటి సీసా ఖాళీగా ఉన్నట్టు నటిస్తుందేమిటి? అతను వాటర్‌ బాటిల్‌ మూత తీయడానికి (ప్రయత్నిస్తూ తనలో తానేగొణుక్కున్నాడు నువ్వు నన్ను అటపట్టించ లేవులే. నీవు ఇంత తేలికగా ఎందుకున్నావో నాకు బాగా తెలుసు! అమ్మయ్య! మూత వచ్చేసింది. ఊ కానీ! బరువులేని నీ నీటిని బయటకు పంపించు!

అతను సీసాను, ఇటు అటు వంపీ చూశాడు. ఒక చుక్కనీరు కూడా బయటకు రాలేదు. 'అర్జాన్‌ నీవు అనవసరంగా శ్రమవడుతున్నావు. ఈ జువ్వలో గురుత్వాకర్షణ ప్రభావం లేదని, నీరు మాములుగా బయిటకు రాదని తెలియదా? అదేదో గడ్డకడుతున్న లేహ్యమన్నట్లు నీవు నీటిని బయటికి దులపరించాల్సిందే! నికాల్‌ సాయం వస్తూ

133

సలహా ఇచ్చాడు.

“అర్జాన్‌ బోర్లించిన సీసా అడుగుమీద ఒక చరుపు చరిచాడు. పిడికిలంత సైజులో నీరు పంల సీసాలో నుండీ బయటపడేసరికి, అతను ఆశ్చర్యపోయాడు.” నేనిలా జరుగుతుందని అనుకోలేదు! నీరు ఏమయిపోయింది? ఏం జరిగిందే మీరయినా చెప్పండి?

'ఆర్హాన్‌! నీవు చూచింది ఒక నీటుబొట్టు మాత్రమే. బరువు, గురుత్వాకర్షణ చేని ఈ (ప్రపంచంలో నీటిబొట్టు ఎంత పెద్దవిగానయినా అవుతాయి. గురుత్వాకర్షణ నల్లనే గదా, నీరు ఏపాత్రలో పోస్తే అదే ఆకారంలో నిలబడుతుంది. ఆ లక్షణం వల్తే అది తిరిగి బయటకు వస్తుంది, ప్రవహిస్తుంది వగైరా వగైరా! ఇప్పుడు బరువంటూలేదుగనుక, ద్రవం అంతర్గత శక్తిమీధనే ఆధారపడుతుంది, అందుకే అది గుం|డ్రని ఆకారంలోకి వస్తుంది. ప్లేటో చేసిన ప్రయోగాలలో నూనె కూడా ఇలాగే అయింది కదా!”

“నాకు పేటో తెలియదు, మరొకటి తెలియదు! నేను ముందు కొంచెం నీరుపొయ్యి మీదపెట్టి వంటమొదలెట్టాలి. ఇప్పుడు నన్ను ఏ అణుశక్తులు అపలేవు! ఆ (ఫెంచి పెద్దాయన ఓపిక నశించినట్టుంది.

అతను వాటర్‌ బాటిల్‌ను పట్టుకుని, గాలిలో ఎగురుతుండే పాత్రలోకి నీరు వంపడానికి తాప్యత్రయపడసాగాడు. కానీ అంతా అతనికి వ్యతిరేకంగానే జరుగుతున్నది. నీటి చుక్కలు పెద్దపెద్దగా వచ్చి, పాత్ర అంచుల వెంట పాకడం మొదలెట్టాయి. అవి పొత్ర వెలుపలికి వచ్చేశాయి. క్షణంలో పాత్ర చుట్టూ ఒక నీటిపార ఏర్పడింది. అలొంటప్పుడు ఇక నీటిని కాచడమనే (ప్రసక్తే లేదు!

పిచ్చెక్కినట్టున్న ఆ మనిషితో, నికాల్‌ మాత్రం ప్రశాంతంగా ముచ్చట్లాడ్డం మొద లెట్టాడు. “సంసక్తతా శక్తిని నిరూపించడానికి ఇదొక మంచి ప్రయోగం కదూ! నీవేమి అలొ గంగవెరు లెత్తకు! నీవు ఘనవస్తువులను తడిచేయడం అనే సర్వసాధారణమయిన పనిచేస్తున్నావు. కొనీ ఒక టేమిటంపే గురుత్వాకర్షణశక్తి ఇందులో కలుగజేసుకోవడం లేదు. అందుకే ఇలా జరిగింది.

“ఎందుకు కలుగజేసుకోవడం లేదట! తడపడమో, మరొకటో నాకు తెలీదు. నీళ్లు నాకు పా (త్రలోపల కొవాలి. ఇలా చుట్టూతా కాదు! ఇలా ఉంటే ఏ పాకశాస్త్ర, ప్రవీణుడు మాత్రం వంటచేయగలదు. నీవే చూడు” ఆర్లాన్‌ అడ్డుతగిలాడు.

“ఇందుకొక మార్గం ఉంది. నీవు వింటానంటే” బార్చి కేన్‌ ఓదార్చుతున్న ట్లుగా చెప్పసాగాడు వస్తువుల చుట్టూ జిడ్డుగా ఉంశే, నీరు వాటీని తడవదని గుర్తుపెట్టుకో, పాత్ర వెలుపల కాస్తంత (గ్రీసు పూశావంటే, నీరు లోపలే ఉండి పోతుంది.

“శాస్త్ర జానమంపే ఇలాగుండాలి" అర్లాన్‌ ఎగిరిగంతేశాడు. అతనికి సలహా నచ్చింది. అతను గ్యాస్‌ బర్నర్‌ వెలిగించి పాత్రను దాని మీద పెస్టేందుకు ఉద్యుక్తుడయ్యాడు. ఇప్పుడు కూడా అంతా అతనికి వ్యతిరేకంగా పనిచేస్తున్నట్టుగా నే ఉంది! ఇప డు గ్యాస్‌ బర్నర్‌ మొండికేసింది. మంట అరనిమిషం పాటు వెలిగి,

134

చప్పున ఆరిపోయింది. అర్జాన్‌ ఆశ్చర్యపోయాడు. మంటను నిలబెట్టాలని అతను నానాప్రయత్నాలు చేశాడు. కొనీ లాభం మాత్రం లేదు. అది నిలవడం లేదు!

“బార్చి కేన్‌! నికాల్‌! ఈ మంటను మంటలాగ మండించడానికి మార్గమే లేదా? మీ భౌతికశాస్త్రమూ, అ గ్యాసుకంపెనీ వాడి రూల్సుకలిసి వీమన్నా చేయగల వేమో చూడండి" అతను నిరాశపడిపోయి స్నేహితులను సాయం అడిగాడు.

“ఇందులో అనుకోని విధంగా, అసాధారణంగా జరిగింది ఏమీలేదు. మంట భౌతిక శాస్త్ర సిద్దాంతాల ప్రకారమే మండుతోంది. ఇక గ్యాసు కంపెనీ సంగతంటావా? గురుతొ కరణ శక్తి లేనిచోట వాడి రూల్సు గురించి ఎవరడుగుతారు” మంటవల్ల కార్బన్‌ డై డె ఆకె డ్‌, నీటి ఆవిరి పృుడతాయని నీకు తెలుసుగదా! అవి మండటానికీ వీలులేని వాయువ్స్‌లు మామూలుగానయితే ఆ వాయువులు వేడిగా ఉండడం వల్ల పైకి పోయి, మంటదగ్గరకు తాజా గాలి రావాలి. ఇక్కడ మరి గురుత్వాకర్షణ లేక పోవడంతో ఆ వాయువులు ఎక్కడపుట్టినవి అక్కడే ఉంటాయి. అవి మంటను చుట్టుముట్టి గారి చొరకుండా అడ్డుకుంటున్నాయి. అందుకే మంట అంతపల్బగావచ్చి, అంత త్వరగా ఆరిపోతున్నది. మంటలనార్చే పరికరాలు, అచ్చంగా ఇలాగే అంటే, మంటచుట్టూ, మండని వాయువులను కప్పడం ద్వారానే పనిచేస్తాయి.

“అంటే పుడమి తల్లికి గురుత్వాకర్షణ అనే లక్షణం లేకుంటే, ఫైరింజన్ల అవసరం ఉండేదికాదు. మంటలు వాటంతటవే అరిపోయేవనా నీవు చెపే స్పేది! తే! ఫ్రెంచి అతను ఎదురు చెప్పాడు. 4

“కొంచెం నెమ్మది! ఈ లోగా మన వంటకు సాయపడే ఉపాయం ఒకటీ చెపుతాను. బర్నర్‌ మరోసారి వెలిగించు. ఈ సారి మంటను అదేపనిగా ఊదుదాం.

ఈ రకంగా కొంచెం గాలి కదిలి ఇంటిదగ్గర మండినట్స ఇక్కడ కూడా పొయ్యి మండుతుందనుకుంటాను.”

ఆపనే చేశారు. ఆర్డాన్‌ పొయ్యిని మరోసారి వెలిగించి వంటమొదలెట్టాడు. నికాల్‌, బార్చికేన్‌ ఒకరి తర్వాత ఒకరు వంతులుగా ఊదుతూ మంటను కొనసాగిస్తున్న తీరును, కొంచెం దుర్చుద్దితోనే చూస్తున్నాడు. గుండెలోతుల్లో అతను, తనమిత్రుల పరిస్థితికి వారు, వారి సైన్సు మాత్రమే కారణం అని అనుకుంటున్నాడు.

“అహా! మీరు పొగగొట్టాల వలె భలేగా పనిచేస్తున్నారు! నాకు మిమ్మల్ని చూస్తే జొలిగా ఉంది. అయితే మీకు వేడివేడిగా తిండి కావాలంటే, మీ భౌతికశాస్త్ర, సూత్రాలను, శిరసావహించక తప్పదు!” అన్నాడతను.”

పావుగంట గడిచింది. అరగంట అయింది. గంటకూడ పూర్తియింది. పాత్రలో నీరు మాత్రం మరుగుతున్న జాడలు లేవు.

“కొంచెం ఓపిక అవసరం ఆర్లాన్‌! బరువుండే మామూలు నీరు తొందరగా వేడెక్కుతుంది. ఎందుకోతెలుసా? దానిలోని వేరువేరు పొరలు కలుస్తాయిగాబట్టి చల్లని నీరు కిందకు, వెచ్చని నీరు పైకి కదులుతూ ఉంటుంది గాబట్టి నీరంతా త్వరగా వేడవుతుంది. నీటిని ఎవ డయినా పైనుంచి వేడి చేసి చూశావా? అవ ప్పుడు

135

వేడినీరు పైనే ఉండిపోయి, పొరలు కలవకుండా ఉంటాయి. నీటిలో వేడిమి బాగా ప్రసరించదని నీకు తెలుసుగా! అడుగున మంచు అలాగే ఉండగానే, పైన లు నురిగించవచ్చు. ఈ భార రహిత స్థితిలో మాత్రం నీటి ఏ చివరన వేడి చే అంతే. నీటిలోని పొరలు కలవవు. అందుకే చేడెక్కడానికి చాలాసేపు స. అది త్వరగా నేడెక్కాలంటే. నీటిని కలుపుతూ ఉండాలిమరి!”

నీటిని మరిగే దాకా వేడి కానీయకూడదని, కొంచెం ముందుగానే ఆపాలని నికాల్‌, అర్జాన్‌ని హెచ్చరించాడు. మరిగితే నీటిలోంచి చాలా ఆవిరి పుడుతుంది. భార రహిత స్థితిలో దాని విశిష్ట గురుత్వం నీటికి సమానంగా ఉంటుంది. అంటే రెంటికీ అ లక్షణం ఉండనే ఉండదు. అవిరి నీటితో కలిసి పోయి నురుగు తయారవుతుంది.

బఠాణీల సంచిని విప్పిన అర్జాన్‌కు చి(రైత్తింది. అతను సంచిని కొంచెంగా కదిలించాడు. గింజలు గాలిలో అన్ని వేవులకు చెదిరిపోయి గోడలకు కొట్టుకోసాగాయి, అవి ఒక పెద్ద ప్రళయాన్ని సృష్టించినంత పనిచేశాయి. ప్రమాదవశాత్తు బఠాణీగింజ ఒకటి శ్వాసతో బాటు నికాల్‌ ముక్కులోకి పోయి, అతనికి ఊపిరి అడకుండా చేసింది. అదృష్టం కొద్దీ ఆర్జాన్‌ చంద్రుని మీద సీతాకోక చిలుకలను పటాలని ఒక చు (భా! (2) వలను తెచ్చాడు. అవలతో బఠాణీలను పట్టసాగారు

ఈ పరిస్థితుల్లో వంట చేయడం వం గొప్ప పాకశ్నాస్త్ర ప్రవీణుడు కూడా ఏమీ చేయలేడని అర్జాన్‌ అన్నమాటలు నిజమేననిపించింది. మాంసం ముక్కలను వేపడానికి కూడా అతనికి నానా ప్రయాస అయింది. ముక్కలను ఫోర్కుతో పెనం మీద అదిమి పటాల్సి వచ్చింది. [క్రిందనూనెలోంచి వచ్చే అవిరులవల్ల ముక్కలు ఎగర మొదలుపెట్టాయి. మరేమో పైకి ఎగరడం, |క్రిందపడడం అనే మాటలే లేవాయే! ఎగిరాయని అనవచ్చా!

భార రహితస్థ్రితిలో తిండి తినడం కూడా విచ్మిత్రంగానే ఉండింది. వారంతా గాలిలో రకరకాల _ పోజుల్లో వేలాడుతూ ఉన్నారు. తలలు కొట్టుకుంటున్నాయి. కూచోవడమనే (ప్రశ్నే లేదు. అక్కడి పరిస్థితుల్లో కుర్చీలు, బెంచీలతో లాభంలేదు. డైనింగ్‌ టేబుల్‌ కావాలని అర్జాన్‌ పట్టు పట్టాడంతే గానీ, నిజానికి టేబుల్‌ కూడా అవసరం లేదు.

వంటకం తయారుచేయడం కష్టమయితే, దాన్ని తినడం మరింత కష్టమయింది. అర్జాన్‌కు మొట్టమొదట ఆ ద్రవాన్ని బయటకు పోయడమే కష్టమయింది. సూప్‌కు భారం లేదనే సంగతి మరచిపోయి, పడీన శ్రమంతా వృధా అవుతున్నదన్న కోపంతో, అతను, బోర్లించిన సూప్‌ గిన్నెమీద గట్టిగా చరిచాడు. ఒక గుండ్రంటి బంతి బయటకు ఎగిరివచ్చింది. అదే సూప్‌ మరి! దాన్ని పట్టుకోవడానికి జగ్టర్‌తో సమానమయిన కౌశలం ప్రదర్శించవలసివచ్చింది.

చెంచాలతో ప్రయోజనం లేకపోయింది. సూప్‌ చెంచా వెంట వ్యాపీంచి చేతిదాకా. వచ్చింది అక్కడి నుండి కిందకు గట్ట తెరలాగా వ్యాపించింది అలా కాకుండా ఉండాలని అఆ ముగ్గురు మిత్రులు చెంచాలకు వెన్న పూశారు, కొనీ అ ఉపాయం కూడా

136

పనిచేయలేదు. సూప్‌ గుండ్రంగా బంతిలా తయారయింది. వారు ఆ బంతులను నోటిలోకి తీసుకో లేకపోయారు.

వివరగా, నికాల్‌ ఒక ఉపాయం ఆలోచించాడు. అతడు మెనపు కాగితాలను చుట్టి గ్‌ొట్లాలు తయారుచేశాడు. ఆ గొట్లాలతోనే ముగ్గురూ ద్రవాన్ని పీల్చి తాగారు. అదే పద్దతితోనే వాళ్ళు నీళ్లు, వైనూ, మిగతా [ద్రవాలను కూడా తాగారు.

(ఈ వుస్తకం ఇంతకు ముందటి ప్రచురణను చదివిన వారు కొందరు, గొట్టాలతో నయినా భారరహిత పరిస్తితిలో ద్రవాలను తాగడం ఎలా వీలవుతుందని అనుమూనాలు వెలిబుచ్చారు. జువ్వలో గారికి బరువులేదు, కాబట్ట అది ఒత్తిడిని కలిగించలేదు. కాబట్టి పేల్చడం ద్వారా [ద్రవాలను త్రాగడం అసాధ్యమని వారి వాదం!

ఈ వాదాన్ని కొన్ని పత్రికలు కూడా బలపరిచాయి. అయితే ఈ పరిస్టితిలో గారి యొక్క బరువులేని తనానికి, దాని ఒత్తిడికి ఏం సంబంధం లేదనేది ముఖ్యం. ఒక జాగాలోని గాలి ఒత్తిడి కలుగజేయడం, దానికి బరువు ఉండడం వల్లకా నేకాదు. వాయువుగా గారి, నిరంతరం _ వ్యాకోచించాలని, వ్యాప్తి చెందాలని ప్రయత్నిస్తుంది. ఇది మూసుకుని ఉన్న జాగాలలో పరిస్టితి అయితే మన భూమి వంటి తెరచి ఉన్న జాగాల్లో (మూసిలేని ప్రదేశం) గురుత్వాకర్షణ వల్ల ఈ వ్యాప్తికి అవరోధం కలుగుతుంది. ఈ సంబంధమే పాఠకులను తికనుక పెట్టిందనుకుంటాను.)

నీరు నప పాను ఎందుకు ఆర్బుతుంది?

ప్రశ్న చాలా సులువుగా వినిపిస్తుంది. కానీ జవాబు మూత్రం అందరూ చెప్పలేరు. నీరు ఏం చేస్తుందో వివరించడానికి కొంత సమయం వెచ్చిద్దాం. నుండుతున్న వస్తువుకు వచ్చి తగలగానే, నీరు ఆవిరవుతుంది. దానితో నుండే వస్తువులోని వేడిమి చాలా భాగం తరిగిపోతుంది. చల్లటి నీటిని మరిగించడానికి వట్టై వేడిమికన్నా, అదే పరిమాణంగల మరిగే నీటిని ఆవిరిగా మార్చడానికి, అయిదురెట్టు ఎక్కువ వేడిమి అవసరమవుతుంది. ఇక రెండవ చర్యగా, ఆవిరైన నీరు, అంటే ఆవిరి, నీటికన్నా కొన్ని వందలరెట్టు జాగాను ఆక్రమించుకుంటుంది. ఈ రకంగా అది మండుతున్న పదార్ధాన్ని అన్ని వైవులనుండి, కప్పివేసి దానికి తాజాగారి దొరకకుండా చేస్తుంది. గారి లేకుండా మంట కొనసాగడం కుదరదు గదా!

నీటితో మంటలను మరింత బాగా ఆర్పే ప్రయత్నంగా, అనీటిలో కొంచెం తుపాకీ మందు కలువుతారు. ఈ సమ్మేళనానికి కూడా అర్హం లేకపోలేదు. తుపాకీ

నుందు త్వరగా మండుతుంది. దానితో _జ్వలించలేని వాయువులు పుట్టుకువచ్చి పెద్ద ఎత్తున మండుతున్న వస్తువును చుట్టుముడతాయి. అప్పుడు మరింత త్వరగా

మంట ఆరిపోతుంది.

13/

మంటతో మంటను ఆర్పడం శ

అడవులు, గడ్డిమైదానాలు తగలబడుతున్నపవుడు, ఆ మంటలను ఆరే ఉత్తను పద్దతి కొన్ని సార్షు వ్‌కైక పద్దతి, మంటలకు మరో వేవునుండి, అడవిని, మైదానాన్ని తగల బెట్టడ మేనని మీకు "తెలుసా! రెండన మంట, మొదటి మంట వేష్పుగా వ్యాపించి, “దానికీ ఇంధనం దొరకకుండా చేస్తుంది. రెండు మంటలు కలవగానే, ఒకదాన్ని ఒకటి మింగినట్టు, రెండు మంటలు ఆరిపోతాయి.

ఫెనిమోర్‌ కూవర్‌ రాసిన “ప్రయరీ” అనే నవల చదివినవారికి, అందులోని ఉత్కంఠ భరితమయిన ఇటువంటి ఘట్టం తప్పకుండా గుర్తుంటుంది. గడ్డి మైదానంలో నుంటకు గురయి కరాళ _ మృత్యువుకు బలిగాబోతున్న ప్రయాణికులను, ముసలి వేటగాడు కాపాడిన ఘట్టం అది. ఆ భాగం మీరూ చదవండి!

ముసలివాడి ముఖంలో ఉన్నట్టుండి దృఢనిశ్చయం కనబడింది. “ఇక పని మొదలు పెట్టవలసిన సమయం ఆసన్నమయింది!” అన్నాడతను.

“వీ మెదడు కొంచెం ఆలస్యంగా మేలుకుందోయ్‌! ముసలాయనా! మంటలు మనకు పావుమైలు దూరంలోకి వచ్చేశాయి. గాలికూడా ఇటువేపే వీస్తున్నది. మంటలు త్వరత్వరగా ఇట పాకుతున్నాయ్‌!” అరిచాడు మిడితటన్‌.

“ఆం! మంటలా! వాటి భయం నాకవసరం లేదు. రండోయ్‌ అబ్బాయిలూ రండి! నేను నిలబడ్డచోట ఉండే ఈ పొట్టి గడ్డిని పీకేయండి. భూమి కనిపించేలా చేయండి. ఇరవై అడుగుల వ్యాసంగల ప్రాంతంలో గడ్డి తీయడానికి కొంచెం సేపే పట్టింది. ఆ ప్రాంతంలోని ఒక అంచుకు ఆడవాళ్లను పిల్లలనూ చేరవేశారు. వారికి అడ్డంగా దుప్పట్టు సట్టుకోనుని మిడీతటన్‌ ను, పాల్‌ను అదేశించాడు. ఈ జాగ్రత్త పూర్తయిన మరుక్షణం, గడ్డి ఎదురు అంచుకు వెళ్ళాడు. అందులో బాగుగా ఎండిపోయి ఉన్న పోచల్ని జమచేసి పట్టుకున్నాడు. అందులో తన తుపాకిని దూర్చి పేల్చాడు. మెరుపుతో గడ్డీ నిప్పంటుకుంది. తయారయిన మంటను నెమ్మదిగా గడ్డిలో ఉంచాడు. అక్కడీ నుండి ఖాళీ జాగా మధ్యలోకి వచ్చి ఓపికగా ఫలితం కోసం ఎదురు చూడసాగాడు.

మంట కొత్త ఇంధనాన్ని అబాగా అందుకుంది. క్షణంలో గడ్డి మండసాగింది. వేలు పైకెత్తి , తన విచిత్రమయిన పద్దతిలో నిశ్శబ్దంగా నవ్వుతూ, “ఇప్పుడిక! చూడండి. నిప్పుకూ నిప్పుకు చెలగాటం ” అన్నాడు ముసలి వేటగాడు.

“చం పేటట్ట్లున్నావు కదోయ్‌! ఆశ్చర్య మిడితటన్‌ అరిచాడు. “మంటను ఆర్చడం పోయి, మరింత దగ్గరగా తీసుకు వచ్చావేమిటి?... అన్నాడతను. మంటకు వేడి, బలం చేకూరడంతో మూడు వేపులకు వ్యాపించడం మొదలు పెట్టింది. నాలుగవ దిక్కున అది తనంత తానే ఆరిపోతున్నది. అక్కడ దానికి ఆహారం లేదుమరి! మంట పెరిగి ఉరుముతూ, కనిపించిన దాన్నంతా కాళ్ళేయ సాగింది. నల్లగా నేల మాత్రమే నగ్నంగా మిగలసాగింది. ఏ కొడవలి దాన్ని అంత శుభ్రంగా చేయలేదు!

138

మంట వానిని చుట్టుముట్టి ప్రదేశం మరింత విస్తృతం కాకుండా ఉంళే, ఆ దీనుల పరిస్థితి మరింత అన్యాయమయి ఉండేది. ముసలి వాడు ముందు మంట పెట్టిన చోటుకు చేరుకుని వారు వేడిమి నుండి తప్పించుకున్నారు. కొన్ని క్షణాల్లోనే అన్ని వేపులా మంట ఆరిపోవడం మొదలయింది. వారి చుట్టూ పొగ మాత్రం మేఘంలా మిగిలింది. అయితే ఇప్పుడు దూసుక వస్తున్న మంటభయం మాత్రం వారికి లేదు!

చిత్రం. 87 బి నిప ను నివ లో పతిఘటించడం.

పెర్షినాండ్‌ కొలువులో కోడిగుడ్డును నిలువుగా నిలబెట్టినప్పుడు, సభలోని వారు కొలంబస్‌ను చూచినల్లే, ముసలి వేటగాడు చేసిన ఉపాయాన్ని యాత్రికులు కళ్ళప్పగించి చూడసాగారు.”

అయితే, అడవులు, గడ్డిమైదానాలలో రేగిన కార్చిచ్చును ఈ విధంగా ఆర్పడం, ముందు కనబడినంత సులభం మాత్రం కాదు. బాగా అనుభవం గల వారయితే'నే

ఈ వనిని _చేపట్టుగలుగుతారు. కొత్తవారు పరిస్తితిని మరింత అధ్వాన్నం చేస్తారు.

ముసలి వాడు మొదలు పెట్టిన మంట మిగతా అన్ని వేపులకు కాకుండా, ఇంతకు ముందు ముంచుకు వస్తున్న మంటవేపే ఎందుకు వ్యాపించింది? అని (వ్రశ్నవేసుకుంఠ్రు, విషయం మీకే అర్థమవుతుంది. నిజానికి గాలి వాటు కొత్త మంటకు వ్యతిరేకంగా ఉండింది. మొదటి మంట ఇటుగానే వ్యాపిస్తూ ఉండింది. ముసలి వాడు అంటించిన మంటకూడా ఇటువేపే వచ్చి ఉండాలి కదా! అలా జరిగి ఉంటే మంటవారిని చుట్టు ముట్టడమే కాదు, పొట్టన బెట్టుకు నేది కూడా!

వేటగాడికి తెలిసిన రహస్యం ఏమిటిమరి? వాడికి భౌతికశ్యాస్త్రంలోని ఒక సులభమయిన సూత్రం తెలుసు. గడ్డి మైదానంలో మంట, యాత్రికులు ఉన్నదిక్కుగానే వ్యాపిస్తున్నది అందుకు ఇటుగా వీస్తున్న గారి కారణం. అయితే

139

మంటకు దగ్గరో, వీరి ముందువేపు, మంటకు వ్యతిరేకంగా నురోగాలి వీస్తున్నది. మంటవల వేడెక్కి అక్కడి గాలి వల్చనై పైకి పోతుంది. అవ ఎడు గడ్డి అడుగుభాగంలోనుంచి, తాజాగారి మంటజఉండే. దిక్కుగా దూసుకు పోతుంది. అందుకే మంట అంచుల్లో గారి దాని లోపలికి వీస్తుంటుంది.

ఇటువంటి గాలివాటు, బాగా మొదలయిన తర్వాతనే, మంటను ఆర్పడానికి ఉద్దేశించిన మంటను మొదలుపెట్టాలి. అందుకే వేటగాడు, తొందర పడకుండా, నుంట బాగా దగ్గరగా వచ్చిన దాకా ఓపికగా చెలి ఉన్నాడు. అదను చూడకుండా ముందే అతను కూడా గడ్డికి నివ్వుపెట్టి ఉంటే, ఈ వ్యతిరేకదిశలో వచ్చేగాలి మంటను, ముందరి మంటవేవు లాగదు. అసలా రకం గారి ఉండనే ఉండదు. అప్పుడు కొత్తమంటకూడా పైగాలి వాటుగానే వ్యాపిస్తుంది. ప్రయాణికులను అధోగతి సాలు చేస్తుంది. నిప్పంటెంచడం ఆలస్యమయితే అసలు మంట మరీ దగ్గరకు వస్తుంది. అందుకే గడ్డి అడుగున గాలి వ్యతిరేకదిశలో వీచడం మొదలయిందని తెలుసుకోవడానికి అనుభనంకావౌలి,

మరిగే నీటిలో నీటిని మరిగించడం వీలవుతుందా?

ఒకసీసా లేదా జాడీలో నిండా నీరు నింపండి. మరో పెద్దపాత్రలో నీరుపోసి నుంట మీద పెట్టండి. నీటి సీసాను ఈ పాత్రలోని నీటిలో మునిగి ఉండేట్లు అమర్చండి. సీసా ఏ పరిస్టితిలోనూ పాత్ర అడుగుకు తాకకూడదు. ఇందుకోసం సీసాను దారంతో చేలాడదీస్తే సరిపోతుంది. ఇప్పుడు పాత్రలోని నీరు మరిగేదాకా వేచి

చూడండి. అ నీరు మరగడం మొదలవగానే, సీసాలో నీరు కూడా మరుగుతుందని అందరూ అనుకుంటారు. అయితే, పాత్రలోని నీరు ఎంతసేపు మరుగుతూ ఉన్నా,

సీసాలో నీరు మాత్రం నురగదు. ఆ నీరు చాలావేడిగా ఉంటుంది. కానీ మరగను నూత్రం మరగదు. అంటే, మరిగే నీరు, నీటిని మరిగించడానికి తగినంత వేడిమిని కలిగి ఉండదని మనకు తెలుస్తుంది.

ఈ సంగతి ఆశ్చర్యకరంగా ఉందిగదూ? అయితే ఇందులో విచిత్రం ఏమీలేదు. నీటిని మరిగించాలంశే దాన్ని 100 సెం. దాకా మాత్రమే వేడిచేస్తే చాలదు.

'నీటి తరువాతి స్టితి అంటే ఆవిరి పుట్టడానికి, అంతకంటే బాగా ఎక్కున చేడిమి అవసరం.

శుభమయిననీరు 100 డిగ్రీల 'సెంట్యిగేడ్‌ వద్ద మరుగుతుంది. మామూలుగా ఆ నీటీకి ఇంకా ఎంత ఎక్కువ వేడీ కలుగజేసినప్పటికీ, దాని ఉష్ణోగ్రత పెరగదు. ఇక్కడి ప్రయోగంలో సీసాలోని నీటిని వేడిచేయడానికి వాడుతున్న ఉష్ణం, అంటే మరిగే నీరు 100 డిగ్రీలకన్నా ఎక్కువ కాదు. అందుకే సీసాలో నీరు కూడా కేవలం 100 డిగ్రీల వరకే వేడెక్కుతుంది. రెండు. నీళ్ల ఉష్ణోగతలు సమానమయిన

తర్వాత, పాత్రలోని నీరు, సీసాలోని నీటికి, అదనంగా ఏమాత్రం వేడిమిని కూడా అందజేయజాలదు.

140

నీటిని ఈ విధంగా వేడి చేస్తే అది ఆవిరిగా మారడానికి అనసరమయే అదనవువేడిని దానికి అందించలేక పోతాము. (100 డిగ్రీ సెం. కు చేరిన ప్రతి గ్రాము నీటిని ఆవిరిగా మార్చడానికి మరో 500 కేలరీల శక్తి కావాలి) అందుకే సీసాలో నీరు వేడెక్కుతుంది గానీ మరగదు.

పాత్రలోని నీటికి, సీసా లేదా జాడీలోని నీటికి భేదమేమిటని మీరడగవచ్చు. రెంటిలోను ఒకే రకమయిన నీరుంది. అయితే సీసాలోని నీటిని, పాత్రలోని నీటినుండి, ఒక గాజుపాత్ర గోడ వేరు చేస్తూ ఉన్నది. అంతే భేదం. అంతమాత్రానికి, ఆ నీరు మరగకుండా ఎందుకు ఉండాలి? అనేది ప్రశ్న. ఈ గాజు పాత్ర గోడలే, సీసాలోని నీటిని, మిగతా నీటితో కలవకుండా ఉంచుతున్నాయి. పాత్రలో ఉండే నీరంతా, నిరంతరం కలిసిపోతూ, తప్పకుండా పాత్ర అడుగుకువచ్చి, వేడి భాగాన్ని తగులుతుంది. అయితే సీసాలో నీరు, సీసాలోనే ఎంత కలిసి పోతున్నా, కేవలం మరిగే నీటినరకు మాత్రమే వస్తుంది. పాత్ర క్రింది మంటదాకా రాలేకపోతుంది.

ఈ విధంగా, మరిగే నీటిలో, నీటిని మరిగించడం అసాధ్యనుని తెలిసి పోయింది. కానీ పాత్రలోని నీటికి కొంచెం ఉప్పకలిపితే వెంటనే భేదం తెలుస్తుంది. ఉప నీరు సరిగ్గా వంద డిగ్రీల దగ్గర కాక మరికొంచెం ఎక్కున ఉష్ణోగ్రత వద్ద మరుగుతుంది. కాబట్టి అప్పుడు సీసాలోని నీరుకూడా మరగడం మొదలవుతుంది.

మంచులో నీటిని మరిగించగలమా?

మరిగేనీరే నీటిని మరిగించలేనవుడు, నీరు మంచులో నురగడమేమిటి? అని అనుకుంటున్నా రే మో! కొంచెం ఓపిక పట్టండి. ఇంతకు ముందు (ప్రయోగానికి వాడిన సీసాలేదా గాజుజాడీనే వాడి ఇప్పుడు మరో (ప్రయోగం చేయండి. అందులో సగం వరకు మాత్రమే నీటిని నింపి, మరిగే ఉప్ప నీటిలో ఉంచండి. సీసాలో నీరు నురగడం మొదలవగానే, దానికొక బిరడా బిగించి, మరిగే పాత్రలోనుంచి వేరుగా తీయండి. మరుగుతున్న నీటి సీసాను బోర్తించి, పట్టుకుని మరగడం ఆగేదాకా వేచి ఉండండి. అప్పుడు సీసామీద కొంచెం మరుగుతున్న నీటిని పోయండి. లోపరి నీరు మరగదు. కానీ, సీసా అడుగు మీద కొంచెం మంచుపెడితే చాలు, లేదా చిత్రంలో 87 సి చూపినట్టు కొంచెం చల్లని నీరు పోసినా చాలు, సీసాలోని నీరు మరగడం మొదలవుతుంది. అంటే మరిగేనీరు చేయలేని పనిని మంచు చేసిందన్నమాట!

మరిగిన నీరుండే సీసాను చేతితో తాకి చూడండి. అదేమంత ఎక్కువ వేడిగా

141

చిత్రం. 87 డీ ఆకస్మికంగా చల్లబరిచిన రేకు డబ్బా గతి

ఉండదు. ఇది నురింత ఆశ్చర్యకరం కదూ! అయినా లోపల నీరు మాత్రం మరుగుతూనే ఉంటుంది. మంచు, సీసాగోడలను చల్ల బరిచిందని అర్హం. లోపలి నీటిఆవిరి మళ్లీ నీటిబొట్టుగా మారుతుంది. న్లీరు మరుగుతున్నవ వ్వడు. సీసాలోని గాలి మొత్తం బయటకు పోయింది గనుక, సీసాలోని నీటి మీద ఒత్తిడి తక్కువగా

142

ఉంది. తక్కువ పీడనంలో (ద్రవాలు, తక్కువ ఉష్ణోగ్రత దగ్గర మరుగుతాయని మీకు ఇదివరకే తెలుసు. ఈ విధంగా పాత్రలోని నీరు మరుగుతూ ఉంది. అయితే ఆ నీరు వేడిగామాత్రం లేదు.

ప్రయోగానికి వాడిన సీసా లేదా జాడీ గోడలు మరీ పల్చగా ఉన్నట్టయితే, లోపలి ఆవిరి ఒక్కసారి చల్లబడేసరికి, చిన్నపాటి పేలుడు, జరిశే అవకాశం ఉంది. బయటనుంచి వచ్చే పీడనం, లోపలి పీడనం కన్నా ఎక్కువగా ఉండడంతో, సీసా పగిలిపోతుంది. (ఈ (పేలుడు కొంచెం ప్రమాదకరంగానే ఉంటుంది.) అందుకని ఈ ప్రయోగం కోసం గుండ్రంగా. ఉండే గాజు జాడీని, తీసుకోవడం మంచిది. అప్పుడు బయటి గాలి ఒత్తిడి, దాని వంపుల మీద మాత్రమే పడుతుంది.

ఈ ప్రయోగాన్ని ఒక రేకు డబ్బాతో చేయడం అన్నిటికన్నా మంచి పద్దతి. చిత్రం. 87 డి) డబ్బాలో కాసేపు నీటిని మరిగించిన తర్వాత, మూతగట్టిగా పెట్టి దానిమీద చల్లటి నీరు పోయండి. లోపలి ఆవిరి చల్చబడి నీరవుతుంది. బయటిగాలి ఒత్తిడి కన్నా బాగా ఎక్కువవుతుంది. దానితో డబ్బా, పెద్ద సుత్తితో మోదితే పడ్డట్టు, సొట్టలు పడి ముడుచుకుపోతుంది.

బారోమీటరు సూప్‌ :

మార్క్‌ బ్వయిన్‌ తన నవల ఏట్రాంస్‌ అబాడ్‌ లో, అల్‌ ఎ) కొండలను ఎక్కుతూ ఉంటే జరిగిన ఒక సంఘటనను వర్ణిస్తాడు. అయితే ఇదంతా కేవలం కల్పన అని గుర్తుంచుకోండి!

“మా కష్టాలు గఘ్టెక్కినాయి. అందుకే గుడారంలోని వారికి కొంచెం విశ్రాంతి నివ్వాలనుకున్నాను. యాత్రలోని వైజ్ఞానిక విభాగానికి కొంచెం పని బెట్టదలుచుకున్నాను. ఎంత ఎత్తున కొండమీద ఉన్నామో తెలుసుకుందామని భారమితిని చూచాను. అయితే నాకు ఫలితం అంతు బట్టులేదు. నేను చదువుకున్న దాన్ని బట్టి ఇటువంటి ఎత్తులను సరిగ్గా తెలుసు కోవాలంటే, థర్మామీటరునో, బారోమీటరునో మరగబెట్టాలని తెలుసు. కానీ ఆ రెంటిలో దేన్ని మరిగించాలో గుర్తులేదు. అందుకే రెంటినీ మరగ బెట్టాను. అయినా ఫలితం అంతుబట్టలేదు. అప ఎడు నేను రెండు పరికరాలను బాగా పరీక్షించి వాటిలో, మూలతః లోపం ఉందని కనుగొన్నాను. భారమితిలో ముల్లు లేదు, ఒక కంచు సూచిక ఉంది! ఇక థర్మామీటరు బాల్‌ చుట్టూ టేన్‌ రేకు ఉంది!

నేను ఇంకో భారమితిని వెదికి పట్టుకున్నాను. అది కొత్తది, బాగుంది కూడా. దాన్ని నేను చిక్కుళ్ల పులుసు చేస్తున్న గిన్నెలో అరగంట సేపు మరగనిచ్చాను. అనుకోని విధంగా ఫలితం కనిపించింది. అందులోని ఏరకమయినా మార్చు కనబడలేదు. సరిగదా, పులుసుకు మాత్రం ఘౌటయిన భారమితి రుచి వచ్చింది. మా వంటాయన, దానితో పులుసు పేరు మార్చివేశాడు. అయితే ఆ పులుసు బాగుందని అందరూ మెచ్చుకున్నారు. అందుకని రోజూ భారమితి పులుసునే వండమని వంటాయనతో చెప్పాను. రానురాను భారమితి పాడయిపోతుందే మోనని కొందరు అనుమానపడ్డారు.

143

అది కొండ ఎత్తులను కొలవడానికి ఎలాగూ _ పనికిరావడంలేదని నాకు నమ్మకం కుదిరింది. అందుకే అది పాడయిపోయిసా ఫరవాలేదన్నాను! భారమితి పులుసు బాగుంటే చాలు!”

చిత్రం. 87 ఇ మార్క్‌ చేన్‌ “పరిశోధనలు!

సరదా మాటలను కాసేపు పక్కన బెడితే ఇంతకూ కొండ ఎత్తు తెలుసు కోవడానికి దేన్ని 'మరగబెట్టి' ఉండవలసింది. భారమితినా? థర్మామీటరునా? మరిగించవలసింది ధర్మామీటరును. ఎందుకంటే, నీటిమీద ఒత్తిడి తగ్గినకొద్దీ, అది తక్కువ ఉష్ణోగ్రత వద్ద మరుగుతుందని మనం ఇంతకు ముందే తెలుసుకున్నాము, ఎత్తులకు పోతున్నకొద్దీ వాతావరణ పీడనం తగ్గుతుంది. అంటే అక్కడ తక్కువ ఉష్ణోగతకే నీరు మరుగుతుంది. వివిధ వాతావరణ పీడనాలలో, పరిశుభమయిన నీరు మరిగే ఉష్ణోగ్రతలను (క్రింది పట్టికలో చూడండి.

నీరు మరిగే ఉష్ణోగత భారమితిలో ఒత్తిడి సెంట్యిగేడ్‌. డిగ్రీలు మి. మీ.లు. 101 787.7 100 760

98 707

96 657.5 94 611"

92 567

90 525.5 88 487

86 450

ఆలనా నామందా ననన నానగతునునునమునటనుుంలనా నినున నునుపు ఫ్యానును ననావున నరా నో మాలకు పరనుునుతునుటులతకునుననుత త ాననుర వనకట యససమడసడనాస చానా లలా

144

స్విట్టర్దాంజ్‌ లోని బెర్‌ లో సగటు వాతావరణ పీడనం 713 మి.మీ. లుంటుంది. అక్కడ మూతలేని పాత్రలో నీరు 97.5 సెం. దగ్గరే నురుగుతుంది. "మాంట్‌ బ్లాంక్‌ కొండ కొన మీద భారమితి రీడింగు 424 ప కటు అక్కడ నీరు 84.5 సెం. దగ్గరే నురుగుతుంది. ఒక కిలోమీటరు ఎత్తు పోయినప్పుడంతా, నటులే జప త 3 డిగ్రీల చొప న తగ్నతుంది వ. సురే ఉష్ణో 'గ్రతను కొలిచి చూస్తే - లేదా మార్క్‌ బ్యయిన్‌ మాటల్లో 'ధర్మామీటరును మరగబెడితే' - ఆ కొలతను, ఒక సరియయిన పట్టికలో గమనించి, కొండ ఎత్తును గుర్తించవచ్చు. ఈ పనిచేయడానికి, మరి విలువలను ఇచ్చే పట్టిక కావాలి. మార్క్‌ బ్వెయిన్‌ దగ్గర అదే లేనిది!

ఇటువంటి కొలతల కోసం వాడే పరికరాన్ని హిప్పోమీటర్‌ అంటారు. వీటిని

కూడా లోహ _ భారమితులలాగే ఎక్కడికంటే అక్కడికి తీసుకుపోవచ్చు. వీటితో భారమితికన్నా ఖచ్చితనుయిన కొలతలు తెలుస్తాయి.

భారమితి సహాయంతో కూడా, మనం ఎంత ఎత్తున ఉన్నదీ తెలుసుకోవచ్చు. అయితే ఒత్తిడిని తెలుసుకోవడం కోసం భారమితిని 'మరగబెట్ట'నవసరం లేదు. ఎత్తుకు పోయిన కొద్దీ వాతావరణ పీడనం తగ్గుతుంది. ఇందుకు కూడా, సముద్రమట్టుం నుండి, పైకి పోతున్న కొద్దీ, వాతావరణ పీడనం తగ్గిపోయే తీరును చూపే పట్టిక అవసరం ఉంటుంది. లేదా కనీసం అందుకు “అనసరమయిన మూలసిద్దాంతం, ఫార్ములా తెలిసి ఉండాలి, హాస్య రచయిత మాత్రం అన్ని విషయాలను కలగరిపి 'బారోమీటర్‌ సూప్‌” వండించడానికి సిద్దమయాడు.

మరిగే నీరు ఎప దూ వేడిగానే ఉంటుందా?

జూల్‌ గవెర్న్‌ రాసిన పెక్టర్‌ సెర్వడాక్‌ అనే నవలలో బ్యాట్‌ మెన్‌ - డౌఫ్‌ అనే పాత్ర ఉంది. బెన్‌- సక్‌ కు మరిగే నీరు ఎక్కడ ఉన్నా సరే చాలా వేడిగా ఉంటుందని నమ్మకం. సిర్వడాక్‌ తో బాటు. అతనొక తోకచుక్క మీద చిక్కి ఉండక పోతే, అతని నమ్మకం తుదిదాకా అలాగే నిలిచి ఉండేది. వీరిని మోసుకు పోయిన ఈ తోక చుక్క, ముందువచ్చి భూమిని ఢీకొంటుంది. అప్పుడే వీరిద్దరూ ఉన్న భూభాగం ఒకటి విడిపోయి, తోకచుక్కకు అతుక్కుని దానితో బాటే విశ్వంలో ప్రయాణం మొదలుపెడుతుంది. సరిగ్గా అప డే, మరిగేనీరు అన్నిచోట్లా ఒకే విధంగా వేడిగా ఉండనవసరం లేదని బ్యాట్‌ మన్‌ కు అర్థమవుతుంది.

అతను ఉదయపు టిఫిన్‌ తయారు చేస్తుండగా ఈ సంగతిని అనుకోకుండా తెలుసుకుంటాడు.

“బెన్‌ డ్రాఫ్‌ పాత్రలోనీరు పోసి మరిగించడానికి పెట్టాడు. అతను చేతిలో గుడ్డు పట్టుకున్నాడు. అవి ఈకలవలె తేలికగా ఉన్నాయి. లోపలంతా ఖాళలీటుమోననిపీంచే ట్టున్నాయి ఆ గుడ్డు. రెండు నిమిషాలలోపలే నీరు మరగడం మొదలు పెట్టింది. బెన్‌ -జౌఫ్‌ ఆశ్చర్యపోయాడు.

145

“అమ్మయో్యో! మంట చాలా వేడిగా ఉండి ఉండాలి!” అన్నాడతను.

కొంచెం ఆలోచించిన తర్వాత సెర్వడాక్‌ జవాబిచ్చాడు.

“మంటవేడిగా లేనేలేదు. నీళ్లే త్వరగా మరిగే రకానివి!

అలా అంటూ ఉండగా అతను గోడనుండి థర్మామీటరు తీసి మరుగుతున్న నీటిలో ఉంచాడు. అది సరిగ్గా 66 డిగ్రీలు చూపింది.

“చూచావా, కా పైన్‌!”

“అందుకే బెన్‌-డౌఫ్‌, నా సలహా ఏమిటింటే, గుద్దను కనీసం పావుగంట సేవు ఉడకనియ్యి!”

“మరీ గట్టి పడిపోతాయో మో?”

“అలా కొదు లేవయ్యా! అలా ఉంచితేనే సరిగ్గా ఉడుకుతాయి.

వాతావరణంలో ఎత్తు తగ్గినందుకే ఈ విధంగా జరగిందని తెలుస్తూనే ఉంది! భూమి మీద ఒత్తిడి కలుగజేసే గాలిస్తంభపు ఎత్తు తగ్గిపోయింది. అది మూడవ వంతు తగ్గింది. అందుకే తక్కువ పీడనంవల్ల నీరు 100 కు బదులు 66 ele దగ్గరే మరిగింది. సముద్రమట్టానికి 11 కీ. మీ. ఎత్తుండే కొండమీద కూడా ఇలాగే జరిగి ఉండేది. కాస్టెన్‌ దగ్గర భారమితి కూడా ఉండి ఉంతే, వాతావరణ పీడనం తగ్గిన సంగతి అందులో తెలిసిపోయేది.”

మనం వారి పరీశీలనలను అవును, కాదు అనననసరం లేదు. నీరు 66 డిగ్రీల సెంటి(గేడ్‌ దగ్గర మరిగిందని వారు అంటున్నారు. మనం ఒప్పుకుందాం. అయితే, అంత తగ్గిన వాతానరణ పీడనంలో వారిద్దరూ ఏ కష్టం లేకుండా ఉన్నారంటే మాత్రం అనుమానం అనిపిస్తుంది. 11,000, మీటర్ల ఎత్తు కొండమీద కూడా నీరు ఇలాగే మరుగుతుందని జూల్‌ సనెర్న చెప్పిన సంగతి శౌ స్త్రపరంగా నిజమవుతుంది. ఈ ఎత్తున లెక్కప్రకారం నీరు 66° సెం. దగ్గరే మరగారి (ఒక కిమీ. ఎత్తుకు చేరిన కొద్దీ, నీటి మరుగుస్తానం 3° సెం. తగ్గుతుందని, మనం ఇంతకు ముందే గమనించాం. నీరు 66 డిగ్రీల దగ్గర - మరగాలంశే 34/3= ఇంచుమించు 11 కీ. మీ. ఎత్తుకు చేరుకోవాలి). ఈ పరిస్తితిలో వాతావరణ పీడనం, పాదరస స్తంభంలో 190 మి.. మీలు మాత్రమే చూపుతుంది. ఇది మామూలు పీడనంలో సరిగ్గా నాలుగవ వంతు. ఇంత వల్చనయిన గాలిని పీల్చుకోవడం చాలా కష్టం. ఈ ఎత్తు నిజానికి స్తారావరణంలోకి లెక్కింవబడుతుంది. ఆక్సిజన్‌ ముసుగులు లేకుండా ఈ ఎత్తుకు విమానంలో పోయిన పైలట్లు స్పృహ కోల్పోయినట్లు ఇంతకు ముందే తెలుసు. అయితే 'సెర్వడాక్‌, అతని సహచరుడు బ్యాట్‌ మన్‌ మాతం మామూలుగానే ఉన్నట్టున్నారు. సెర్వడాక్‌ దగ్గర భారమితి లేకపోవడం

మంచిదే అయింది. అది ఉండి ఉంటే, నామూలుగా కాకుండా తవ డు కొలతలు చూపించినట్లు రాయవలసి వచ్చేదేమో

మన ఇద్దరు హీరోలు ఈ ఊపహాధూముకేతువు మీదగాక, అంగారక గ్రహం మీద

146

గనుక ఉండి ఉంటే, ఇంకా చల్లని మరిగే నీరు దొరికేది. ఆ (గ్రహం మీద

వాతావరణ పీడనం 60 -70 మిమీ, లకు మించదు. నీరు కేవలం 45 సెం. దగ్గరే మరుగుతుంది.

భూమి మీదకన్నా పీడనం ఎక్కువగ్గా ఉండే గనుల లోతుల్లో, మరిగేనీరు ఎక్కువ వేడీ ఉంటుంది. 300 మీటర్ల లోతుకు పోతే నీరు 101° సెం. వద్ద మరుగుతుంది. 600 మీటర్ల లోతుకు " చేరితే అవి 102° వద్ద నురుగుతాయి.

ఒత్తిడి బాగా ఎక్కువయితే, ఆవిరి ఇంజను బాయిలర్టోనే నీరు మరుగుతుంది. పీడనం 14 అట్మోస్టియర్హు ఉంటే, నీరు 200 సెం. . ద్య్భరకాన మరగదు. గాలివంపు బెల్‌ జార్‌ కింద, నీటిని గది ఉష్ణోగ్రతలో నే మరిగే చేయవచ్చు. అక్కడ మరిగే నీరు కేవలం 20 సెం. మాత్రమే ఉంటుంది.

వేడిమంచు :

ఇంతవరకు మనం చల్లని మరిగే నీటిని గురించి తెలుసుకున్నాం. ఇంతకంటే ఆశ్చర్యకరమయిన పదార్హం ఇంకొకటి ఉంది. అదే వేడిగా ఉండే మంచు. సున్నా డిగ్రీ సెంట్యిగేడ్‌ కు మించిన ఉష్ణోగ్రతలో నీరు ఘనరూవంలో ఉండజాలదనే అలోచన మన మెదళ్లలో నాటుకుపోయింది. అయితే బ్రిడ్జ్‌ మన్‌ అనే భౌతికశా స్త్రవేత్త ఈ విషయం నిజంకొదని రుజువు చేశాడు. ఒత్తిడిబాగా పెంచితే నీరు సున్నా డిగ్రీల కన్నా ఎక్కువ ఉష్ణోగ్రతలో కూడా మంచుగా ఘనరూపంలో నిలిచి ఉంటుందని అతను చూపించాడు. అంటే ఒకటికన్నా ఎక్కువ రకాల మంచులున్నాయని అతను, నిరూపించాడన్నమాట.

“నుంచు నంబర్‌ 5 అని అతను పిలిచే ఈ వేడి మంచు, 20,600 అట్మాస్టియర్ల వాతావరణ పీడనంలో తయారవుతుంది. అది 76° సెం. వద్ద కూడా ఘనరూసంలో గట్టిగా ఉంటుంది. మనం దాన్ని ముట్టుకునే వీలు ఉండదు గానీ ఒకవేళ ముట్టుకోగలిగితే, చేలు చుర్రుమంటుంది. కాలుతుంది. ఈ మంచును శక్తిగల (ప్రెస్‌కింద, మంచి స్టీలుతో తయారుచేసిన చాలా మందంగల గోడలు ఉండే గదిలో తయారు చేస్తారు. అందుకే దాన్ని మనం ముట్టుకోవడం వీలుపడదు. దాన్ని మనం కళ్లతో చూడడానికి కూడా లేదు. పరోక్షంగా తెలిసిన విషయాల ఆధారంగా, దాని లక్షణాలను ఊహించుకోవలసిందే.

ఈ 'వేడిమంచు' సాందత మామూలు మంచుకన్నా ఎక్కువగా ఉంటుందంటే క కల ఇది -నీటికంటే కూడా సాంద్రంగా ఉంటుంది. దావి విశిష్టగురుత్వం 1.05. అది నీటిలో మునుగుతుంది. మామూలు మంచు నీటిలో తేలుతుందని మనకు తెలుసుగదా!

147

బొగునుండి చల్లదనం :

బొగ్గునుండి వేడిమిని మాత్రమే గాక చల్లదనాన్ని కూడా పొందవచ్చునంకే ఆశ్చర్యం లేదు. 'పొడినుంచు' అనే పదార్ధాన్ని తయారుచేస్తున్న కర్మాగారాల్లో ఇది నిత్యం జరుగుతున్న